ਬੀਚ ਕਾ ਰਾਸਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਕਾਮਰੇਡ -- ਈਸ਼ਵਰ ਦੋਸਤ बीच का रास्ता नहीं होता, कॉमरेड!: ईश्वर दोस्त

ਬੀਚ   ਕਾ  ਰਾਸਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਕਾਮਰੇਡ

ਈਸ਼ਵਰ ਦੋਸਤ

ਧਰੁਵੀਕਰਣ ਕੀ ਖਾਸੀਯਤ ਯਹ ਹੋਤੀ ਹੈ ਕਿ ਵਹ ਬੀਚ ਕੀ ਜਗਹ ਤੇਜੀ ਸੇ ਖਤਮ ਕਰਤਾ ਜਾਤਾ ਹੈ। ਚਾਹੇ ਵਹ ਸੰਪਰਦਾਇਕ ਧਰੁਵੀਕਰਣ ਹੋ ਯਾ ਅਸਮਤਾ ਪਰ ਆਧਾਰਿਤ ਯਾ ਕਿਸੀ ਔਰ ਮੁੱਦੇ ਪਰ। ਰਾਜ੍ਯ ਕੀ ਦਮਨਕਾਰੀ ਹਿੰਸਾ ਬਨਾਮ ਮਾਓਵਾਦੀ ਹਿੰਸਾ ਏਕ ਐਸਾ ਹੀ ਧਰੁਵੀਕਰਣ ਹੈ। ਇਸ ਸਰਲੀਕਰਣ ਮੇਂ ਛਿਪੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਪਰ ਸਵਾਲ ਉਠਾਨਾ ਜਰੂਰੀ ਹੋ ਗਯਾ ਹੈ। ਯੁਧ ਕੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਤੀ ਔਰ ਬਂਦੂਕ ਕੋ ਮਹਿਮਾਮਂਡਿਤ ਕਰਤੀ ਇਸ ਰਾਜਨੀਤੀ ਕੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਪਰ ਕ੍ਯਾ ਜਨਸਂਘਰ੍ਸ਼ੋਂ ਕੀ ਲੋਕਤਾਂਤ੍ਰਿਕ ਜਗਹ ਨਹੀਂ ਹੈ? ਮਾਓਵਾਦਿਯੋਂ ਕੇ ਸਬਸੇ ਬੜੇ ਦਲ ਪੀ ਡਬਲਯੂ ਜੀ ਕੇ ਨਾਮ ਕੇ ਸਾਥ ਹੀ ਜਨਯੁਧ ਸ਼ਬਦ ਲਗਾ ਹੁਆ ਹੈ। ਛੱਤੀਸਗਢ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਏਕ ਸਰਕਾਰੀ ਜਨਯੁਧ ਕੋ ਸਲਵਾ ਜੁਡੂਮਕੇ ਨਾਮ ਸੇ ਪ੍ਰਾਯੋਜਿਤ ਕਿਯਾ ਹੁਆ ਹੈ। ਕੇਂਦ੍ਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪਹਲੀ ਬਾਰ ਮਾਓਵਾਦ ਕੇ ਖਿਲਾਫ ਯੁਧ ਕੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਕਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਿਯਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਉਸ ਪਰ ਸਫਾਈ ਭੀ ਦੀ ਹੈ। ਅਗਰ ਮਾਓਵਾਦ ਲੋਕਤੰਤਰ ਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਅਪਨੀ ਨਫਰਤ ਨਹੀਂ ਛਿਪਾਤਾ ਤੋ ਉਤ੍ਤਰ-ਪੂਰ੍ਵ ਸੇ ਲੇਕਰ ਗਰੀਬ ਆਦਿਵਾਸੀ ਇਲਾਕੋਂ ਤਕ ਕਈ ਸਰਕਾਰੇਂ ਭੀ ਰਾਜਨੀਤੀਕ-ਸਾਮਾਜਿਕ ਗੁਥੀਓਂ ਕੋ ਮਹਜ ਸੁਰਕਸਾ ਕੇ ਸਵਾਲ ਮੇਂ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਬਂਦੂਕ ਕੀ ਨਲੀ ਪਰ ਟੰਗੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੁਰਕਸਾ ਕਾਨੂਨੋਂ ਕੇ ਜਰਿਏ ਸੁਲਝਾਨਾ ਚਾਹਤੀ ਹੈਂ। ਅਨ੍ਯਾਯ ਕੇ ਖਿਲਾਫ ਜਨਲਾਮਬੰਦੀ , ਸੰਘਰਸ਼ ਔਰ ਪ੍ਰਤਿਰੋਧ ਕੀ ਸੁਦੀਰਘ ਪਰੰਪਰਾ ਕੋ ਯੁਧ ਕੇ ਅਤਿਰੇਕ ਮੇਂ ਢਾਂਪਨੇ ਕੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਯੁਧ ਸੀਧਾ ਸਵਾਲ ਕਰਤਾ ਹੈ ਕਿ ਤਯ ਕਰੋ ਕਿਸ ਓਰ ਹੋ ਤੁਮ? ਯਹ ਸਵਾਲ ਏਕ-ਦੂਸਰੇ ਸੇ ਯੁਧ ਕਰਤਾ ਯਾ ਉਸਕੇ ਲਿਏ ਪਰ ਤੌਲਤਾ ਕੋਈ ਭੀ ਪਕਸ਼ ਕਿਸੀ ਸੇ ਭੀ ਪੂਛ ਸਕਤਾ ਹੈ। ਜੋ ਲੋਗ ਦੋਨੋਂ ਪਕਸ਼ ਸੇ ਅਸਹਮਤ ਯਾ ਕਿਸੀ ਸੇ ਕਮ ਕਿਸੀ ਸੇ ਜ੍ਯਾਦਾ ਅਸਹਮਤ ਹੋਨਾ ਚਾਹਤੇ ਹੈਂ, ਵੇ ਸ੍ਵਯਂ ਕੋ ਦੋ ਪਾਟੋਂ ਕੇ ਬੀਚ ਪਾਤੇ ਹੈਂ। ਹਰਿਸ਼ਂਕਰ ਪਰਸਾਈ ਨੇ ਲਿਖਾ ਥਾ ਕਿ ਆਜ ਕੇ ਜਮਾਨੇ ਮੇਂ ਦੋਸਤੀ ਕੇ ਲਿਏ ਦਿਲ ਮਿਲਨਾ ਜਰੂਰੀ ਨਹੀਂ, ਦੁਸ਼ਮਨ ਕਾ ਦੁਸਮਨ ਦੋਸਤ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ। ਆਜ ਪਰਸਾਈ ਹੋਤੇ ਤੋ ਏਕ ਔਰ ਨਜਾਰਾ ਦੇਖਤੇ। ਜੋ ਹਮਾਰੇ ਸਾਥ ਨਹੀਂ ਹੈ ਵਹ ਦੁਸ਼ਮਨੋਂ ਕੇ ਸਾਥ ਹੈ! ਸਰਕਾਰੇਂ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕਰਤੀ ਹੈਂ ਕਿ ਜੋ ਆਦਿਵਾਸਿਯੋਂ ਪਰ ਸਲਵਾ ਜੁਡੂਮ ਜੈਸੇ ਅਰਧ ਕਾਨੂਨੀ ਗਿਰੋਹੋਂ ਕੇ ਦਮਨ ਕਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਤੇ ਹੈਂ, ਵੇ ਮਾਓਵਾਦ ਕੇ ਹਮਦਰਦ ਹੈਂ। ਮਾਓਵਾਦੀ ਫਰਮਾਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਜੋ ਉਨਕੇ ਸਾਥ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ਵੇ ਬੁਰ੍ਜੁਆ ਵਰਗ ਕੇ ਦਲਾਲ, ਵਰਗ -ਸ਼ਤਰੂ ਔਰ ਘਿਰਣਿਤ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਹੈਂ। ਅਹਿੰਸਾ, ਮਾਨਵਤਾ, ਉਦਾਰਤਾ, ਸਹਿਸ਼ੀਲਤਾ ਜੈਸੇ ਸ਼ਬਦ ਸੁਨ ਮਾਓਵਾਦੀ ਕੋ ਹੰਸੀ ਆ ਸਕਤੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹੇਂ ਬੋਲਨੇ ਵਾਲੋਂ ਕੋ ਵਹ ਮੂਰ੍ਖ ਯਾ ਸੱਤਾ ਕਾ ਏਜੇਂਟ ਯਾ ਦੋਨੋਂ ਏਕ ਸਾਥ ਮਾਨ ਸਕਤਾ ਹੈ। ‘ਬੀਚ ਕਾ ਰਾਸਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ’! ਯਹ ਕਿਸੀ ਕ੍ਰਾਂਤਿਕਾਰੀ ਕਵਿਤਾ ਕਾ ਪੋਸ੍ਟਰ ਭਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਯਹੀ ਬਾਤ ਪੂਰੇ ਆਤਮ ਵਿਸ਼੍ਵਾਸ ਸੇ ਅਮੇਰਿਕਾ ਕੇ ਪੂਰ੍ਵ ਰਾਸ਼੍ਟ੍ਰਪਤਿ ਜੌਰਜ ਬੁਸ਼ ਕਹ ਰਹੇ ਥੇ। ਯਹ ਪੰਕਤੀ ਰੋਮਾਂਚਿਤ ਕਰਤੀ ਹੈ ਔਰ ਦੁਸਸਾਹਸ ਕੇ ਲਿਏ ਤੈਯਾਰ ਕਰਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਪੰਕਤੀ ਪਰ ਬੁਸ਼ ਔਰ ਅਤਿਵਾਮ ਵਿਚਾਰ, ਦੋਨੋਂ ਮੋਹਿਤ ਹੈਂ। ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਯਹ ਪੰਕਤੀ ਸਰਲੀਕਰਣ ਭੀ ਕਰਤੀ ਹੈ, ਜੋ ਨਵਉਦਾਰਵਾਦ ਔਰ ਮਾਓਵਾਦ ਦੋਨੋਂ ਕੀ ਰਾਜਨੀਤੀਕ ਪਰਿਯੋਜਨਾ ਕੇ ਮਾਫਿਕ ਹੈ। ਯਹ ਉਸੀ ਤਰਹ ਕੀ ਅੰਤਰ ਨਿਰਭਰਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਏਕ-ਦੂਸਰੇ ਸੇ ਟਕਰਾਤੀ ਦੋ ਕੱਟਰਤਾਓਂ ਮੇਂ ਏਕ-ਦੂਸਰੇ ਕੇ ਲਿਏ ਹੋਤੀ ਹੈ। ਮਾਓਵਾਦ ਕੋ ਫੈਲਨੇ ਕੇ ਲਿਏ ਏਕ ਨਿਰੰਕੁਸ਼ ਰਾਜ ਸੱਤਾ ਚਾਹਿਏ। ਰਾਜ ਸੱਤਾਓਂ ਕੋ ਨਾਗਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰੋਂ ਕੇ ਅਪਹਰਣ ਕੇ ਲਿਏ, ਜਨਵਿਰੋਧੀ ਕਾਨੂਨ ਬਨਾਨੇ ਕੇ ਲਿਏ ਮਾਓਵਾਦ ਜੈਸੇ ਦੁਸ਼ਮਨ ਚਾਹਿਏ। ਏਕ ਦਮਨਕਾਰੀ ਸਰਕਾਰ ਮਾਓਵਾਦ ਕੀ ਹਿੰਸਾ ਕੋ ਆਕਰਸ਼ਕ ਬਨਾਤੀ ਹੈ। ਏਕ ਹਿੰਸਕ ਛਾਪਾਮਾਰ ਯੁਧ ਰਾਜ ਸੱਤਾ ਕੀ ਹਿੰਸਾ ਕੀ ਵੈਧਤਾ ਬਨ ਜਾਤਾ ਹੈ। ਏਕ ਕੇ ਪਾਸ ਸਂਵਿਧਾਨ ਕੀ ਮਨਚਾਹੀ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾ ਔਰ ਔਪਨਿਵੇਸ਼ਿਕ ਕਾਨੂਨੋਂ ਕੀ ਵਿਰਾਸਤ ਹੈ ਤੋ ਦੂਸਰੇ ਕੇ ਪਾਸ ਸਮਾਜਵਾਦ ਕੇ ਉਸ ਅਧਿਨਾਯਕਵਾਦੀ ਔਰ ਸਰਵ ਸੱਤਾਵਾਦੀ ਸੰਸਕਰਣ ਕੀ ਫੰਟਾਸੀ ਹੈ, ਜੋ ਚੀਨ ਮੇਂ ਸਚਮੁਚ ਮੇਂ ਨਵਉਦਾਰਵਾਦ ਮੇਂ ਹੀ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਯਾ ਹੈ। ਕਾਂਗ੍ਰੇਸ ਔਰ ਭਾਜਪਾ ਮੇਂ ਸੇ ਕਿਸਕਾ ਪਕਸ਼ ਲੇਂਗੇ? ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ ਪਰ ਵਾਮਪੰਥਿਯੋਂ ਕਾ ਕਾਫੀ ਸਮਯ ਔਰ ਊਰਜਾ ਜਾਤੀ ਹੈ। ਜੋ ਦੋਨੋਂ ਕੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਚੁਨਨਾ ਚਾਹਤੇ, ਵੇ ਕ੍ਯਾ ਕਰੇਂ? ਜੋ ਵਾਮ ਦਲੋਂ ਕਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਭੀ ਉਨਕੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਤੇ ਰਹਨਾ ਚਾਹਤੇ ਹੈਂ, ਵੇ ਕ੍ਯਾ ਕਰੇਂ? ਜੋ ਆਦਿਵਾਸਿਯੋਂ ਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਹੋ ਰਹੇ ਅਨ੍ਯਾਯ ਔਰ ਮਾਓਵਾਦ, ਦੋਨੋਂ ਕੇ ਵਿਰੋਧ ਮੇਂ ਹੈਂ, ਵੇ ਕ੍ਯਾ ਕਰੇਂ? ਐਸੇ ਲੋਗੋਂ ਕੇ ਲਿਏ ਭੀ ਕੋਈ ਰਾਜਨੀਤੀਕ ਵਕਤ ਐਸਾ ਆ ਸਕਤਾ ਹੈ ਜਬ ਦੋ ਬੜੇ ਪਕਸ਼ੋੰ ਮੇਂ ਸੇ ਕਿਸੀ ਏਕ ਕੇ ਖਿਲਾਫ ਜ੍ਯਾਦਾ ਬੋਲਨਾ ਪੜੇ। ਆਪਾਤਕਾਲ ਮੇਂ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਕੀ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਕਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਸਮਾਜਵਾਦਿਯੋਂ ਕੇ ਏਕ ਹਿੱਸੇ ਨੇ ਸੰਘ ਵਾਲੋਂ ਕੋ ਅਪਨੇ ਸਾਥ ਖੜਾ ਹੋਨੇ ਦਿਯਾ। ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਕੇ ਖਿਲਾਫ ਆਂਦੋਲਨ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਵਾਮ ਨੇ ਇਸ ਬਾਤ ਕੋ ਨਜਰਅੰਦਾਜ ਕਰ ਦਿਯਾ ਕਿ ਭਾਜਪਾ ਭੀ ਇਸੀ ਮੁੱਦੇ ਪਰ ਆਂਦੋਲਨ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਿਦ ਗਿਰਨੇ ਯਾ ਗੁਜਰਾਤ ਦੰਗੋਂ ਕੇ ਬਾਦ ਉਨ ਸੇਕੁਲਰਵਾਦਿਯੋਂ ਕੋ ਭੀ ਕਾਂਗ੍ਰੇਸ ਸੇ ਰਾਹਤ ਮਿਲੀ ਜੋ ਉਸੇ ਸਖਤ ਨਾਪਸੰਦ ਕਰਤੇ ਥੇ। ਇਸੀ ਤਰਹ ਜਬ ਕੇਂਦ੍ਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਦਿਵਾਸੀ ਇਲਾਕੋਂ ਮੇਂ ਮਾਓਵਾਦਿਯੋਂ ਕੇ ਖਿਲਾਫ ਯੁਧ ਕਰਨੇ ਕੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀ ਤੋ ਆਦਿਵਾਸੀ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ ਪਰ ਸੋਚਨੇ ਵਾਲੋਂ ਕੇ ਲਿਏ ਯਹ ਸਾਫ ਥਾ ਕਿ ਇਸਸੇ ਛਾਪਾਮਾਰੋਂ ਕੀ ਸੇਹਤ ਪਰ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਪੜੇਗਾ, ਮਗਰ ਆਦਿਵਾਸੀ ਇਲਾਕੇ ਤਬਾਹ ਹੋ ਜਾਏਂਗੇ। ਆਂਕੜੇ ਬਤਾਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਸਲਵਾ ਜੁਡੂਮ ਕੇ ਬਾਦ ਸੇ ਮਾਓਵਾਦਿਯੋਂ ਕੀ ਤਾਕਤ ਔਰ ਹਿੰਸਾ ਬਸਤਰ ਮੇਂ ਕਈ ਗੁਨਾ ਬਢ ਗਈ ਹੈ। ਕਈ ਹਜਾਰ ਆਦਿਵਾਸੀ ਸ਼ਿਵਿਰੋਂ ਮੇਂ ਲੇ ਆਏ ਗਏ। ਕਈ ਹਜਾਰ ਡਰ ਕਰ ਔਰ ਬਚ ਕਰ ਪੜੋਸੀ ਰਾਜ੍ਯੋਂ ਕੀ ਤਰਫ ਭਾਗ ਖੜੇ ਹੁਏ। ਕਈ ਹਜਾਰ ਮਾਓਵਾਦਿਯੋਂ ਕੇ ਤਰ੍ਕ ਯਾ ਬੰਦੂਕ ਕੇ ਅਸਰ ਮੇਂ ਆ ਗਏ ਯਾ ਲੇ ਆਏ ਗਏ। ਜਿਨ ਲੋਗੋਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਕੇ ਯੁਧ ਕੇ ਏਲਾਨ ਕਾ ਪੁਰਜੋਰ ਵਿਰੋਧ ਕਿਯਾ ਉਨਮੇਂ ਕਈ ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ, ਸਮਾਜਵਾਦੀ, ਸਰ੍ਵੋਦਯਵਾਦੀ ਹੈਂ। ਯੇ ਦੇਖ ਚੁਕੇ ਹੈਂ ਕਿ ਕੈਸੇ ਉਤ੍ਤਰ ਪੂਰ੍ਵ ਮੇਂ ਸੇਨਾ ਕੀ ਕਾਰ੍ਰਵਾਈ ਔਰ ਆਤੰਕਵਾਦ ਏਕ ਦੁਸ਼ਚਕਰ ਬਨ ਚੁਕਾ ਹੈ। ਯੁਧ ਕੇ ਵਿਰੋਧ ਮੇਂ ਭਾਕਪਾ ਜੈਸੇ ਵੇ ਦਲ ਭੀ ਹੈਂ ਜੋ ਮਾਓਵਾਦਿਯੋਂ ਕਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਰਹੇ ਹੈਂ। ਜੋ ਕਿਸੀ ਜੰਗਲ ਮੇਂ ਕਭੀ ਸਿਰਫ ਇਸੀ ਕਾਰਣ ਮਾਓਵਾਦਿਯੋਂ ਕੀ ਗੋਲੀ ਕਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਸਕਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਵੇ ਭਾਕਪਾ ਜੈਸੀ ‘ ਸੰਸ਼ੋਧਨਵਾਦੀ’ ਕਮ੍ਯੁਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਕੇ ਸਦਸ੍ਯ ਹੈਂ। ਹਾਲ ਮੇਂ ਗਰਹਮੰਤਰੀ ਪੀ ਚਿਦੰਬਰਮ ਨੇ ਕਹਾ ਕਿ ਹਮਨੇ ਕਭੀ ਯੁਧ ਕੀ ਬਾਤ ਨਹੀਂ ਕੀ, ਯਹ ਮੀਡਿਯਾ ਕੀ ਉਪਜ ਥੀ। ਉਨਕਾ ਯਹ ਸਪਸ਼ਟੀ ਕਰਣ ਨਾਗਰਿਕ ਸਮਾਜ ਕੇ ਦਬਾਵ ਕਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ ਯਾ ਝਾਰਖੰਡ ਮੇਂ ਆਸੰਨ ਚੁਨਾਵੋਂ ਕੀ ਮਜਬੂਰੀ ਕਾ? ਯਹ ਚਿਦੰਬਰਮ ਕੀ ਸਦਾਸ਼ਯਤਾ ਹੈ ਯਾ ਅਧੂਰੇ ਬੰਗਾਲ ਮਿਸ਼ਨ ਕੇ ਚਲਤੇ ਤਰਣਮੂਲ ਕਾਂਗ੍ਰੇਸ ਕਾ ਦਬਾਵ? ਇਸਕਾ ਪਤਾ ਚਲਨਾ ਫਿਲਹਾਲ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਤਬ ਤਕ ਬੁਧੀਜੀਵੀ ਚਾਹੇਂ ਤੋ ਖੁਸ਼ਫਹਮੀ ਮੇਂ ਰਹ ਸਕਤੇ ਹੈਂ। ਸਰਕਾਰ ਕੇ ਯੁਧ-ਏਲਾਨ ਕੇ ਵਿਰੋਧ ਕੇ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਕਥਿਤ ‘ਜਨਯੁਧ’ ਕੇ ਪਕਸ਼ ਮੇਂ ਮਿਥਕ ਗਢਨੇ ਕੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਭੀ ਹੁਈ। ਕਹਾ ਗਯਾ ਆਦਿਵਾਸਿਯੋਂ ਨੇ ਬੰਦੂਕ ਉਠਾ ਲੀ ਹੈ। ਯਹ ਨਹੀਂ ਪੂਛਾ ਗਯਾ ਕਿ ਤੋ ਕ੍ਯਾ ਆਂਧ੍ਰ ਕੇ ਆਦਿਵਾਸਿਯੋਂ ਨੇ ਬੰਦੂਕੇਂ ਰਖ ਦੀ ਹੈਂ। ਆਦਿਵਾਸਿਯੋਂ ਕੇ ਸਾਥ ਹੁਆ ਅਨ੍ਯਾਯ ਔਰ ਪੀ ਡਬਲਿਯੂ ਜੀ ਕੀ ਹਿੰਸਾ ਆਧਾਰਿਤ ਰਾਜਨੀਤਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੋ ਅਲਗ ਬਾਤੇਂ ਹੈਂ। ਮਾਓਵਾਦਿਯੋਂ ਕੇ ਕਬਜੇ ਔਰ ਦਖਲ ਕਾ ਜਿਤਨਾ ਇਲਾਕਾ ਹੈ, ਉਸ ਸੇ ਕਹੀਂ ਜ੍ਯਾਦਾ ਬੜੇ ਇਲਾਕੇ ਮੇਂ ਆਦਿਵਾਸਿਯੋਂ ਕੇ ਲੋਕਤਾਂਤ੍ਰਿਕ ਆਂਦੋਲਨ ਚਲ ਰਹੇ ਹੈਂ, ਜੋ ਨ ਸਿਰਫ ਉਨਕੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਔਰ ਦਮਨ ਬਲਕਿ ਵਿਰੋਧ ਕੇ ਹਿੰਸਾਵਾਦੀ ਰਾਸਤੇ ਕੇ ਭੀ ਖਿਲਾਫ ਹੈਂ, ਜਿਨ੍ਹੋਂਨੇ ਕਈ ਬਾਰ ਬਹਾਦੁਰੀ ਸੇ ਸਰਕਾਰੀ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਝੇਲੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹੋਂਨੇ ਕਈ ਬਾਰ ਰਾਜਸੱਤਾ ਕੀ ਬੰਦੂਕ ਕੋ ਜਨ ਆਂਦੋਲਨ ਕੀ ਤਾਕਤ ਸੇ ਝੁਕਾਯਾ ਹੈ। ਜੋ ਲੋਗ ‘ਚਿਦੰਬਰਮ ਕੇ ਯੁਧ’ ਕਾ ਯਾ ਕਿਸੀ ਔਪਰੇਸ਼ਨ ਗ੍ਰੀਨ ਹੰਟ ਕਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਹੇ ਹੈਂ ਔਰ ਏਕਦਮ ਸਹੀ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਹੇ ਹੈਂ, ਵੇ ਐਸਾ ਰਾਜ ਸੱਤਾ ਕੀ ਗੋਦ ਮੇਂ ਬੈਠ ਕਰ ਤੋ ਸ਼ਾਯਦ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਂਗੇ! ਵੇ ਕਿਸੀ ਯੁਧਕਸ਼ੇਤ੍ਰ ਮੇਂ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਲੋਕਤੰਤਰ ਕੀ ਉਸੀ ਜਗਹ ਪਰ ਬੈਠ ਕਰ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਹੇ ਹੈਂ, ਜੋ ਜਨਤਾ ਨੇ ਅਨਵਰਤ ਸੰਘਰਸ਼ੋਂ ਕੇ ਬਾਦ ਹਾਸਿਲ ਕੀ ਹੈ, ਜਿਸਕੀ ਆਜਾਦੀ ਕੇ ਬਾਦ ਸੇ ਲਗਾਤਾਰ ਹਿਫਾਜਤ ਕੀ ਹੈ ਔਰ ਜੋ ਵ੍ਯਵਸਥਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕੇ ਉਨਕੇ ਸੰਘਰਸ ਕੀ ਬੁਨਿਯਾਦ ਹੈ। ਲੋਕਤੰਤਰ ਔਰ ਅਸਹਮਤਿ ਕੀ ਜਗਹ ਜਿਤਨੀ ਆਜ ਹੈ ਉਸਸੇ ਬੜੀ ਹੋਨੀ ਚਾਹਿਏ। ਯਹ ਹੈ ਕਾਨੂਨ ਕਾ ਰੱਸਾ ਤੁੜਾ ਕਰ ਭਾਗਤੀ ਰਾਜਕੀਯ ਹਿੰਸਾ ਔਰ ਨ੍ਯਾਯ ਕੇ ਨਾਮ ਪਰ ਕੀ ਜਾ ਰਹੀ ਦੁਸਾਹਸਵਾਦੀ ਹਿੰਸਾ ਕੇ ਬੀਚ ਕੀ ਜਗਹ। ਦੋਨੋਂ ਤਰਹ ਕੀ ਹਿੰਸਾਏਂ ਜਨਵਾਦ, ਨ੍ਯਾਯ, ਸ਼ਾਂਤਿ ਜੈਸੇ ਮੂਲ੍ਯੋਂ ਕੋ ਉਨਸੇ ਜੁੜੀ ਵਿਡੰਬਨਾਓਂ ਕਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇਕਰ ਅਪਨੇ ਅਸਤਰਾਗਾਰ ਮੇਂ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਤੀ ਚਲਤੀ ਹੈਂ। ਜਿਸ ਤਰਹ ਆਦਿਵਾਸਿਯੋਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀਯ ਰਾਜ ਸੱਤਾ ਕੇ ਬਾਂਧ, ਖਦਾਨ, ਕਾਰਖਾਨੇ ਔਰ ਅਭਯਾਰਣ੍ਯ ਕੇ ਲਿਏ ‘ਜਰੂਰੀ’ ਵਿਸਥਾਪਨ ਵਾਲੇ ਉਸ ਵਿਕਾਸ ਕੋ ਨਹੀਂ ਚੁਨਾ, ਜੋ ਨਿਰੰਤਰ ਉਨਕੀ ਜਮੀਨ ਔਰ ਜੰਗਲੋਂ ਪਰ ਕਬਜਾ ਕਰਤਾ ਗਯਾ, ਉਸੀ ਤਰਹ ਉਨ੍ਹੋਂਨੇ ਮਾਓਵਾਦਿਯੋਂ ਔਰ ਉਨਕੀ ਬੰਦੂਕ ਕੋ ਨਹੀਂ ਚੁਨਾ। ਕ੍ਯਾ ਬੰਦੂਕ ਚੁਨਨੇ ਕਾ ਮੌਕਾ ਦੇਤੀ ਹੈ? ਕੇਂਦ੍ਰ ਸਰਕਾਰ ਕਹਤੀ ਹੈ ਕਿ ਮਾਓਵਾਦੀ ਨ ਹੋਂ ਤੋ ਆਦਿਵਾਸਿਯੋਂ ਕਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰ ਦੇਂ। ਐਸਾ ਹੈ, ਤੋ ਪਹਲੇ ਬੁੰਦੇਲਖੰਡ ਮੇਂ ਔਰ ਤਮਾਮ ਸ਼ਹਰੋਂ ਕੀ ਗੰਦੀ ਬਸਤੀਯੋਂ ਮੇਂ ਕ੍ਯੋਂ ਨਹੀਂ ਵਿਕਾਸ ਕਰ ਦੇਤੇ? ਸਰਕਾਰ ਕਹਤੀ ਹੈ ਕਿ ਹਮ ਜਮੀਨ, ਜੰਗਲ ਕੇ ਸਵਾਲ ਪਰ ਮਾਓਵਾਦਿਯੋਂ ਸੇ ਬਾਤ ਕਰਨੇ ਕੋ ਤੈਯਾਰ ਹੈਂ। ਸਰਕਾਰ ਕੋ ਆਜ ਬਸਤਰ ਮੇਂ ਸਰਕਾਰ ਕੇ ਖਿਲਾਫ ਨਿਹਥੇ ਖੜੇ ਮਨੀਸ਼ ਕੁੰਜਾਮ ਔਰ ਰਾਮਨਾਥ ਸਰਫੇ ਸੇ, ਓਡੀਸ਼ਾ, ਨਰਮਦਾ ਘਾਟੀ, ਵਿਦਰਭ ਕੇ ਸ਼ਾਂਤਿਪੂਰ੍ਣ ਜਨ ਆਂਦੋਲਨੋਂ ਸੇ ਬਾਤ ਕਰਨੇ ਸੇ ਕਿਸਨੇ ਰੋਕਾ ਹੈ? ਚੰਬਲ ਮੇਂ ਰਹ ਰਹੇ ਔਰ ਸਰਕਾਰੀ ਆਂਕੜੋਂ ਕੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਭੁਖਮਰੀ ਕਾ ਸਾਮਨਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਹਰਿਯਾ ਆਦਿਵਾਸਿਯੋਂ ਕੇ ਸਾਥ ਕ੍ਯਾ ਤਬ ਬਾਤ ਕਰੇਂਗੇ ਜਬ ਕੋਈ ਜਾਗਰੂਕ ਡਕੈਤ ਉਨਕੇ ਮੁੱਦੇ ਕੋ ਉਠਾਏਗਾ? ਸਰਕਾਰ ਆਜ ਤਕ ਮੇਧਾ ਪਾਟਕਰ, ਬੀਡੀ ਸ਼ਰਮਾਂ, ਸੁਨੀਲ ਯਾ ਬਿਜਯ ਭਾਈ ਸੇ ਆਦਿਵਾਸਿਯੋਂ ਕੀ ਸਥਿਤੀ ਕੀ ਸਮਝ ਕ੍ਯੋਂ ਨਹੀਂ ਲੇ ਪਾਈ। ਕ੍ਯਾ ਬਾਤਚੀਤ ਕੀ ਮੇਜ ਤਕ ਏਕਮਾਤ੍ਰ ਰਾਸਤਾ ਹਥਿਯਾਰੋਂ ਸੇ ਹੋਕਰ ਜਾਤਾ ਹੈ? ਬੰਗਾਲ ਮੇਂ ਮਾਓਵਾਦਿਯੋਂ ਕੇ ਹਾਥੋਂ ਮਰਤੇ ਮਾਕਪਾ ਕੇ ਕਾਰ੍ਯਕਰਤਾ ਮਾਨਵ ਅਧਿਕਾਰ ਕੇ ਵਿਮਰਸ਼ ਸੇ ਬਾਹਰ ਹੈਂ। ਉਨਕੇ ਪਰਿਵਾਰੋਂ ਕੇ ਆਰਤਨਾਦ ਮੀਡਿਯਾ ਸੇ, ‘ਕ੍ਰਾਂਤਿਕਾਰੀ’ ਬਹਸੋਂ ਸੇ ਬਾਹਰ ਹੈਂ। ਉਨਕੀ ਚੀਖੇਂ ‘ ਬੁਧੀ ’-ਜੀਵਿਯੋਂ ਕੇ ਹਰਦਯ ਕੋ ਨਹੀਂ ਜਗਾਤੀਂ। ਵੇ ਬੰਗਾਲ ਕੇ ਸੱਤਾ ਪਰਿਵਰਤਨ ਕੀ ਜਰੂਰੀ ਕੀਮਤ ਚੁਕਾਨੇ ਕੇ ਲਿਏ ਪੈਦਾ ਹੁਏ ਥੇ। ਵੇ ਏਕ ਹਾਰਤੀ ਹੁਈ, ਪਿਟਤੀ ਹੁਈ ਪਾਰਟੀ ਕੇ ਸਦਸ੍ਯ ਹੈਂ। ਯਹ ਸਹੀ ਹੈ ਕਿ ਮਾਕਪਾ ਅਪਨੀ ਨਵਉਦਾਰਵਾਦੀ ਫਿਸਲਨ ਕੇ ਚਲਤੇ ਬੰਗਾਲ ਮੇਂ ਲਗਾਤਾਰ ਚੁਨਾਵ ਹਾਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਮਗਰ ਕ੍ਯਾ ਕਿਸੀ ਹਾਰਤੀ ਹੁਈ ਪਾਰਟੀ ਕੇ ਕਾਰ੍ਯਕਰਤਾਓਂ ਕੋ ਇਸ ਤਰਹ ਖਤਮ ਕਿਯਾ ਜਾਨਾ ਚਾਹਿਏ? ਲੋਕਤੰਤਰ ਮੇਂ ਕੌਨ ਨਹੀਂ ਹਾਰਤਾ? ਔਰ ਹਾਸ਼ਿਏ ਕੇ ਆਂਦੋਲਨ ਤੋ ਚੁਨਾਵੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਮੇਂ ਜਗਹ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਨਾ ਪਾਤੇ। ਬੰਗਾਲ ਮੇਂ ਕਾਰ੍ਯਕਰਤਾ ਕਾਂਗ੍ਰੇਸ ਯਾ ਤਰਣਮੂਲ ਕੇ ਨਹੀਂ, ਮਾਕਪਾ ਕੇ ਮਾਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹੈਂ। ਪਰ ਚਿਦੰਬਰਮ ਉਲਟੇ ਮਾਕਪਾ ਪਰ ਬਰਸਤੇ ਹੈਂ। ਅਜੀਬ ਨਜਾਰਾ ਹੈ। ਮਾਓਵਾਦੀ ਮਮਤਾ ਕੇ ਬਾਏਂ ਬਾਜੂ ਖੜੇ ਹੈਂ। ਮਨਮੋਹਨ ਔਰ ਚਿਦੰਬਰਮ ਦਾਏਂ ਬਾਜੂ ਖੜੇ ਹੈਂ। ਮੀਡਿਯਾ ਲਗਾਤਾਰ ਬੇਚੈਨੀ ਕੇ ਸਾਥ ਪੁਲਿਸ ਕੀ ਬੰਦੂਕ ਔਰ ਮਾਓਵਾਦੀ ਕੇ ਕੰਧੇ ਪਰ ਟੰਗੀ ਬੰਦੂਕ ਕੇ ਬੀਚ ਪੈਨ ਸ਼ੌਟ ਨਿਕਾਲ ਰਹਾ ਹੈ। ਅਤਿਰੇਕ ਬਿਕਤਾ ਹੈ। ਭਾਕਪਾ, ਨਰਮਦਾ ਬਚਾਓ ਆਂਦੋਲਨ, ਆਦਿਵਾਸੀ ਮੁਕਤੀ ਮੋਰਚਾ , ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਜਨਪਰਿਸ਼ਦ, ਮਾਲੇ (ਦੀਪੰਕਰ) ਆਦਿ ਕੇ ਪਕਸੋਂ ਸੇ ਟੀਆਰਪੀ ਨਹੀਂ ਬਨੇਗੀ। ਬੁਰਜੁਆ ਲੋਕਤੰਤਰ ਕੋ ਠੀਕ ਕਰਨੇ ਕੇ ਦੋ ਤਰੀਕੇ ਹੋ ਸਕਤੇ ਹੈਂ। ਏਕ ਤੋ ਯਹ ਕਿ ਇਸੇ ਜ੍ਯਾਦਾ ਜਨਵਾਦੀ ਔਰ ਪੁਖਤਾ ਬਨਾਯਾ ਜਾਏ। ਦੂਸਰਾ ਯਹ ਕਿ ਇਸੇ ਖਤਮ ਕਰ, ਇਸ ਪਰ ਕਬਜਾ ਕਰ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਕੇ ਰਾਸਤੇ ਪਰ ਜਾਯਾ ਜਾਏ, ਜੋ ਰਾਸਤਾ ਅਨਵਰਤ ਕੁਰ੍ਰਬਾਨਿਯੋਂ ਕੋ ਕਿਸੀ ਸੇਨਾ ਯਾ ਕਿਸੀ ਗੁਟ ਕੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦੇਤਾ ਹੈ। ਮਗਰ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਲੋਕਤੰਤਰ ਕਾ ਰਾਸਤਾ ਕਹਾਂ ਹੈ? ਇੱਕੀਸਵੀਂ ਸਦੀ ਕੇ ਸਮਾਜਵਾਦ ਕਾ ਯਹ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਮੁੰਹ ਬਾਏ ਖੜਾ ਹੈ, ਜਿਸਕਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਵਾਮ ਵਿਚਾਰ ਕੋ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਮਾਕਪਾ ਕੋ ਯਹ ਸੋਚਨਾ ਹੋਗਾ ਕਿ ਵਹ ਸ੍ਤਾਲਿਨਵਾਦੀ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਕੇ ਖਿਲਾਫ ਨਹੀਂ ਬੋਲੇਗੀ ਤੋ ਮਾਓਵਾਦ ਸੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਕਾ ਸੰਘਰਸ ਕੈਸੇ ਕਰ ਪਾਏਗੀ? ਜੈਸੇ ਸਤਾਲਿਨ ਨੇ ਸਮਾਜਵਾਦ ਕੇ ਲਿਏ ਹਜਾਰੋਂ ‘ਸੰਦਿਗਧ ’ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਮਰਵਾ ਦਿਯਾ, ਮਾਓਵਾਦੀ ਕ੍ਯਾ ਠੀਕ ਵੈਸੇ ਹੀ ਸੰਸ਼ੋਧਨਵਾਦੀ ਮਾਕਪਾ ਕਾਰ੍ਯਕਰਤਾ ਕੋ ਮਰਵਾ ਰਹੇ ਹੈਂ? ਵਾਮ ਮੋਰਚੇ ਕੇ ਦਲ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਲੋਕਤੰਤਰ ਕੇ ਸਵਾਲ ਕੋ ਰਣਨੀਤਿ ਕੇ ਸਵਾਲ ਕੇ ਰੂਪ ਮੇਂ ਛੋਡ਼ ਨਹੀਂ ਸਕਤੇ। ਉਨ੍ਹੇਂ ‘ਸਮਾਜਵਾਦ ਮੇਂ ਮਾਨਵਾਧਿਕਾਰ’ ਕੋ ਲੇਕਰ ਅਪਨਾ ਰੁਖ ਸਾਫ ਕਰਨਾ ਹੋਗਾ। ਵਰਨਾ ਉਨਕੇ ਲਿਏ ਭੀ ‘ਬੁਰ੍ਜੁਆ’ ਮਾਨਵਾਧਿਕਾਰ ਰਣਨੀਤਿ ਕਾ ਏਕ ਔਜਾਰ ਮਾਤ੍ਰ ਰਹੇਗਾ, ਜਿਸ ਵੈਚਾਰਿਕ ਸਥਿਤੀ ਕੇ ਚਲਤੇ ਬਹੁਤ ਸੇ ਮਾਨਵਾਧਿਕਾਰਵਾਦੀ ਮਾਕਪਾ ਕੇ ਮਰਤੇ ਲੋਗੋਂ ਸੇ ਮੁੰਹ ਫੇਰ ਲੇਤੇ ਹੈਂ।