ਸੰਘ ਦੇ ਦੰਭ ਦੇ ਤਮਾਸ਼ੇ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਝਾਕੀ

ਸੰਘ ਨੇ ਪਿਛਲੀ ਇੱਕ ਚੁਥਾਈ ਸਦੀ ਦੌਰਾਨ ਬੇਹਿਸਾਬ  ਕੁਕਰਮ ਕੀਤੇ ਹਨ।ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਭਾਰ ਥੱਲੇ ਦੱਬੇ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ  ਥਲਿਉਂ ਨਿਕਲਣਾ ਹੁਣ ਦਿਨ ਬਦਿਨ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਭਾਜਪਾ ਦਾ ਸੰਕਟ ਉਹਦੇ ਵਜੂਦ ਦਾ ਸੰਕਟ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਫਾਸ਼ੀਵਾਦ ਅਤੇ ਲੋਕਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸੰਤੁਲਨ ਦਾ ਅਸੰਭਵ ਮਾਅਰਕਾ ਮਾਰਨ ਦੇ ਇਹਦੇ ਯਤਨਾਂ ਨੇ ਦੰਭ ਦਾ ਇੱਕ ਦੁਰਲਭ ਤਮਾਸ਼ਾ ਸਾਜ਼ ਵਿਖਾਇਆ ਹੈ।ਮਾਰਕਸ ਦੇ ਕਹਾਵਤ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਕਥਨ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਤਮਾਸ਼ੇ ਦੀਆਂ ਝਾਕੀਆਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਦੁਖਾਂਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਹੁਣ ਦੂਜੀ ਵਾਰ ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਪਰਿਹਾਸ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ।ਅੰਜੂ ਗੁਪਤਾ ਵਲੋਂ ਪੇਸ਼ ਅੱਖੀਂ ਡਿਠਾ ਵਰਣਨ ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਿਦ ਢਾਹੁਣ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਰੌਚਕ ਝਾਕੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ.ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਸਿਤਮ ਜਰੀਫੀ ਵੇਖੋ ਸੰਘ ਪਰਿਵਾਰ ਬਾਬਰੀ ਢਾਹ ਕੇ ਖੁਸ਼ ਹੋਇਆ ਫਿਰਦਾ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਕਬਰ ਵਿਚੋਂ ਉਠ ਕੇ ਬਾਬਰੀ ਸੰਘ ਨੂੰ ਮਲੀਆਮੇਟ ਕਰਦੀ ਨਜਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ 'ਹਿੰਦੂਵਾਦੀ' ਨੇਤਾ ਨਾ ਹੱਸਣ ਜੋਗੇ ਹਨ ਨਾ ਰੋਣ ਜੋਗੇ।

'ਮੰਦਰ ਵਹੀਂ ਬਨਾਏਂਗੇ' ਦੇ ਸਪਸ਼ਟ ਨਾਹਰੇ ਦੁਆਲੇ ਭੜਕਾਈ ਮੰਦਰ ਲਹਿਰ ਦੇ  ਸਰੇਆਮ ਆਗੂ ਅਡਵਾਨੀ ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਆਪਣੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਪੰਚ ਰਚਿਆ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਗੋਂ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਡੇ ਗੁਨਾਹਗਾਰ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸੀ 'ਇਤਹਾਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਡਰਪੋਕ ਹਿੰਦੁਆਂ' ਨੂੰ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ੇਰ ਬਣਾਉਣਾ.ਪਰ ਇਹ ਵੱਡਾ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਆਗੂ ਚਾਹੀਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਪ੍ਰਣਾਏ ਹੋਣ , ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਯਕੀਨ ਹੋਵੇ.ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਪਤਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਖਾਸਾ ਤੈਹ ਕਰ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਹੈ:ਅਜੋਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਦੰਭੀ.

ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਿਦ ਗਿਰਾਏ ਜਾਣ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਭਾਜਪਾ ਨੇਤਾ ਲਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਡਵਾਨੀ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਸਕੱਤਰ ਰਹੀ ਆਈ ਪੀ ਐੱਸ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅੰਜੂ ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ(26 ਮਾਰਚ , 2010) ਨੂੰ ਸਪੈਸ਼ਲ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਗਵਾਹੀ ਦਿੱਤੀ ।ਅੰਜੂ ਨੇ ਸੀ ਬੀ ਆਈ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਵਾਹੀ ਨੂੰ ਹੀ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਦੁਹਰਾਇਆ ਹੈ । ਇਸ ਵਕਤ  ਰਾਅ  ਵਿੱਚ ਡੀ ਆਈ ਜੀ ਅੰਜੂ ਗੁਪਤਾ ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸੀ ਬੀ ਆਈ ਦੀ ਅਹਿਮ ਗਵਾਹ ਹੈ  ।

6 ਦਿਸੰਬਰ , 1992 ਨੂੰ ਜਿਸ ਦਿਨ ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਿਦ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਗਿਰਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ , ਅੰਜੂ ਗੁਪਤਾ ਵਧੀਕ ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰ  ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਫੈਜਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਤੈਨਾਤ ਸੀ  ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਡਵਾਨੀ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਜਿੰਮਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ । ਅੰਜੂ ਗੁਪਤਾ ਇਸ ਹਾਦਸੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਅਡਵਾਨੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦੀ ਚਸ਼ਮਦੀਦ ਗਵਾਹ ਹੈ  । ਅੰਜੂ ਗੁਪਤਾ ਸੀ ਬੀ ਆਈ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਤੇ ਆਪਣੇ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ ਦੱਸ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਕਿ ਅਡਵਾਨੀ ਸਮੇਤ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਕਈ ਵੱਡੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੇ ਕਾਰਸੇਵਕਾਂ ਨੂੰ ਉਕਸਾਇਆ ਸੀ । ਸਾਲ 2005 ਵਿੱਚ ਅੰਜੂ ਗੁਪਤਾ ਦੇ ਬਿਆਨ ਨੇ ਅਡਵਾਨੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇਲਜ਼ਾਮ ਤੈਅ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ । ਜੇਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੀ ਬੀ ਆਈ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੱਤੇ ਬਿਆਨ ਹੀ ਦੋਹਰਾਏ ਹਨ ਤਾਂ ਅਡਵਾਨੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇਹ ਕੇਸ ਮਜਬੂਤ ਹੋਵੇਗਾ । ਸੀ ਬੀ ਆਈ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ ਅੰਜੂ ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਅਡਵਾਨੀ ਘਟਨਾ ਸਥਾਨ ਤੇ ਪੁੱਜੇ , ਹਾਲਾਤ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਏ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਹਾਲਾਤ ਹੋਰ ਵੀ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਏ ਸਨ । ਗੁਪਤਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਪਹਿਲਾ , ਦੂਜਾ ਅਤੇ ਤੀਜਾ ਗੁੰਬਦ ਡਿਗਿਆ ਸੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਮਾ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਸਾਧਵੀ ਰਿਤੰਭਰਾ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਗਲੇ ਲਗਾ ਲਿਆ ਸੀ ।ਉਹ ਲੋਕ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮਠਿਆਈਆਂ ਵੰਡ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ  ਨੇ ਅਡਵਾਨੀ ,ਮੁਰਲੀ ਮਨੋਹਰ ਜੋਸ਼ੀ ਅਤੇ ਐੱਸ ਸੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤ ਨੂੰ ਗਲੇ ਲਗਾ ਕੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਖੁਸ਼ੀ ਜਾਹਰ ਕੀਤੀ ।

ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਡਵਾਨੀ ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਿਦ ਗਿਰਾਉਣ ਦੀ ਸਾਜਿਸ਼ ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਤੋਂ ਬਰੀ ਹੋ ਗਏ ਹਨ , ਲੇਕਿਨ 2005 ਵਿੱਚ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਹਾਈਕੋਰਟ ਦੀ ਲਖਨਊ ਪੀਠ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਕਸਾਉਣ ਅਤੇ ਦੰਗੇ ਭੜਕਾਉਣ ਸੰਬੰਧੀ  ਮਾਮਲਾ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ  , ਜਿਸ ਤੇ  ਸੁਣਵਾਈ ਰਾਇਬਰੇਲੀ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ । ਇਸ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਵੱਡੇ ਨੇਤਾ ਲਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ  ਅਡਵਾਨੀ , ਮੁਰਲੀ ਮਨੋਹਰ ਜੋਸ਼ੀ , ਵਿਨੇ ਕਟਿਆਰ , ਅਸ਼ੋਕ ਸਿੰਗਲ , ਉਮਾ ਭਾਰਤੀ , ਗਿਰੀਰਾਜ ਕਿਸ਼ੋਰ , ਸਾਧਵੀ ਰਿਤੰਭਰਾ ਮੁੱਖ ਆਰੋਪੀ ਹਨ ।

ਚੈਖਵ ਦੀ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਕਹਾਣੀ 'ਸ਼ਰਤ' چیخوو 'شرت'

"ਇੱਥੇ ਹਰ ਚੀਜ ਮਿਰਗ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੇ ਵਾਂਗ ਵਿਅਰਥ, ਥੋੜਚਿਰੀ ,ਮਾਇਆ ਹੈ , ਗੁਮਰਾਹਕੁਨ ਹੈ । ਤੁਸੀਂ ਲੋਕ ਭਾਵੇਂ ਜਿੰਨਾ ਮਰਜੀ ਮਾਣ ਕਰੋ ,ਸੁਹਣੇ ਤੇ ਸਿਆਣੇ ਬਣੇ ਫਿਰੋ ਪਰ ਮੌਤ ਨੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਭ ਨੂੰ ਇਥੋਂ ਹੂੰਝ ਦੇਣਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਤੁਹਾਡੀ ਹੈਸੀਅਤ ਖੁੱਡਾਂ ਵਿੱਚ ਦੁਬਕੇ ਚੂਹਿਆਂ ਤੋਂ ਵਧ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਤੁਹਾਡੀ ਸਦੀਵਤਾ,ਤੁਹਾਡਾ ਇਤਹਾਸ ਅਤੇ ਅਮਰ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਸਭ ਕੁਝ ਭਸਮ ਹੋ ਜਾਏਗਾ ਜਾਂ ਧਰਤੀ ਸਮੇਤ ਜੰਮ ਜਾਏਗਾ ।

"ਤੁਹਾਡੀ ਅਕਲ ਮਾਰੀ ਗਈ ਹੈ ,ਤੁਸੀਂ ਗੁਮਰਾਹ ਹੋ ਗਏ ਹੋ ਅਤੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਝੂਠ ਅਤੇ ਬਦਸੂਰਤੀ ਨੂੰ ਸੁਹਪਣ ਸਮਝ ਬੈਠੇ ਹੋ ।ਅਗਰ ਕੁਝ ਅਨੋਖੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਾਪਰ ਜਾਣ ਅਤੇ ਸੇਬ ਤੇ ਸੰਤਰੇ ਦੇ ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਫਲ ਲੱਗਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਡੱਡੂ ਅਤੇ ਕਿਰਲੇ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਪੈਣ ਅਤੇ ਗੁਲਾਬ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਤੋਂ ਘੋੜੇ ਦੇ ਮੁੜਕੇ ਵਰਗੀ ਗੰਧ ਆਉਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਚੰਭਾ ਹੋਏਗਾ ।ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੈਨੂੰ ਆਚੰਭਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਸੁੱਖ ਲੈਣ ਲਈ ਇਹਦਾ ਸਵਰਗ ਨਾਲ ਵੱਟਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ।

ਪੂਰੀ ਕਹਾਨੀ ਪੜ੍ਹੋ

ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ… – ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਜੋਸ਼

1928 ਦਾ ਸਾਲ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਤਿੱਖੀ ਜਨਤਕ ਜਦੋਂ-ਜਹਿਦ ਦੇ ਉਭਾਰ ਦਾ ਸਾਲ ਸੀ। ਪਹਿਲੇ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਅਪਰੈਲ 1928 ਵਿਚ ‘ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲਾ ਬਾਗ਼ ਹਫ਼ਤਾ’ ਵਧੇਰੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। 1919 ਦੀ ਤਿੱਖੀ ਜਦੋ-ਜਹਿਦ ਵਿਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਡੂੰਘੀ ਨੀਂਦ ਸੌਂ ਗਿਆ ਜਾਪਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ 1922 ਦੀ ਨਾ-ਮਿਲਵਰਤੋਂ ਦੀ ਲਹਿਰ ਚਲੀ ਤਾਂ ਉਸੇ ਪੰਜਾਬ ਨੇ, ਜੋ ਸਾਰੇ ਦੇਸ ਵਿਚ ਸਾਮਰਾਜ-ਵਿਰੋਧੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਉਭਾਰਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਿਆ ਸੀ, ਵੱਧ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਖੱਦਰ ਪਾਉਣ ਵਿਚ ਵੀ ਭਾਗ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਿਆ। ਇਸੇ ਮਕਸਦ ਲਈ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਉਤੇ ਮੌਲਾਨਾ ਅਬੁਲ ਕਲਾਮ ਆਜ਼ਾਦ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਭੇਜਿਆ ਤਾਂ ਕਿ ਘਟੋ ਘੱਟ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਖੱਦਰ ਪਾਉਣ ਲਈ ਤਾਂ ਮਨਾ ਲਵੇ। ਲਹਿਰ ਦੇ ਅੰਤ ਉਤੇ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਲੀਡਰਾਂ ਦੀ ‘ਤਪੱਸਿਆ’ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਝੂਣ ਕੇ ਜਗਾ ਨਹੀਂ ਸਕੀ। 1928 ਵਿਚ ਚੜ੍ਹਦੇ ਸਾਲ ਹੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪਬਲਿਕ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਹੋਣ ਲਗੀਆਂ, ਸੁੱਤੀ ਹੋਈ ਜਨਤਾ ਮੁੜ ਉਂਘਲਾ ਕੇ ਉਠਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸੂਬਾਈ ਸਿਆਸੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਜਲ੍ਹਿਆਂ ਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਵਿਚ 11 ਤੋਂ 13 ਅਪਰੈਲ ਤਕ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਹੇਠ ਹੋਈ। ਇਸ ਵਾਰ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਦੀ ਖ਼ਾਸੀਅਤ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਵੱਧ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਇਸ ਪਰਾਂਤਕ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਕ ਮਤੇ ਵਿਚ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਜਿਥੇ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਪਰਾਪਤੀ ਲਈ ‘ਸ਼ਾਤਮਈ ਤੇ ਹੱਕੀ ਢੰਗਾਂ’ ਦੇ ਰਾਹ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਥਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕਰੇ ਕਿ ਪੂਰਨ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਪਰਾਪਤੀ ਲਈ ਉਹ ‘ਹਰ ਰਾਹ ਤੇ ਹਰ ਢੰਗ’ ਅਪਣਾਵੇਗੀ। ਇਸ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਦੇ ਮਤਿਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਚੇ “ਦਾ ਪੀਪਲ” ਦੇ ਇਕ ਐਡੀਟੋਰੀਅਲ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ: “ਦਸੰਬਰ 1927 ਵਿਚ ਮਦਰਾਸ ਵਿਚ ਪੂਰਨ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਮਤੇ ਦਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਕੇਵਲ ਚਾਰ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਅਪਰੈਲ 1928 ਵਿਚ ਇਕ ਸੂਬਾਈ ਕਾਂਗਰਸ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ (ਪੰਜਾਬ) ਦਾ ਇਸ ਗੱਲ ਉਪਰ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣਾ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲੈਣ ਦੇ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਢੰਗਾਂ ਉਪਰ ਲਗੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਹਟਾਈਆਂ ਜਾਣ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਗੱਲ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਤੱਥ ਇਸ ਗੱਲ ਵਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਹਵਾ ਦਾ ਰੁਖ’ ਕਿਸ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। “ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਭਾਸ਼ਨ ਦੀ ਖ਼ਾਸੀਅਤ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਾਂ ਉਹਨਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਨਹਿਰੂ ਦੇ ਭਾਸ਼ਨ ਵਿਚ ਆਰਥਕ ਪੱਖ ਉਪਰ ਜ਼ੋਰ ਤੇ ਪੁਰਾਣੀ ਪਰੰਪਰਾ ਤੋਂ ਟੁੱਟ ਕੇ ਨਵੀਂ ਪਰੰਪਰਾ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਬਿਲਕੁਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀ।

ਪੂਰਾ ਪੜ੍ਹੋ

ਸਾਕ਼ੀ ਕੀ ਨਵਾਜ਼ਿਸ਼ ਉਨ ਪਰ ਹੈ ساقی کی نوازش ان پر ہے

 ਸਾਕ਼ੀ ਕੀ ਨਵਾਜ਼ਿਸ਼ ਉਨ ਪਰ ਹੈ,  ساقی کی نوازش ان پر ہے ،

ਪੀਨੇ ਕਾ ਸਲੀਕਾ ਜਿਨ ਕੋ ਨਹੀਂ !  پینے کا سلیکا جین کو نہیں !

ਦਸਤੂਰ ਅਗਰ ਏ ਕਾਯਮ ਰਹਾ,  دستور اگر یہ کایم رہا  ،

 ਆਬਾਦ ਨਾ ਹੋਗਾ ਮਏਖਾਨਾ !  آباد  نہ ہوگا میخانہ !

साकी की नवाजिश उन पर है,  Saaqi Ki Navazish Un Par Hai ,
पीने का सलीका जिन को नहीं! Peene Ka Slika Jin Ko Nahi !
दस्‍तूर अगर ये कायम रहा, Dastoor Agar Ye Kayam Raha
आबाद ना होगा मयखाना! Abaad Na Hoga Myekhana !

-Anonymous Writer

ਅੱਠ ਸਾਲ ਦਾ ਲੰਮਾ ਇੰਤਜਾਰ-- ਹਰਸ਼ ਮੰਦਰ

ਸਾਲ 2002 ਵਿੱਚ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਦੰਗਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਛੋਟੀ ਸੀ ਬੇਕਰੀ ਜਲ ਕੇ ਮਿੱਟੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ । ਅੱਜ ਅੱਠ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਹ ਬੰਦ ਹੈ । ਫਿਰ ਤੋਂ ਬਣਾਈ ਗਈ ਭੱਠੀ ਉਜਾੜ ਪਈ ਹੈ । ਹੁਣ ਕੋਈ ਵੀ ਗਾਹਕ ਉਥੋਂ ਆਟੇ ਦੇ ਬਿਸਕੁਟ ਅਤੇ ਬਰੇਡ ਖਰੀਦਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ , ਭਲੇ ਹੀ ਅਤੀਤ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖੂਬ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ । ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਦਹਾਕਾ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੇਕਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਸੀ , ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬੜੇ ਗਰਵ ਨਾਲ ਉਹਦਾ ਨਾਂ ਜੈ ਹਿੰਦ ਰੱਖਿਆ ਸੀ ।

ਉਹ ਆਪਣੇ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ , ‘ਲੋਕ ਆਪਣੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੇਵੀ - ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ , ਲੇਕਿਨ ਅਸੀ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਬੇਕਰੀ ਦਾ ਨਾਮ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਾਂ । ’ ਜਦੋਂ ਅਬਦੁਲ ਭਰਾ ਅਤੇ ਨੂਰੀ ਭੈਣ ਨੇ 1992 ਵਿੱਚ ਬੇਕਰੀ ਅਤੇ ਘਰ ਲਈ ਪਲਾਟ  ਖਰੀਦਿਆ , ਤੱਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਲ ਲਈ ਵੀ ਇਹ ਚਿੰਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਕਿ ਹਿੰਦੂਵਾਦੀ ਬਸਤੀ ਠੱਕਰ ਨਗਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਇੱਕ ਮਾਤਰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੋਣਗੇ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ , ‘ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਾਡੇ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਪ੍ਰਤੀ ਕੋਈ ਭੇਦਭਾਵ , ਕੋਈ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਨਹੀਂ ਸੀ । ’ ਲੇਕਿਨ ਫਿਰ ੨੦੦੨ ਆਇਆ ਅਤੇ ਨਫਰਤ ਦੀ ਅੱਗ ਨੇ ਸਭ ਕੁੱਝ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ।

ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਰਾਹਤ ਸ਼ਿਵਿਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਇਹ ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਆਪਣੇ ਘਰ ਪਰਤੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਕਈ ਲੋਕ ਬੇਪਤਾ ਸਨ , ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਭਰ ਦੀ ਕਮਾਈ ਸਵਾਹ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ , ਲੇਕਿਨ ਅਜੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਾਰ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਭੱਠੀ ਬਣਾਈ , ਕੁੱਝ ਪੈਸੇ ਉਧਾਰ ਲਏ ਅਤੇ ਜੈਹਿੰਦ ਬੇਕਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ । ਲੇਕਿਨ ਮੁਸਲਮਾਨ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੇ ਬਾਈਕਾਟ ਦੇ ਚਲਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ  ਬਣਾਈ ਚੀਜਾਂ ਵਿਕੀਆਂ ਹੀ ਨਹੀਂ । ਤੱਦ ਅਬਦੁਲ ਭਾਈ ਨੇ ਇੱਕ ਲੱਕੜੀ ਦੇ ਠੇਲੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸਾਮਾਨ ਰੱਖਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੇਚਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ , ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪਹਿਚਾਣ ਤੋਂ ਕੋਈ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਜਿੰਨਾ ਕਮਾਉਂਦੇ ਸਨ , ਹੁਣ ਉਹ ਉਸਦਾ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਕਮਾ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ ।

ਉਸ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਸੀ ਕਿ ਨਫ਼ਰਤ ਦੀ ਇਹ ਅੱਗ ਇੱਕ ਨਾ ਇੱਕ ਦਿਨ ਜਰੂਰ ਠੰਡੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ । ਲੇਕਿਨ ਅਬਦੁਲ ਅਤੇ ਨੂਰੀ ਹੁਣ  ਮੋਦੀ ਦੇ ‘ਜੀਵੰਤ’ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਹਾਰ ਮੰਨ  ਚੁੱਕੇ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ  ਆਪਣੇ ਨਸ਼ਟ ਮਕਾਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤੇ ਫਿਰ ਤੋਂ ਛੱਤ ਨਹੀਂ ਗਠ ਪਾਏ ਹਨ । ਅਬਦੁਲ ਤੇ  ਨੂਰੀ ਜਦੋਂ ਆਪਣੇ ਬਰਬਾਦ ਮਕਾਨ ਨੂੰ ਵਿਖਾਉਣ ਲੈ ਜਾਂਦੇ  ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਵਾਜ ਕੰਬ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਉਹ ਹੁਣ ਆਪਣੀ ਜਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਵੇਚਕੇ ਕਿਸੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਮੁਸਲਮਾਨ ਬਸਤੀ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਲੇਕਿਨ ਲੋਕ ਜਾਣਦੇ ਹਨ  ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਜਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਵੇਚਣ ਲਈ ਕਿੰਨੇ ਬੇਚੈਨ ਹਨ  ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਬਾਜ਼ਾਰ ਭਾਅ ਦੇ ਇੱਕ ਹਿੱਸੇ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਕੀਮਤ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ।

੨੦੦੨  ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਖੋਹ ਗਿਆ

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧੰਦਾ , ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਘਰ ,ਪੈਸਾ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਕਰਨ ਲਈ ਜਮਾਂ ਕਰਕੇ ਰੱਖਿਆ ਸੀ, ਲੇਕਿਨ ਇਸਤੋਂ ਵੀ ਜਿਆਦਾ ਆਪਣੇ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਦੀ ਦੋਸਤੀ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ । ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਤਰਾਸਦੀ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਦੋ ਬੱਚੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਖੋਹ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ੨੮  ਫਰਵਰੀ ੨੦੦੨  ਦੀ ਸਵੇਰੇ ਤੋਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਅਹਿਮਦਾਬਾਦ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਵਖਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਤੋਂ ਹੱਤਿਆ , ਬਲਾਤਕਾਰ , ਲੁੱਟਮਾਰ ਅਤੇ ਛੀਨਾ ਝਪਟੀ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਓਥੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਲੱਗੇ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਗੁਆਂਢੀ ਰਾਜੇਂਦਰ ਜੋ ਪੇਸ਼ੇ ਤੋਂ ਵਕੀਲ ਸਨ , ਨੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਖਬਰਦਾਰ  ਕੀਤਾ ਸੀ , ਲੇਕਿਨ ਉਹ ਇਸ ਗੱਲ ਕਰਕੇ ਰੁਕ ਗਏ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਆਂਢੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਾਲ ਵੀ ਵਿੰਗਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣਗੇ । ਰਾਜੇਂਦਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਬੇਟੇ ਜਾਹਿਦ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਲੈ ਜਾਣ ਤੇ ਅੜੇ ਹੋਏ ਸਨ , ਜੋ ਉਸ ਸਮੇਂ ਬੇਕਰੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਉਹ ਅੰਤ ਵੇਲੇ : ਜਾਹਿਦ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਲੈ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਜਾਨ ਬੱਚ ਗਈ ਸੀ ।

ਸ਼ਾਮ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ । ਅਬਦੁਲ ਬਿਸਕੁਟ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਸੀ  ਅਤੇ ਨੂਰੀ ਆਪਣੇ ਭੈਭੀਤ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਲਈ ਖਾਣਾ ਪਕਾ ਰਹੀ ਸੀ  । ਉਦੋਂ ਦੋ ਵੱਖ - ਵੱਖ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਤੋਂ ਭੀੜ ਉਸ ਇਕੱਲੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਘਰ ਅਤੇ ਦੁਕਾਨ ਦੇ ਵੱਲ ਟੁੱਟ ਪਈ । ਕੁੱਝ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਨੇ ਭੀੜ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ , ਲੇਕਿਨ ਪੁਲਿਸ ਵਾਹਨਾਂ ਦੇ ਆਉਂਦੇ ਹੀ ਭੀੜ ਜਿਆਦਾ ਉਤੇਜਿਤ ਹੋ ਗਈ । ਹੁਣ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਅਤੇ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਲੋਕ ਵੱਖ - ਵੱਖ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਭੱਜਣ ਲੱਗੇ । ਦੇਰ ਰਾਤ ਗਏ ਭੀੜ ਤਾਂ ਛਟ ਗਈ , ਲੇਕਿਨ ਉਸਦੀ ਲਗਾਈ ਅੱਗ ਅਜੇ ਵੀ ਮਘ ਰਹੀ ਸੀ । ਅਬਦੁਲ ਅਤੇ ਨੂਰੀ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਬੇਟੇ ਅੱਲਾਦੀਨ ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਜ ਮਾਰਗ ਅਤੇ ਫਿਰ ਬਸ ਸਟੈਂਡ ਵੱਲ ਭੱਜ ਨਿਕਲੇ । ਸਭ ਪਾਸੇ ਦਹਕਤੀ ਹੋਈ ਅੱਗ ਦੀ ਠੰਡੀ ਦਹਸ਼ਤ ਸੀ , ਖੂਨਖਰਾਬੇ ਦੇ ਲੱਛਣ ਸਨ ਅਤੇ ਚੀਕਾਂ ਸਨ ।

ਬਸ ਸਟੈਂਡ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਵੇਖਕੇ ਰਾਹਤ ਮਿਲੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੋਨਾਂ ਬੇਟੀਆਂ ਇੱਕ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੰਤਜਾਰ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ , ਜੋ ਭੀੜ ਤੋਂ ਬੱਚ ਨਿਕਲੀਆਂ ਸਨ । ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਮਿਤਰ ਠਾਕੁਰ ਦੇ ਘਰ ਇਹ ਬੇਨਤੀ  ਕਰਨ ਪੁੱਜੇ ਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦੋਨਾਂ ਬੇਟੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਇੱਥੇ ਸ਼ਰਣ ਦੇ ਦੇਣ । ਲੇਕਿਨ ਉਹ ਘਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਡਰਦੀ ਨੇ  ਦਰਵਾਜਾ ਖੋਲ੍ਹਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਲੇਕਿਨ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੂਜੇ ਹਿੰਦੂ ਮਿੱਤਰ ਰਾਮਭਾਈ ਦੇ ਇੱਥੇ ਪੁੱਜੇ ਤਾਂ ਕਿਸਮਤ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਤਾਂ ਕੀਤਾ , ਲੇਕਿਨ ਉਹ ਚਿੰਤਤ ਵੀ ਸਨ ਕਿ ਭੀੜ ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਘਰ ਖੋਜ ਲਏਗੀ ਕਿਉਂਕਿ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੋਨਾਂ ਦੀ ਦੋਸਤੀ ਦੇ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਸੀ । ਉਹ ਬਾਹਰ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਰਧ ਫੌਜੀ ਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਟੁਕੜੀ ਨਜ਼ਰ ਆਈ , ਜਿਸ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਕਾਮੀ ਪੁਲਿਸ ਨਾਲੋਂ  ਜਿਆਦਾ ਭਰੋਸਾ ਸੀ । ਵਰਦੀ - ਹਥਿਆਰ ਧਾਰੀ ਜਵਾਨ ਇਸ ਕੁਨਬੇ ਨੂੰ ਮੁਸਲਮਾਨ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਇੱਕ ਜੂਨੀਅਰ ਸਕੂਲ ਦੀ ਬਿਲਡਿੰਗ ਵਿੱਚ ਲੈ ਗਏ , ਜਿਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮੁਦਾਏ ਨੇ ਇੱਕ ਰਾਹਤ ਸ਼ਿਵਿਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਸੀ ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕੰਮ ਸੀ ਇਸ ਬਿਪਤਾ ਦੇ ਚਲਦੇ ਬਿਖਰ ਗਏ ਆਪਣੇ ਪਰਵਾਰ ਨੂੰ ਫਿਰ ਤੋਂ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨਾ । ਦੋ ਲਡ਼ਕੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਹਿਦ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਭਰੋਸਾ ਦਵਾਇਆ ਗਿਆ । ਲੇਕਿਨ ਵਾਹਿਦ ਅਤੇ ਸਾਇਰਾ ਦੀ ਅਜੇ  ਵੀ ਕੋਈ ਖੈਰ - ਖਬਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ।

ਦਿਨ ਗੁਜਰਦੇ ਗਏ । ਸ਼ਿਵਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਣ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਹਜਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਿਅਜਨਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਲਈ ਵਾਹਨਾਂ ਦਾ ਬੰਦੋਬਸਤ ਕੀਤਾ । ਅਣਗਿਣਤ ਲੋਕ ਸ਼ਿਵਿਰ - ਦਰ - ਸ਼ਿਵਿਰ ਬਦਹਵਾਸੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਭਟਕਦੇ ਰਹੇ । ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਵਰਗੇ  ਕੁੱਝ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ  ਨੇ ੧੨  ਹਜਾਰ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਰਹਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਇਂਤਜਾਮ ਕਰਨਾ  ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਰਗਾਹ ਦੇ ਵੱਡੇ ਦਰਵਾਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ ਇੱਕ ਯੂਨਿਟ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਰੱਖੀ ਸੀ , ਤਾਂ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗੁਮਸ਼ੁਦਾ ਪ੍ਰਿਅਜਨਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ । ਅਬਦੁਲ ਅਤੇ ਨੂਰੀ ਓਥੇ ਮੌਜੂਦ ਹਜਾਰਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਪਰਖਦੇ ਰਹੇ , ਲੇਕਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਓਥੇ ਨਹੀਂ ਸਨ ।

ਲਾਚਾਰ ਮਾਂ - ਬਾਪ ਨੂੰ ਅੰਤ ਵੇਲੇ  ਸਰਕਾਰੀ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਅਰਥੀ - ਘਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਬੱਚੀਆਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਸ਼ਿਵਿਰ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਦੇ ਸੁਝਾਉ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਤੇ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ , ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਜੇ  ਤੱਕ ਸ਼ਨਾਖਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੀ ਸੀ । ਓਥੇ ਅਹਾਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੜੀਆਂ - ਗਲੀਆਂ ਲਾਸਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ । ਕਈ ਦੁਖੀ  ਪਰੀਜਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਟਟੋਲਨੇ  ਪਏ , ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਈ ਜਲੇ ਹੋਏ ਸਨ ਜਾਂ ਚਾਕੂਆਂ ਨਾਲ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਖਮੀ ਸਨ । 'ਸਾਡੀ ਹਾਲਤ ਕੁੱਝ ਅਜਿਹੀ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਲਾਸਾਂ ਨੂੰ ਏਧਰ - ਉੱਧਰ ਸੁੱਟਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਅਸੀ ਇਹ ਵੀ ਭੁੱਲ ਗਏ ਕਿ ਉਹ ਸਾਡੇ ਵਰਗੇ ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਿਅਜਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅਰਥੀਆਂ ਸਨ । ’ ਲੇਕਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਤੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇ ।

ਇਸ ਅੱਠ ਲੰਬੇ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਅਜੇ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਹੈ । ਅਤੇ ਕੌਣ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਹ ਤਲਾਸ਼ ਕਦੇ ਖਤਮ ਹੋਵੇਗੀ ਵੀ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ? ਉਹ ਅੱਜ ਵੀ ਲਚਾਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੰਝੂ ਵਹਾਉਂਦੇ ਹਨ : ‘ਸਾਨੂੰ ਬਿਲਕੁੱਲ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਉਮੀਦ ਬੰਨ੍ਹੀਂ ਰੱਖੀਏ ਜਾਂ ਨਾਉਮੀਦ ਹੋ ਜਾਈਏ . . ! ’

(ਲੇਖਕ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਸੇਵਾ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਰਹੇ ਹਨ ।)

ਤਹਿਜੀਬ ਯਾਫਤਾ--ਰਸੂਲ ਹਮਜਾਤੋਵ

ਅਬੂਤਾਲਿਬ ਇੱਕ ਵਾਰ ਮਾਸਕੋ ਵਿੱਚ ਸਨ । ਸੜਕ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਰਾਹਗੀਰ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਪੁੱਛਣ ਦੀ ਲੋੜ ਪਈ । ਸ਼ਾਇਦ ਇਹੀ ਕਿ ਮੰਡੀ ਕਿਥੇ ਹੈ । ਸੰਜੋਗ ਨਾਲ ਕੋਈ ਅੰਗ੍ਰੇਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਗਿਆ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਤਾਂ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ - ਮਾਸਕੋ ਦੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਤੇ ਤਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਕੋਈ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਅੰਗ੍ਰੇਜ ਨੂੰ ਅਬੂਤਾਲਿਬ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਆਈ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਅੰਗ੍ਰੇਜੀ , ਫਿਰ ਫਰਾਂਸੀਸੀ , ਸਪੇਨੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਦੂਜੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੂਛ - ਤਾਛ ਕਰਨ ਲੱਗਾ ।

ਅਬੂਤਾਲਿਬ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਰੂਸ , ਫਿਰ ਲਾਕ , ਅਵਾਰ , ਲੇਜਗੀਨ , ਦਾਰਗਿਨ , ਅਤੇ ਕੁਮੀਨ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ।

ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਸਮਝੇ ਬਿਨਾਂ ਉਹ ਦੋਂਵੇਂ ਆਪਣੇ - ਆਪਣੇ ਰਾਹ ਚਲੇ ਗਏ । ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਤਹਿਜੀਬ ਯਾਫਤਾ ਦਾਗਿਸਤਾਨੀ ਨੇ ਜੋ ਅੰਗ੍ਰੇਜੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਢਾਈ ਸ਼ਬਦ ਜਾਣਦਾ ਸੀ , ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਬੂਤਾਲਿਬ ਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਇਹ ਕਿਹਾ -

ਵੇਖਿਆ , ਤਹਿਜੀਬ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਕੁੱਝ ਜਿਆਦਾ ਤਹਿਜੀਬ ਯਾਫਤਾ ਹੁੰਦੇ , ਤਾਂ ਅੰਗ੍ਰੇਜ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ ਲੈਂਦੇ । ਸਮਝੇ ਨਹੀਂ ?

ਸਮਝ ਰਿਹਾ ਹਾਂ , ਅਬੂਤਾਲਿਬ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ । ਮਗਰ ਅੰਗ੍ਰੇਜ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਤਹਿਜੀਬ ਯਾਫਤਾ ਕੈਸੇ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ? ਉਹ ਵੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਵੀ ਜਬਾਨ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਸੀ , ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਉਸ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ?

' ਮੇਰਾ ਦਾਗਿਸਤਾਨ' ਵਿਚੋਂ

ਮਨ ਜੀਤੇ ਜੱਗ ਜੀਤ ---ਪਾਵਲੋ ਕੋਇਲੋ

ਕਈ ਤੀਰਅੰਦਾਜੀ  ਪਦਕ ਜਿੱਤਣ  ਦੇ ਬਾਅਦ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਚੈਂਪੀਅਨ ਜੇਨ ਗੁਰੂ ਕੋਲ ਗਿਆ  .ਉਸ  ਨੇ ਕਿਹਾ , " ਮੈਂ  ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਤੀਰਅੰਦਾਜ ਹਾਂ  . ਮੈਂ ਧਰਮ ਨਹੀਂ ਸਿਖਿਆ ,  ਮੈਂ ਸਨਿਆਸੀਆਂ ਕੋਲ  ਮਦਦ ਲਈ ਨਹੀਂ ਗਿਆ ,  ਅਤੇ ਮੈਂ ਪੂਰੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ  ਉੱਤਮ ਤੀਰਅੰਦਾਜ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹਾਂ .  ਮੈਂ ਸੁਣਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ  ਉੱਤਮ ਤੀਰੰਦਾਜ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ,  ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਪੁੱਛਦਾ ਹਾਂ :  ਕੀ  ਤੁਹਾਨੂੰ  ਤੀਰਅੰਦਾਜੀ ਸਿਖਣ  ਲਈ ਭਿਕਸੂ ਬਣਨ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ?"

"ਨਹੀਂ,"  ਜੇਨ ਗੁਰੂ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ .

ਲੇਕਿਨ ਚੈਂਪਿਅਨ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ .ਉਹਨੇ  ਇੱਕ ਤੀਰ ਲਿਆ , ਇਹਨੂੰ  ਆਪਣੇ  ਧਨੁਸ਼ ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਇਆ , ਖਿਚ  ਕੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ , ਅਤੇ ਇੱਹ ਕਾਫ਼ੀ ਦੂਰੀ ਤੇ  ਇੱਕ ਚੈਰੀ ਨੂੰ ਵਿੰਨ ਦਿੱਤਾ . ਉਹ ਮੁਸਕੁਰਾਇਆ , ਜਿਵੇਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹੋਵੇ :  ਤੁਸੀਂ  ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਬਚਾ ਸਕਦੇ  ਸੀ ਅਤੇ ਸਿਰਫ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤਕਨੀਕ ਲਈ ਸਮਰਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸੀ . ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਜੇਨ ਗੁਰੂ ਨੂੰ  ਕਿਹਾ :

"ਮੈਨੂੰ ਸ਼ੱਕ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀ ਵੀ ਇਹੀ ਮਾਹਰਕਾ ਮਾਰ ਸਕੋਗੇ. "

ਪੂਰਨ ਭਾਂਤ ਨਿਸਚਿੰਤ , ਗੁਰੂ ਨੇ ਆਪਣਾ  ਧਨੁਸ਼ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਹ  ਇੱਕ ਨੇੜੇ  ਦੇ ਪਹਾੜ  ਵੱਲ ਨੂੰ ਚਲ ਪਾਏ . ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ  ਇੱਕ ਖਾਈ ਸੀ  ਜਿਸ ਨੂੰ  ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੇ ਬੋਦੇ  ਰੱਸਿਆਂ ਦੇ  ਪੁੱਲ ਰਾਹੀਂ ਹੀ  ਪਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਪੁਲ ਡਿਗੂੰ ਡਿਗੂੰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ . ਜੇਨ ਗੁਰੂ ਪੂਰਨ ਸ਼ਾਂਤ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪੁੱਲ ਦੇ ਵਿੱਚਕਾਰ ਚਲੇ ਗਏ ,ਧਨੁਸ਼ ਲਿਆ , ਇੱਕ ਤੀਰ ਚੜ੍ਹਾਇਆ , ਘਾਟੀ  ਦੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਦਰਖਤ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸਾਧਿਆ , ਅਤੇ ਤੀਰ  ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਤੇਜਾ ਲੱਗਾ .

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ," ਹੁਣ ਤੁਹਾਡੀ ਵਾਰੀ ਹੈ" ਜਵਾਨ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਸਹਿਜ ਭਾ ਇਹ ਕਹਿੰਦਿਆਂ  ਉਹ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਭੂਮੀ ਤੇ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ .

ਹੇਠਾਂ ਖਾਈ ਵੱਲ ਵੇਖ ਬੇਚੈਨ ਅਤੇ  ਘਬਰਾਇਆ ਜਿਹਾ ਜਵਾਨ ਦੱਸੇ  ਸਥਾਨ  ਤੇ ਪਹੁੰਚ  ਗਿਆ ਅਤੇ ਇੱਕ ਤੀਰ ਚਲਾ  ਦਿੱਤਾ ,  ਲੇਕਿਨ ਇਹ ਮਿਥੇ ਹੋਏ  ਟੀਚੇ  ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਫਰਕ ਨਾਲ ਹੇਠਾਂ ਜਾ ਡਿੱਗਿਆ.

"ਇਹੀ ਚੀਜ਼ ਹੈ ਜੋ  ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ  ਅਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ",  ਗੁਰੂ ਨੇ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢਿਆ  ਜਦੋਂ ਜਵਾਨ ਆਦਮੀ ਫਿਰ ਉਹਦੇ ਕੋਲ ਆਇਆ . ਤੁਸੀ  ਆਪਣੀ ਰੋਜੀ ਕਮਾਉਣ ਲਈ ਜੋ  ਸੰਦ  ਚੁਣਿਆ ਹੈ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵਰਤਨ ਵਿੱਚ  ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਬੀਨ  ਹੋ ਸਕਦੇ  ਹੋ ,  ਲੇਕਿਨ ਇਹ ਸਭ ਬੇਕਾਰ ਹੈ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀ ਮਨ ਨੂੰ ਜੋ ਇਸ ਸੰਦ ਦੀ  ਵਰਤੋ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਤਣ ਵਿੱਚ ਨਾਕਾਮ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋ. "

ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਅਤੇ  ਡੁੱਬਦੇ ਸੂਰਜ

ਤਿੰਨ ਲੋਕ ਜੋ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਕਾਰਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਜਰ ਰਹੇ ਸਨ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵੇਖਿਆ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਇੱਕ ਪਹਾੜ  ਦੇ ਉੱਤੇ ਬੈਠਾ  ਸਹਾਰਾ  ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬਦੇ ਸੂਰਜ  ਬਾਰੇ  ਗੌਰ ਨਾਲ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ .
"ਇਹ ਜਰੂਰ  ਕੋਈ ਚਰਵਾਹਾ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਸਦੀ ਭੇਡ ਗੁਆਚ ਗਈ ਹੋਣੀ ਹੈ  ਅਤੇ ਇਹ ਉਹਨੂੰ ਲਭਣ ਦੀ  ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ," ਪਹਿਲੇ  ਜਣੇ ਨੇ ਕਿਹਾ.
"ਨਹੀਂ ,  ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ਕਿ  -  ਉਹ ਕੁੱਝ ਲਭ  ਰਿਹਾ ਹੈ , ਖਾਸਕਰ ਆਥਣ ਵੇਲੇ ਜਦੋਂ  ਤੁਹਾਡੀ ਨਜ਼ਰ ਮਧਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ. ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ  ਦੋਸਤ ਦਾ  ਇੰਤਜਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ."
"ਮੈਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਪਵਿਤਰ ਗਿਆਨ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਆਦਮੀ ਹੈ ,"  ਤੀਸਰੇ ਨੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ .
ਉਹ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਕਿ ਉਹ  ਆਦਮੀ ਕੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ , ਅਤੇ  ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਏਨੇ ਅੱਗੇ ਵਧ ਗਏ   ਕਿ ਅੰਤ  ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲੱਗੇ .  ਅੰਤ ਵਿੱਚ , ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ  ਦੇ ਲਈ ,  ਕਿ ਕੌਣ ਠੀਕ ਸੀ , ਉਹਨਾਂ ਨੇ  ਪਹਾੜ ਤੇ ਚੜ੍ਹਨ   ਅਤੇ ਉਸ ਆਦਮੀ ਕੋਲੋਂ ਪੁੱਛਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ .
"ਕੀ  ਤੁਸੀਂ  ਆਪਣੀਆਂ  ਭੇਡਾਂ ਲਭ  ਰਹੇ ਹੋ ?"  ਪਹਿਲਾਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ .
"ਨਹੀਂ , ਮੇਰਾ  ਕੋਈ  ਇੱਜੜ ਨਹੀਂ ਹੈ. "
"ਤਾਂ ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ  ਕਿਸੇ ਦਾ ਇੰਤਜਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਵੋਗੇ,"  ਦੂਜੇ ਨੇ  ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ .
" ਮੈਂ ਇੱਕ ਇਕੱਲਾ ਆਦਮੀ ਹਾਂ  ਤੇ ਇਸ ਰੇਗਸਤਾਨ  ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹਾਂ." ਉਹਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ '
"ਤੁਸੀਂ ਰੇਗਸਤਾਨ  ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋ , ਅਤੇ  ਇਕਾਂਤਵਾਸੀ  ਹੋ , ਤਾਂ ਅਸੀਂ  ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰੀਏ  ਕਿ ਤੁਸੀਂ  ਰੱਬ ਦੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ  ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਆਦਮੀ ਹੋ ,ਅਤੇ ਤੁਸੀ ਧਿਆਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ !"  ਇਸ ਸਿੱਟੇ ਦੇ ਨਾਲ ਸਤੁੰਸ਼ਟ ਤੀਸਰੇ ਆਦਮੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਦਾਹਵਾ ਜਤਾਇਆ .
"ਧਰਤੀ ਤੇ ਕੀ ਹਰੇਕ  ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਆਖਿਆ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ  ਹੈ ?  ਚਲੋ ਮੈ ਸਮਝਾ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ : ਮੈਂ ਤਾਂ ਇੱਥੇ  ਬਸ ਡੁੱਬਦਾ ਸੂਰਜ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ . ਕੀ  ਸਾਡੀ ਜਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਅਰਥਪੂਰਨ ਬਣਾਉਣ ਦੇ  ਏਨਾ ਕਾਫੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ?"

ਦਾਸਤਾਨ ਮੁੱਲਾਂ ਨਸਰੁੱਦੀਨ-2

ਸੂਰਜ ਦਾ ਗੋਲਾ ਪੱਛਮ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ  ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲੁੱਕ ਗਿਆ ਸੀ ।  ਸੂਰਜ ਛਿਪਣ  ਦੇ ਬਾਅਦ ਪੂਰਬ ਪਛਮ ਉੱਤਰ ਦਖਣ  ਵਿੱਚ ਫੈਲੀ ਸੁਰਖੀ ਵੀ ਹੌਲੀ – ਹੌਲੀ ਸਿਮਟਣ ਲੱਗੀ ਸੀ । ਫਿਜਾਂ ਵਿੱਚ ਊਠਾਂ  ਦੇ ਗਲਾਂ  ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹੀਆਂ ਟੱਲੀਆਂ  ਦੀ ਟੁਣਕਾਰ ਗੂੰਜ ਰਹੀ ਸੀ ।  ਇੱਕ ਕਾਫਿਲਾ ਬੜੀ  ਤੇਜੀ  ਦੇ ਨਾਲ ਬੁਖਾਰਾ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਤਰਫ ਵਧਦਾ  ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ।  ਕਾਫਿਲੇ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਇੱਕ ਗਧੇ ਤੇ ਸਵਾਰ ਜੋ ਸ਼ਖਸ ਸੀ ,  ਉਹ ਗਰਦੋ  ਗੁਬਾਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿਬੜਿਆ ਹੋਇਆ  ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੇ ਤਮਾਮ ਸ਼ਰੀਰ ਤੇ ਗਰਦ ਦੀ ਇੱਕ ਮੋਟੀ ਤੈਹ ਜੰਮ ਚੁੱਕੀ ਸੀ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਚਿਹਰਾ ਪਹਿਚਾਣ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਸੀ ।

ਹੋਰ ਪੜ੍ਹੋ

ਹੁਸੈਨ ਭਾਰਤੀ ਸੀ,ਭਾਰਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਹੇਗਾ

ਸਕੈਚ ਦੇ ਉੱਪਰ ਮਖਦੂਮ ਦਾ ਸ਼ੇਅਰ ਉਕਰਿਆ ਹੈ :

ਪਾਨੀ ਮੇਂ ਲਗੀ ਆਗ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੈ ਮਛਲੀ
ਕੁਛ ਸ਼ੋਲਾ ਬਦਨ ਉਤਰੇ ਹੈ ਪਾਨੀ ਮੇਂ ਨਹਾਨੇ

ਮਸ਼ਹੂਰ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਮਕਬੂਲ ਫਿਦਾ ਹੁਸੈਨ ਨੂੰ ਕਤਰ ਦੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਸੈਕੂਲਰਵਾਦ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਗਟਾਓ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸਵਾਲ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਲੈ ਆਂਦੇ ਹਨ. ਸੈਕੂਲਰਵਾਦ ਦੀ ਦੁਹਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਸਾਡਾ ਸਮਾਜ ਅਕਸਰ ਕੱਟੜਤਾਵਾਦੀ ਹੁਲੜਬਾਜ਼ ਫਾਸ਼ੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਕਰਨ ਦਾ ਪੈਂਤੜਾ ਲੈ ਕੇ ਵਕਤੀ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪਣੀ ਜੁਮੇਵਾਰੀ ਤੋਂ ਟਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ . ਸਰਕਾਰੀ ਤੰਤਰ ਵੀ ਖੱਸੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ . ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਹੁਸੈਨ ਨੂੰ ਡੁਬਈ ਜਾਕੇ ਨਾ ਵਸਣਾ ਪੈਂਦਾ . ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਪੰਢਰਪੁਰ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਪਰਤ ਆਉਣਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ ਸੀ . ਲੇਕਿਨ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਤਾਂ ਅੱਜ ਸਿਵਸੈਨਿਕ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੇ ਦਹਿਸ਼ਤਜਦਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ . ਬਾਕੀ ਥਾਈਂ ਹੁਸੈਨ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਬਜਰੰਗੀਆਂ ਨੇ ਮੋਰਚਾ ਖੋਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ . ਜੋ ਆਵਾਜ਼ ਸੈਕੂਲਰ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਸਭਿਆਚਰਕ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨੀ ਸੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ. ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਗੁਮਾਨ ਤਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇੱਕ ਉਚ ਪਾਏ ਦੇ ਨਿਹਾਇਤ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਕਲਾਕਾਰ ਨੇ ਸਾਡੀ ਮੁਜਰਮਾਨਾ ਚੁੱਪ ਨੂੰ ਕਿੰਨੀ ਗਹਿਰੀ ਪੀੜ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਸੁਣਿਆ ਹੋਵੇਗਾ .

ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਕਤਰ ਦੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਮਿਲਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਦਾ ਦਰਦ ਪਰਗਟ ਕੀਤਾ ਹੈ.ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਇੱਕ ਅਖਬਾਰ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ ਖੁੱਲ ਕੇ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਦਾ ਹਾਲ ਸੁਣਾਇਆ . ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ,'ਮੈਂ ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਦਿਲੋ ਜਾਨ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਲੇਕਿਨ ਭਾਰਤ ਨੇ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਦੁਰਕਾਰ ਦਿੱਤਾ'।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ,'ਭਾਰਤ ਮੇਰੀ ਮਾਤਭੂਮੀ ਹੈ।ਮੈ ਆਪਣੀ ਮਾਤਭੂਮੀ ਨੂੰ ਨਫ਼ਰਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਲੇਕਿਨ ਭਾਰਤ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਖਾਰਿਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ' .ਅਜਿਹੀ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ ,'ਮੈ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਰਹਾਂ.'

ਹੁਸੈਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਹੋਈ ਬਦਸਲੂਕੀ ਲਈ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਰਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਭੈੜੇ ਵਕਤ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ । ਜਦੋਂ ਸੰਘ ਪਰਵਾਰ ਨੇ ਮੇਰੇ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਾਰੇ ਚੁੱਪ ਰਹੇ । ਰਾਜਨੀਤਕ ਆਗੂਆਂ , ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਜਾਂ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਮੇਰੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਅਵਾਜ ਨਹੀਂ ਉਠਾਈ ਲੇਕਿਨ ਮੈਂ ਇਸ ਸੱਚ ਨੂੰ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ 90 ਫ਼ੀਸਦੀ ਜਨਤਾ ਮੈਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੀ ਹੈ , ਉਹ ਸਾਰੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਹਨ । ਕੁੱਝ ਰਾਜਨੇਤਾਵਾਂ ਸਹਿਤ ਕੇਵਲ 10 ਫ਼ੀਸਦੀ ਲੋਕ ਮੇਰੇ ਖਿਲਾਫ ਹਨ । ਦਰਅਸਲ ਹੁਸੈਨ ਨੂੰ ਕਤਰ ਵੱਲੋਂ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਹੋਈ ਸੀ ਜਿਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਹੁਣ ਹੁਸੈਨ ਕਤਰ ਦੇ ਨਾਗਰਿਕ ਹਨ । ਹੁਸੈਨ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਢੁਕਵੀਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਕਤਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੈ । ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਗੰਦੀ ਸਿਆਸਤ ਦੇ ਬਜਰੰਗ ਦਲ ਵਰਗੇ ਮੋਹਰੀ ਸੰਗਠਨ ਖੁਸੀਆਂ ਮਨਾ ਰਹੇ ਹਨ,ਬੇਸ਼ਰਮੀ ਦਾ ਨਿਹਾਇਤ ਗੰਦਾ ਨਮੂਨਾ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ. ਬਾਲ ਠਾਕਰੇ ਵਰਗੇ ਕੁਝ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਜੋ ਚਿਰਾਂ ਤੋਂ ਸੈਕੂਲਰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਹਸਤੀ ਨੂੰ ਨਕਾਰਨ ਲਈ ਸਰਗਰਮ ਹਨ ਉਹ ਮੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਹੁਸੈਨ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗੇ. ਲੇਕਿਨ ਹੁਸੈਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਹਾਲੀਆ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹਾਰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਨਹੀਂ ਹਨ ਪਰ ਹੁਣ ਉਮਰ ਦਾ ਤਕਾਜਾ ਹੈ;ਜੇ ਉਹ ਹੁਣ ਚਾਲੀਆਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਗਟਾਓ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਜਰੂਰ ਲੜਦੇ;ਕਿ ਹੁਣ ਪਚਾਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕਰਤਾਰੀ ਪ੍ਰੋਜੇਕਟ ਨੂੰ ਸਿਰੇ ਚਾੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁਣਗੇ; ਇਸੇ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਤਰ ਦੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤੀ ਹੈ. ਜਿਥੋਂ ਤਕ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਦਰਜ਼ ਹਜਾਰਾਂ ਮਕਦਮਿਆਂ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੈ ਉਹ ਸਭ ਗੰਦੀ ਸਿਆਸਤ ਦੀ ਹੁਲੜਬਾਜੀ ਹੈ; ਕਲਾ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤਰਜੇ ਜਿੰਦਗੀ 'ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਅਨੇਕਤਾ' ਸੰਬੰਧੀ ਘੋਰ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ ਇਜਹਾਰ ਹੈ.ਇਹ ਸਭ ਆਪਣੀ ਅੰਦਰਲੀ ਸਫਾਈ ਤੋਂ ਮੁਨਕਰ ਲੇਕਿਨ ਦੂਜਿਆਂ ਗਲ ਪੈਣ ਲਈ ਤਤਪਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਖੇਡ ਹੈ.ਇਹਨਾਂ 'ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਕੌਮਪ੍ਰਸਤਾਂ' ਦੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀਅਤ ਵਿਰੋਧੀ ਸਿਆਸਤ ਨੂੰ ਪਿਛਲੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਛਾੜ ਦਿੱਤਾ ਸੀ.ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਇਸ ਵਾਰ ਇਹ ਓਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਮਲੇ ਜਿਨਾ ਇਹ ਪਿਛਲੇ ਅਰਸੇ ਦੌਰਾਨ ਚਾਮਲਦੇ ਰਹੇ ਹਨ.ਸੈਕੂਲਰ ਤਾਕਤਾਂ ਦੇ ਹੌਸਲੇ ਵੀ ਹੁਣ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਬੁਲੰਦ ਨਜਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ. ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਪਸ਼ਟ ਤਾਂਘ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੁਣ ਉਹ ਟਾਲਮਟੋਲ ਛੱਡ ਕੇ ਕੌਮ ਵਿਰੋਧੀ ਕਰਵਾਈਆਂ ਨੂੰ ਕਰਾਰੇ ਹੋ ਕੇ ਟਕਰਨ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਲਗਦੀਆਂ ਹਨ. ਅੱਜ ਲੋੜ ਸਨਕ ਦੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਦੇਸ਼ਭਗਤਾਂ ਦੇ ਇੱਕਜੁੱਟ ਹੋਣ ਦੀ ਹੈ;ਹੁਸੈਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਤੋਂ ਸਬਕ ਕਢ ਕੇ ਸੈਕੂਲਰ ਇੰਡੀਆ ਨੂੰ ਪੱਕੇ ਪੈਰੀਂ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਮੁੜ ਕੋਈ ਹੁਸੈਨ ਨਾ ਹੋਵੇ,ਕਿਸੇ ਭਾਰਤੀ ਨੂੰ ਜਲੀਲ ਕਰਕੇ ਦੇਸ਼ ਤਿਆਗਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਨਾ ਹੋਣਾ ਪਏ. ਇੱਕ ਹੋਰ ਗੱਲ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਣੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਹੈ:ਹੁਸੈਨ ਭਾਰਤੀ ਸੀ,ਭਾਰਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਹੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤੀਅਤਾ ਉਹਦੀਆਂ ਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਦੀ ਹੈ.ਕਤਰ ਦੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਮਾਤਰ ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਡਜਸਟਮੈਂਟ ਹੈ.ਲੇਕਿਨ ਹੁਸੈਨ ਤੇ ਮਾਣ ਕਰਨ ਦਾ ਸਾਡਾ ਹੱਕ ਜਰੂਰ ਮਨਫੀ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ.ਆਓ ਆਪਾਂ ਪਿਆਰ ਜਤਾਈਏ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਇਸ ਹੱਕ ਦੀਪੁਨਰ ਪੂਰਤੀ ਕਰੀਏ.

'ਦ ਗਰੇਟ ਡਿਕਟੇਟਰ' ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਚਾਰਲੀ ਚੈਪਲਿਨ ਦੀ ਤਕਰੀਰ

'ਦ ਗਰੇਟ ਡਿਕਟੇਟਰ' ਫਿਲਮ ੧੯੪੦ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਚਾਰਲੀ ਚੈਪਲਿਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫਿਲਮ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਹੇਠਾਂ ਦਰਜ਼ ਤਕਰੀਰ  ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਿਰਜਨਾ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣਾਇਆ ਸੀ . ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਚਾਰਲੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਪੁਨਰ ਨਿਰਮਾਣ ਦੇ ਪ੍ਰੋਜੇਕਟ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ .ਇਸ ਤਕਰੀਰ  ਦੇ ਜਰੀਏ ਚਾਰਲੀ  ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ.ਅੱਜ ਸੱਤਰ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵੀ ਚਾਰਲੀ ਦੀ ਫਿਲਮ ਦੀ ਚਰਚਾ ਜਾਰੀ ਹੈ. ਸਗੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵਧ ਗਈ ਹੈ. ਲਗਦਾ ਹੈ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਦੁਨੀਆਂ ਰੁਕੀ ਹੋਈ ਹੈ.ਜੁਲਮ ਦੀ ਹਕੂਮਤ  ਕਾਇਮ ਹੈ .ਚਾਰਲੀ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਅੱਜ ਵੀ ਓਨਾ ਹੀ ਢੁਕਵਾਂ ਹੈ.

'ਦ ਗਰੇਟ ਡਿਕਟੇਟਰ' ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਚਾਰਲੀ ਦਾ ਬੁਲੰਦ ਸੁਨੇਹਾ

ਨਿਰਾਸ  ਨਾ  ਹੋਵੋ

ਮੈਨੂੰ ਦੁੱਖ ਹੈ ਲੇਕਿਨ ਮੈਂ ਸ਼ਾਸਕ ਨਹੀਂ ਬਨਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ .  ਇਹ ਮੇਰਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ .  ਕਿਸੇ ਤੇ ਵੀ ਰਾਜ ਕਰਨਾ  ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਜਿੱਤਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ .  ਮੈਂ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨਾ  ਚਾਹਾਂਗਾ -  ਜੇਕਰ ਹੋ ਸਕੇ ਤਾਂ -  ਯਹੂਦੀਆਂ ਦੀ ,  ਗੈਰ ਯਹੂਦੀਆਂ ਦੀ -  ਕਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ -  ਗੋਰੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ .

ਅਸੀ ਸਭ ਲੋਕ ਇੱਕ ਦੂਜੇ  ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨਾ  ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ .  ਮਨੁੱਖ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਅਜਿਹੇ ਹਨ .  ਅਸੀ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ  ਦੇ ਨਾਲ ਜਿਓਣਾ ਲੋਚਦੇ  ਹਾਂ -  ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੀਆਂ ਤਕਲੀਫਾਂ  ਦੇ ਨਾਲ ਨਹੀਂ .  ਅਸੀ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਨਫ਼ਰਤ ਘਿਰਣਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ  ਚਾਹੁੰਦੇ .  ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਸਥਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਇਹ ਬਖ਼ਤਾਵਰ ਧਰਤੀ ਸਾਰਿਆਂ  ਲਈ ਅਨਾਜ - ਪਾਣੀ ਜੁਟਾ ਸਕਦੀ ਹੈ .
“ਜੀਵਨ ਦਾ ਰਸਤਾ ਅਜ਼ਾਦ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ,  ਲੇਕਿਨ ਅਸੀ ਰਸਤਾ ਭਟਕ ਗਏ ਹਾਂ.  ਲਾਲਚ ਨੇ ਆਦਮੀ ਦੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰੀਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ -  ਦੁਨੀਆਂ  ਵਿੱਚ ਨਫ਼ਰਤ ਦੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਖੜੀਆਂ  ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ -  ਲਾਲਚ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਜ਼ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ , ਖੂਨ ਖਰਾਬੇ  ਦੇ ਫੰਦੇ ਵਿੱਚ ਫਸਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ . ਅਸੀਂ ਰਫ਼ਤਾਰ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰ ਲਿਆ ਲੇਕਿਨ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰਫ਼ਤਾਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ.  ਅਸੀਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ,  ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ  ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਦਿੱਤਾ ਲੇਕਿਨ ਸਾਡੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਹੋਰ  ਵੱਧਦੀਆਂ  ਚੱਲੀਆਂ  ਗਈਆਂ . ਸਾਡੇ ਗਿਆਨ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਸਨਕੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ;  ਸਾਡੀ ਚਤੁਰਾਈ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਕਠੋਰ ਅਤੇ  ਬੇਰਹਿਮ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ .  ਅਸੀਂ ਸੋਚਦੇ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ  ਹਾਂ  ਅਤੇ ਮਹਿਸੂਸ ਬਹੁਤ ਘੱਟ  ਕਰਦੇ ਹਾਂ .  ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸਾਨੂੰ ਇਨਸਾਨੀਅਤ  ਦੀ  ਜਰੂਰਤ ਹੈ . ਚੁਤਰਾਈ  ਨਾਲੋਂ ਵਧ ਸਾਨੂੰ ਦਰਿਆ ਦਿਲੀ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਫਤ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਹੈ . ਇਹਨਾਂ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਜੀਵਨ ਹਿੰਸਕ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਭ ਕੁਝ ਹਥੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਏਗਾ.
“ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ ਅਤੇ  ਰੇਡੀਓ ਸਾਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦੂਜੇ  ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਲਿਆਏ ਹਨ .  ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ  ਅੱਜ ਚੀਖ-ਚੀਖ ਕੇ ਕਹਿ ਰਹੀ ਹੈ -  ਇਨਸਾਨ ਵਿੱਚ ਅੱਛਾਈ ਹੋਵੇ - ਦੁਹਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੋਵੇ ,  ਸਾਡੇ ਸਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਹੋਵੇ.  ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਵੀ ਮੇਰੀ ਆਵਾਜ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲੱਖਾਂ ਕਰੋੜਾਂ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਰਹੀ ਹੈ -  ਲੱਖਾਂ ਕਰੋੜਾਂ  ਨਿਰਾਸ਼  ਪੁਰਖ ,  ਔਰਤਾਂ ,  ਅਤੇ ਛੋਟੇ - ਛੋਟੇ ਬੱਚੇ -  ਉਸ ਤੰਤਰ  ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਲੋਕ ,  ਜੋ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਕਰੂਰ ਅਤੇ ਅਤਿਆਚਾਰੀ ਬਣਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਇਨਸਾਨਾਂ  ਨੂੰ ਸੀਂਖਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਪਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ;  ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਮੇਰੀ ਆਵਾਜ ਪਹੁੰਚ ਰਹੀ ਹੈ -  ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹਾਂ -  “ਨਿਰਾਸ਼ ਨਾ ਹੋਵੋ’ .  ਜੋ ਮੁਸੀਬਤ ਸਾਡੇ ਤੇ ਆ ਪਈ ਹੈ ,  ਉਹ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ , ਲਾਲਚ ਦਾ ਦੌਰ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਣ ਵਾਲਾ  ਹੈ .  ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਨਫ਼ਰਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗੀ ,  ਤਾਨਾਸ਼ਾਹ ਮੌਤ  ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਜੋ ਤਾਕਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਨਤਾ ਤੋਂ ਹਥਿਆਈ ਹੈ ,  ਜਨਤਾ  ਦੇ ਕੋਲ ਵਾਪਸ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਇਨਸਾਨ ਮਰਦੇ ਰਹਿਣਗੇ ,  ਅਜਾਦੀ ਕਦੇ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ .
“ਸਿਪਾਹੀਓ !  ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ  ਵਹਸ਼ੀਆਂ  ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾ ਪੈਣ ਦਿਓ -  ਇਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ -  ਤੁਹਾਨੂੰ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ -  ਜੋ ਤੁਹਾਡੀ ਜਿੰਦਗੀ  ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਕਰਦੇ ਹਨ - ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਏ , ਕੀ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਏ ਅਤੇ ਕੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਏ !  ਜੋ ਤੁਹਾਥੋਂ  ਮਸੱਕਤ ਕਰਵਾਂਦੇ ਹਨ -  ਤੁਹਾਨੂੰ ਭੁੱਖਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ - ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਡੰਗਰਾਂ ਵਰਗਾ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਤੋਪਾਂ  ਦੇ ਚਾਰੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ਼ਤੇਮਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ -  ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਗੈਰਕੁਦਰਤੀ ਮਨੁੱਖਾਂ , ਮਸ਼ੀਨੀ ਮਨੁੱਖਾਂ  ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਲਾਮ ਮਤ ਬਨਣ ਦਿਓ ,  ਜਿਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਮਸ਼ੀਨੀ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ ਦਿਲ ਮਸ਼ੀਨੀ ਹਨ !  ਤੁਸੀ ਮਸ਼ੀਨਾਂ  ਨਹੀਂ ਹੋ ! ਤੁਸੀ ਇਨਸਾਨ ਹੋ ! ਤੁਹਾਡੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਮਾਨਵਾਤਾ ਲਈ  ਪਿਆਰ ਦਾ ਸਾਗਰ ਠਾਠਾਂ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ .  ਨਫ਼ਰਤ ਮਤ ਕਰੋ !  ਸਿਰਫ਼ ਉਹੀ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ - ਜੋ  ਪਿਆਰ ਤੋਂ ਸਖਣੇ ਅਤੇ ਗੈਰਕੁਦਰਤੀ ਹਨ !  !
“ਸਿਪਾਹੀਓ !  ਗੁਲਾਮੀ ਲਈ ਮਤ ਲੜੋ !  ਅਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਲੜੋ !  ਸੇਂਟ ਲਿਊਕ  ਦੇ ਸਤਰਹਵੇਂ ਅਧਿਆਏ ਵਿੱਚ ਇਹ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਰੱਬ ਦਾ ਸਾਮਰਾਜ ਮਨੁੱਖ  ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ -  ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਆਦਮੀ  ਦੇ ਅੰਦਰ ਨਹੀਂ ,  ਨਾ ਹੀ  ਬੰਦਿਆਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਸਮੂਹ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਗੋਂ ਸਾਰੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਬ ਦਾ ਵਾਸ  ਹੈ ! ਤੁਹਾਡੇ  ਵਿੱਚ ! ਤੁਹਾਡੇ  ਵਿੱਚ ,  ਤੁਸੀ ਸਭ ਆਦਮੀਆਂ  ਦੇ ਕੋਲ ਤਾਕਤ ਹੈ -  ਮਸ਼ੀਨਾਂ  ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਤਾਕਤ .  ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਤਾਕਤ !  ਤੁਸੀਂ , ਤੁਸੀਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਅਤੇ ਖੂਬਸੂਰਤ ਬਣਾਉਣ ਦੀ, ਇਸ ਜਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਮਾਲ ਰੋਮਾਂਸ਼  ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ  ਦੀ ਤਾਕਤ ਹੈ . ਤਾਂ -  ਲੋਕਤੰਤਰ  ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ -  ਆਓ ,  ਆਪਾਂ  ਤਾਕਤ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰੀਏ - ਆਓ , ਆਪਾਂ ਸਭ ਇੱਕ ਹੋ ਜਾਈਏ .  ਆਓ ਆਪਾਂ  ਸਭ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਦੁਨੀਆ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰੀਏ .  ਇੱਕ ਐਸੀ ਚੰਗੇਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ,  ਜਿੱਥੇ ਸਾਰਿਆਂ  ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲੇਗਾ . ਇਸ ਨਵੀਂ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਜਵਾਨ ਵਰਗ ਨੂੰ ਭਵਿੱਖ ਅਤੇ  ਵੱਡਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਮਿਲੇਗੀ .
“ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜਾਂ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰਕੇ ਵਹਸ਼ੀਆਂ ਨੇ ਤਾਕਤ ਹਥਿਆ ਲਈ ਹੈ .  ਲੇਕਿਨ ਉਹ ਝੂਠ ਬੋਲਦੇ ਹਨ !  ਉਹ ਉਸ ਵਾਅਦੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ .  ਉਹ ਕਦੇ ਕਰਨਗੇ ਵੀ ਨਹੀਂ !  ਤਾਨਾਸ਼ਾਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਲੇਕਿਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ .  ਆਓ - ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਲੜੀਏ -  ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਰਹੱਦਾਂ  ਨੂੰ ਤੋੜ ਦੇਈਏ - ਲਾਲਚ , ਨਫ਼ਰਤ  ਅਤੇ  ਅਸਹਿਣਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਕੁਚਲ ਦੇਈਏ .  ਆਓ ਆਪਾਂ ਦਲੀਲ਼ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰੀਏ -  ਇੱਕ ਐਸੀ ਦੁਨੀਆਂ  ਦੇ ਲਈ ,  ਜਿੱਥੇ  ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਰੱਕੀ ਸਾਨੂੰ  ਸਾਰਿਆਂ  ਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਤਰਫ ਲੈ ਜਾਵੇਗੀ ,  ਲੋਕਤੰਤਰ  ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਆਓ ਜੀ ,  ਆਪਾਂ  ਇੱਕਜੁਟ ਹੋ ਜਾਈਏ !
ਹੰਨਾਹ !  ਕੀ ਤੂੰ  ਮੈਨੂੰ ਸੁਣ ਰਹੀ ਹੈਂ ?

ਤੂੰ  ਜਿੱਥੇ ਕਿਤੇ ਵੀ ਹੈਂ,  ਮੇਰੀ ਤਰਫ ਵੇਖ !  ਵੇਖ ,  ਹੰਨਾਹ !  ਬੱਦਲ ਉੱਚੇ ਉਠਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ !  ਉਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ  ਸੂਰਜ ਝਾਕ ਰਿਹਾ ਹੈ !  ਅਸੀਂ  ਇਸ ਹਨ੍ਹੇਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼  ਦੇ ਵੱਲ ਵੱਧ ਰਹੇ ਹਾਂ !  ਅਸੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਪਰਵੇਸ਼  ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ -  ਜਿਆਦਾ ਦਿਆਲੂ ਦੁਨੀਆ , ਜਿੱਥੇ ਆਦਮੀ ਆਪਣੇ  ਲਾਲਚ ਤੋਂ ਉੱਤੇ ਉਠ ਜਾਵੇਗਾ , ਆਪਣੀ ਨਫ਼ਰਤ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਪਾਸ਼ਵਿਕਤਾ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਦੇਵੇਗਾ .  ਵੇਖੋ ਹੰਨਾਹ !  ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਖੰਭ  ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ  ਅਤੇ ਓੜਕ ਐਸਾ ਸਮਾਂ ਆ ਹੀ ਗਿਆ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਅਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਉੱਡਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਰਹੀ  ਹੈ . ਉਹ ਸਤਰੰਗੀ ਪੀਂਘ ਵਿੱਚ ਉੱਡਣ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ .  ਉਹ ਆਸ ਦੀ ਲੋਅ ਵਿੱਚ ਉੱਡ ਰਹੀ ਹੈ .  ਵੇਖ ਹੰਨਾਹ ! ਵੇਖ !