Friday, January 22, 2010

ਚਾਰਲੀ ਚੈਪਲਿਨ ਹੋਣ ਦਾ ਮਤਲਬ-ਸੂਰਜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼




ਫ੍ਰੈਂਕ ਹੈਰੀਜ਼, ਚਾਰਲੀ  ਚੈਪਲਿਨ   ਦੇ  ਸਮਕਾਲੀਨ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਪਤਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੀ  ਕਿਤਾਬ ਚਾਰਲੀ  ਚੈਪਲਿਨ  ਨੂੰ ਭੇਜਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਤੇ  ਨਿਮਨ ਲਿਖਿਤ ਪੰਕਤੀਆਂ  ਲਿਖੀਆਂ  ਸਨ:

ਚਾਰਲੀ  ਚੈਪਲਿਨ  ਨੂੰ

ਉਹਨਾਂ ਕੁਛ ਵਿਅਕਤੀਆਂ  ਵਿਚੋਂ  ਇੱਕ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਬਿਨਾ ਵਾਕਫੀ  ਦੇ  ਵੀ ਮੇਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ  ਸੀ, ਇੱਕ ਐਸੇ ਸ਼ਖਸ , ਹਾਸਰਸ  ਵਿੱਚ ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਦੁਰਲਭ ਕਲਾਤਮਕਤਾ ਦੀ ਮੈਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਰਾਹਨਾ ਕੀਤੀ  ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ  ਲੋਕਾਂ  ਨੂੰ ਹਸਾਉਣ  ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਲੋਕਾਂ  ਨੂੰ ਰੁਆਉਣ  ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ  ਤੋਂ ਸ਼੍ਰੇਸ਼ਠ  ਹੁੰਦੇ  ਹਨ।

ਚਾਰਲੀ  ਚੈਪਲਿਨ  ਨੇ  ਜੀਵਨਭਰ  ਹਸਾਉਣ  ਦਾ  ਕੰਮ  ਕੀਤਾ  । ਦੁਨੀਆਂ  ਭਰ  ਦੇ  ਲਈ। ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਭੇਦ ਭਾਵ  ਦੇ । ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਰਾਜਿਆਂ   ਨੂੰ ਵੀ ਹਸਾਇਆ  ਅਤੇ ਰੰਕ   ਨੂੰ ਵੀ ਹਸਾਇਆ । ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਤਕ ਅਮਰੀਕਾ   ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ  ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ  ਦੇ  ਲਈ ਭਰਪੂਰ ਹਾਸੇ  ਬਿਖੇਰੇ । ਉਹਨਾਂ ਨੇ  ਆਪਣੇ ਬਟਲਰ ਨੂੰ ਵੀ ਹਸਾਇਆ , ਅਤੇ ਦੂਰ ਚੀਨ  ਦੇ  ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤ੍ਰੀ ਚਾਊ ਏਨ ਲਾਈ  ਵੀ ਇਸ ਗੱਲ  ਦੇ  ਲਈ ਬੇਵਸ਼ ਹੋਏ  ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਸ਼ਾਂਤੀ  ਦੇ , ਜੀਵਨ ਮਰਣ  ਦੇ   ਮਸਲੇ ਤੇ  ਹੋ ਰਹੀ ਵਿਸ਼ਵ ਨੇਤਾਵਾਂ  ਦੀ ਬੈਠਕ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ  ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ  ਮੰਗਵਾ ਕੇ  ਚਾਰਲੀ  ਚੈਪਲਿਨ  ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇਖਣ  ਅਤੇ ਚਾਰਲੀ   ਦੇ  ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੀ ਪੌੜੀਆਂ  ਉਤੇ  ਖੜੇ ਰਹਿਣ ।

 Click here to read more

ਚਾਰਲੀ ਚੈਪਲਿਨ ਹੋਣ ਦਾ ਮਤਲਬ-ਸੂਰਜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼



ਫ੍ਰੈਂਕ ਹੈਰੀਜ਼, ਚਾਰਲੀ  ਚੈਪਲਿਨ   ਦੇ  ਸਮਕਾਲੀਨ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਪਤਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੀ  ਕਿਤਾਬ ਚਾਰਲੀ  ਚੈਪਲਿਨ  ਨੂੰ ਭੇਜਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਤੇ  ਨਿਮਨ ਲਿਖਿਤ ਪੰਕਤੀਆਂ  ਲਿਖੀਆਂ  ਸਨ:

ਚਾਰਲੀ  ਚੈਪਲਿਨ  ਨੂੰ


ਉਹਨਾਂ ਕੁਛ ਵਿਅਕਤੀਆਂ  ਵਿਚੋਂ  ਇੱਕ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਬਿਨਾ ਵਾਕਫੀ  ਦੇ  ਵੀ ਮੇਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ  ਸੀ, ਇੱਕ ਐਸੇ ਸ਼ਖਸ , ਹਾਸਰਸ  ਵਿੱਚ ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਦੁਰਲਭ ਕਲਾਤਮਕਤਾ ਦੀ ਮੈਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਰਾਹਨਾ ਕੀਤੀ  ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ  ਲੋਕਾਂ  ਨੂੰ ਹਸਾਉਣ  ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਲੋਕਾਂ  ਨੂੰ ਰੁਆਉਣ  ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ  ਤੋਂ ਸ਼੍ਰੇਸ਼ਠ  ਹੁੰਦੇ  ਹਨ।


ਚਾਰਲੀ  ਚੈਪਲਿਨ  ਨੇ  ਜੀਵਨਭਰ  ਹਸਾਉਣ  ਦਾ  ਕੰਮ  ਕੀਤਾ  । ਦੁਨੀਆਂ  ਭਰ  ਦੇ  ਲਈ। ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਭੇਦ ਭਾਵ  ਦੇ । ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਰਾਜਿਆਂ   ਨੂੰ ਵੀ ਹਸਾਇਆ  ਅਤੇ ਰੰਕ   ਨੂੰ ਵੀ ਹਸਾਇਆ । ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਤਕ ਅਮਰੀਕਾ   ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ  ਪੂਰੇ ਵਿਸ਼ਵ  ਦੇ  ਲਈ ਭਰਪੂਰ ਹਾਸੇ  ਬਿਖੇਰੇ । ਉਹਨਾਂ ਨੇ  ਆਪਣੇ ਬਟਲਰ ਨੂੰ ਵੀ ਹਸਾਇਆ , ਅਤੇ ਦੂਰ ਚੀਨ  ਦੇ  ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤ੍ਰੀ ਚਾਊ ਏਨ ਲਾਈ  ਵੀ ਇਸ ਗੱਲ  ਦੇ  ਲਈ ਬੇਵਸ਼ ਹੋਏ  ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਸ਼ਾਂਤੀ  ਦੇ , ਜੀਵਨ ਮਰਣ  ਦੇ   ਮਸਲੇ ਤੇ  ਹੋ ਰਹੀ ਵਿਸ਼ਵ ਨੇਤਾਵਾਂ  ਦੀ ਬੈਠਕ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ  ਖਾਸ ਤੌਰ ਤੇ  ਮੰਗਵਾ ਕੇ  ਚਾਰਲੀ  ਚੈਪਲਿਨ  ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ ਦੇਖਣ  ਅਤੇ ਚਾਰਲੀ   ਦੇ  ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੀ ਪੌੜੀਆਂ  ਉਤੇ  ਖੜੇ ਰਹਿਣ ।


Click here to read more

ਕਾਮਰੇਡ ਪੂਰਨ ਚੰਦ ਜੋਸ਼ੀ : ਆਰਗਨਿਕ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਅਤੇ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਪੁਨਰਜਾਗਰਣ ਦੇ ਰਚਣਹਾਰ-- ( ਕਾ. ਅਨਿਲ ਰਾਜਿਮਵਾਲੇ )

ਮਹਾਨ ਇਟਾਲੀਅਨ ਕਮਿਉਨਿਸਟ ਨੇਤਾ ਕਾਮਰੇਡ ਅੰਤੋਨੀਓ  ਗ੍ਰੈਮਸ਼ੀ ਨੇ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ ਹੈ - ਆਰਗਨਿਕ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ  । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮੇਹਨਤਕਸ਼ ਅੰਦੋਲਨ ਪਰਿਪਕਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ  ਅਜਿਹੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸਦੇ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਣਾਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ,  ਭਲੇ ਹੀ ਉਹ ਉਸ ਵਰਗ  ਦੇ ਨਾ ਵੀ ਹੋਣ । ਗ੍ਰੈਮਸ਼ੀ ਆਪ ਇਸਦਾ ਉਦਾਹਰਣ ਸਨ ।  ਉਹ ਇਟਾਲੀਅਨ ਕੰਮਿਉਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ  ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ  ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਸੋਲਿਨੀ ਨੇ ਗਿਰਫਤਾਰ ਕਰ ਕੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸੜਨ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ।  ਗੰਭੀਰ ਰੋਗ  ਦੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 1936 ਵਿੱਚ ਰਿਹਾ ਕਰਨਾ  ਪਿਆ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਹੀ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ।ਜਦੋਂ ਅਸੀ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼  ਦੇ ਕੰਮਿਉਨਿਸਟ ਅੰਦੋਲਨ  ਦੇ ਇਤਹਾਸ ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇੱਕ ਗੱਲ  ਉਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ।  ਕਾਮਰੇਡ ਪੂਰਨ ਚੰਦ  ਜੋਸ਼ੀ ਜਾਂ ਕਾਮਰੇਡ ਪੀਸੀਜੇ  ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਕੰਮਿਉਨਿਸਟ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀਆਂ   ਨਿਹਿਤ  ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ ।  ਜੋਸ਼ੀ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਨੇਤਾ ਮਿਲ ਗਿਆ ਜੋ ਸੱਚੇ ਮਾਹਨਿਆਂ  ਵਿੱਚ ‘ਆਰਗਨਿਕ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ’ ਸੀ ।  ਉਹ ਸਿਰਫ ਮਜਦੂਰਾਂ  ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ  ਫੌਰੀ ਸਮਸਿਆਵਾਂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ,  ਅਤੇ ਸਿਰਫ ਮਜਦੂਰਾਂ  ਅਤੇ   ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਰਹੇ । ਜੋਸ਼ੀ ਨੇ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਦੂਰਗਾਮੀ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਵਿੱਚ ਜਾਕੇ ਉਸਦਾ ਸਾਰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।


ਪਹਿਲੇ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ  ਵਿਸ਼ਵਯੁਧਾਂ  ਦੇ ਵਿੱਚਲਾ ਕਾਲ   ਮੁਸੋਲਿਨੀ  ਅਤੇ ਹਿਟਲਰ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਫਾਸਿਜਮ  ਦੇ ਉਭਾਰ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸੀ । ਨਾਲ ਹੀ ਫਾਸਿਜਮ  ਅਤੇ ਨਾਜੀਵਾਦ  ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਵੀ ।  ਉਸ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਯੂਰਪ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ‘ਪਾਪੂਲਰ ਫਰੰਟ’ ਅਤੇ ਸੰਯੁਕਤ ਮੋਰਚੇ ਸਬੰਧੀ ਦਿਮਿਤਰੋਵ ਥੀਸਿਸ ਤੇ ਘਨਘੋਰ ਬਹਿਸ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ । ਰੂਸੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ  ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ  ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਕਤੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਗਹਿਰਾਈ  ਅਤੇ ਵਿਆਪਕਤਾ ਦੋਹਾਂ ਪੱਖਾਂ ਤੋਂ  ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ।  ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ  ਦੇ ਪੈਮਾਨੇ ਤੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਦਾ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਡਾ ਤਬਕਾ ਫਾਸਿਜਮ - ਵਿਰੋਧ ਤੇ ਉੱਤਰ ਆਇਆ  ।  ਲੇਕਿਨ ਗੱਲ ਸਿਰਫ ਫਾਸਿਜਮ - ਵਿਰੋਧ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ।


ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਸ਼ਾਵਾਦੀ  ਅੰਦੋਲਨ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਤੇ ਚੱਲ ਪਿਆ ।  ਫਾਸਿਜਮ ਨਾਲ  ਲੜਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ  ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਸਮਾਜ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸਾਡੀ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਜਿੰਮੇਦਾਰੀ ਹੈ ,  ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਜਿੰਮੇਦਾਰੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਗਹਿਰਾਉਂਦਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਭਾਵਨਾ  ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅੰਦੋਲਨ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਲਿਆ ।  ਸੋਵਿਅਤ ਸੰਘ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ  ਸਾਰੀ ਕਮੀਆਂ  ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਦਯੋਗਕ ਵਿਕਾਸ ਦੀਆਂ ਸਫਲਤਾਵਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜਵਾਦ  ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਖਿੱਚ ਵਧਾ ਦਿੱਤੀ।


ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਅੰਦੋਲਨ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਬਹਿਸਾਂ ,  ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨਾਂ  ਲਈ ਅਨੁਕੂਲ ਪਰਿਸਥਿਤੀ ਸੀ ।  ਇਹ ਉਹ ਕਾਲ ਸੀ ਜਦੋਂ ਰੋਮਾਂ ਰੋਲਾਂ ,  ਮੈਕਸਿਮ ਗੋਰਕੀ ,  ਰਾਲਫ ਫਾਕ ,  ਕਰਿਸਟੋਫਰ ਕਾਡਵੇਲ ਵਰਗੇ  ਦਿੱਗਜ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ - ਸਾਹਿਤਕ ਪਟਲ ਤੇ ਨਛੱਤਰਾਂ  ਦੇ ਸਮਾਨ ਉੱਭਰ ਰਹੇ ਸਨ ।  ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੱਜਾਦ ਜਹੀਰ ,  ਮੁਲਕ ਰਾਜ ਅਨੰਦ  ,  ਮਖਦੂਮ ਮੋਹਿਉੱਦੀਨ ਵਰਗੇ  ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਤੱਕ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਨੇਕ ਨਾਮ ਉੱਭਰ ਰਹੇ ਸਨ ।  ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਅੰਦੋਲਨ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਵਰਗ  ਨੂੰ ਆਮ ਜਨਤਾ ,  ਕਿਸਾਨਾਂ,  ਮਜਦੂਰਾਂ ਅਤੇ ਮਧਵਰਗ ਨਾਲ ਜੋਡ਼ ਰਿਹਾ  ਸੀ ।  ਦੋਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰਸੰਬੰਧ ਬਣ  ਰਹੇ ਸਨ ।  ਪੁਨਰਜਾਗਰਣ ਦੀ ਪਰਿਕਿਰਿਆ   ਤੇਜ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਆਸ਼ਾਵਾਦ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ।
ਫ਼ਰਾਂਸ ਵਿੱਚ ਵੱਧਦੇ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਸਾਹਿਤਕ ਅੰਦੋਲਨ ਨੇ ਨਵੇਂ ਆਯਾਮ  ਜੋਡ਼ੇ ।  ਰੋਮਾਂ  ਰੋਲਾਂ ,  ਆਂਦਰੇ ਮਾਲਰੋ ਹੋਰ ਹੇਨਰੀ ਬਾਰਬਿਊਸ ਨੇ ਜੋ ਵਿਚਾਰ - ਪ੍ਰਵਾਹ ਸਿਰਜਿਆ  ਉਸਨੇ ਫਾਸਿਜਮ ਵਿਰੋਧੀ ਸਾਂਝਾ ਮੋਰਚਾ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਫੂਕ ਦਿੱਤੀ ।  ਪਰਿਣਾਮਸਰੂਪ 1935 ਵਿੱਚ ਪੈਰਿਸ  ਵਿੱਚ ‘ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਲੇਖਕਾਂ ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਸੰਮੇਲਨ ’ ਆਜੋਜਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਜੋ ਇੱਕ  ਮੀਲ    ਪੱਥਰ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ ।  1936 - 39 ਦੀ  ਸਪੇਨੀ ਖਾਨਾ ਜੰਗੀ  ਫਾਸਿਜਮ  ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਅਤੇ  ਫਾਸਿਜਮ  ਦੀਆਂ  ਵਿਰੋਧੀ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਸ਼ਕਤੀਆਂ  ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਿਭਾਜਨ ਰੇਖਾ ਬਣ  ਗਈ ।ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੀ  ਭੂਮਿਕਾ ਅਤੇ  ਉਦੇਸ਼ਾਂ  ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਬਹਿਸ ਛਿੜ ਗਈ ।  ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਹੁਣ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਾਧਨ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੇਖਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਿਆ  , ਨਾ  ਕਿ ਸਿਰਫ ਉਦੇਸ਼  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ।  ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਯੁੱਗ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ ਵੀ ।  ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ,  ਸਾਹਿਤ ,  ਕਲਾ ਇਤਆਦਿ ਜਨਗਣ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਿਤ  ਕਰਕੇ  ਵਿਸ਼ਾਲ ਮੂਲਗਾਮੀ ਪੁਨਰਜਾਗਰਣ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ।
ਇਸ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਕਾਮਰੇਡ ਜੋਸ਼ੀ  ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਸਿਆਣਿਆ ।  ਇਸਦਾ ਇੱਕ ਨਤੀਜਾ ਹੋਇਆ 1936 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਲੇਖਕ ਸੰਘ ਦਾ ਗਠਨ । ਦੂਜਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ 1943 ਵਿੱਚ ਇਪਟਾ ਦਾ ਗਠਨ ।
ਇਹ ਦੋਵੇਂ  ਹੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਭਾਰਤ  ਦੇ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਪੁਨਰਜਾਗਰਣ ਦੀਆਂ  ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਕੜੀਆਂ  ਸਨ ।ਕਾਮਰੇਡ ਪੀ . ਸੀ .  ਜੋਸ਼ੀ ਨੇ ਕਲਾ ,  ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸਿਆਣੀ ;  ਸਿਰਫ ਰਾਜਨੀਤਕ ਨਜ਼ਰ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ,  ਸਿਰਫ ਸੰਗਠਨ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਮਾਧਿਅਮਾਂ ਨੂੰ ਜਨਤਕ  ਅੰਦੋਲਨਾਂ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਜਾਗਰਤੀ  ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣਾਇਆ ।  ਜਨਤਾ ਜਦੋਂ ਇਹਨਾਂ  ਮਾਧਿਅਮਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਤੇ ਆਪਣਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜਨਮਾਨਸ ਅਤੇ ਜਨਚੇਤਨਾ  ਦੀ  ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਉਹ ਸਾਧਨ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਵੇਖ -ਰੇਖ ਵਿੱਚ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਰੰਗ ਮੰਚ  ਦੇ ਗਠਨ ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਵਿਚਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ।  ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਪਟਾ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਚੁਕਾ ਸੀ । ਕੁੱਝ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਜੋਰ ਫੜ ਰਹੀਆਂ  ਸਨ ਅਤੇ  ਸੰਗਠਨ ਬਣਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ।
ਮਈ 1943 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕੰਮਿਉਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸਰਬ  ਭਾਰਤੀ ਕਾਂਗਰਸ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੀ  ਗਈ ।  ਇਸ ਅਵਸਰ ਤੇ ਅਤਿਅੰਤ ਹੀ ਬਖ਼ਤਾਵਰ ,  ਵਿਕਸਿਤ ਅਤੇ ਵੰਨ ਸਵੰਨੀਆਂ  ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ  ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੀਆਂ  ਗਈਆਂ   -  ਸ਼ਾਇਦ ਫਿਰ ਕਦੇ ਅਜਿਹਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ  ਹੋ ਸਕਿਆ  ।  ਆਂਧਰਾ   ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ,  ਕੇਰਲ ,  ਹੈਦਰਾਬਾਦ ,  ਬੰਗਾਲ ,  ਪੰਜਾਬ ,  ਗੁਜਰਾਤ ,  ਬੰਬਈ ,  ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਇਤਆਦਿ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਅਤੇ ਇਲਾਕਿਆਂ  ਦੀਆਂ  ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਮੰਡਲੀਆਂ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਅਤਿਅੰਤ ਹੀ ਆਕਰਸ਼ਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਕ ਪਰੋਗਰਾਮ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ।  ਇਸ ਵਿੱਚ 150 ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਭਾਗ ਲਿਆ ।  ਦਾਮੋਦਰ ਹਾਲ ,  ਕਾਮਗਾਰ ਮੈਦਾਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੇ  ਪਰੋਗਰਾਮ ਆਯੋਜਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ।  ਗੀਤਾਂ ,  ਨਾਟਕਾਂ ,  ਨਾਚਾਂ  ,  ਸੰਪੂਰਣ ਕਮੇਡੀਆਂ ਇਤਆਦਿ  ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ  ਜੀਵਨ  ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਪਹਿਲੂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰ  ਦੇ ਪੁਨਰਉਥਾਨ ਅਤੇ  ਪੁਨਰਜਾਗਰਣ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਖਿੱਚਿਆ ।  ਲੋਕ ਕਲਾ ਰੂਪ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ।  ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਆਂਧਰਾ   ਦੀ ‘ਬੱਰਕਥਾ’ ‘ਧਮੂੜੀ’ ਨਾਮਕ ਬਾਜੇ  ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਗੀਤ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ,  ‘ਪਿਚੀਕੁੰਟਲਾ’ :  ਆਲਹਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਮੂਹਕ ਗਾਇਨ ਦਾ ਰੂਪ ;  ਬਹੁਰੂਪੀਆ ਨਾਚ ,  ਹਰਿਜਨ ਨਾਚ ,  ਫਾਸਿਸਟ ਵਿਰੋਧੀ ਲੋਰੀ ਇਤਆਦਿ ।
ਇਸ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਨੂੰ ਹਜਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਵੱਡੀ  ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾਲ  ਵੇਖਿਆ ।  ਜਨਤਾ ਦੀ ਚੇਤਨਾ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਉਹ ਅਤਿਅੰਤ  ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਮਾਧਿਅਮ ਸਨ ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਅਤੇ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਜਿਆਦਾਤਰ ਸਿਹਰਾ  ਕਾਮਰੇਡ ਪੀ . ਸੀ .  ਜੋਸ਼ੀ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।ਭਾਰਤੀ ਕੰਮਿਉਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਾਂਗਰਸ  ਦੇ ਅਵਸਰ ਤੇ ਆਜੋਜਿਤ ਇਹ ਪਰੋਗਰਾਮ ਬਿਨਾਂ ਕਾਰਨ  ਨਹੀਂ ਸੀ ।ਵੱਖਰੇ ਵੱਖਰੇ  ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ,  ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਅਤੇ  ਕਮਿਉਨਿਸਟ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੀ ਪਹਿਲ ਤੇ ਲੋਕ  ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਰੰਗ ਮੰਚ ਅਤੇ ਅੰਦੋਲਨ ਸੰਗਠਿਤ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਆਪਣਾ - ਆਪਣਾ ਵੱਖ ਇਤਹਾਸ ਹੈ ।ਬੰਬਈ ਇਪਟਾ ਦੀ ਅਸੀਂ  ਚਰਚਾ ਕਰ ਆਏ ਹਾਂ ।  ਆਂਧਰਾ   ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਦੇਸ਼  ਦੇ ਕਈ ਹੋਰ ਇਲਾਕਿਆਂ  ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ।  ਜਿਸਦਾ ਪਾਰਟੀ  ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਨਾਲ  ਸਰਗਰਮ ਸੰਬੰਧ ਸੀ ।  ਇਸ ਵਿੱਚ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਯੂਥ ਕਲਚਰਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ  ( ਜਵਾਨ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਸੰਸਥਾਨ )   ( 1940 - 42 )  ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।
1939 ਵਿੱਚ ਕਲਕੱਤਾ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ  ਦੇ ਕੁੱਝ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਇੱਕ ਸ਼ੋਧ ਸੰਸਥਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ ਜੋ ਕੁਝ  ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ  ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ ।  ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਈ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਡਰਾਮੇ ਆਦਿ ਲਿਖਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਚਨ  ਕਰਦੇ ਹੁੰਦੇ  ਸਨ ।  ਇਸ ਵਕਤ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਲੇਖਕ ਸੰਘ ਨਾਮਕ ਸੰਸਥਾ ਦੀ  ਉਸਾਰੀ ਕੀਤੀ  ਗਈ  ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਕੇ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰ ਸੰਘ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।  ਇਸ ਨਾਲ  ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਨਾਲ  ਸੰਬੰਧਕ  ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ 1940  ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਿੱਚ ਜਵਾਨ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਸੰਸਥਾਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ।  ਉਹ 1942 ਤੱਕ ਸਰਗਰਮ ਰਿਹਾ ।ਇਪਟਾ  ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿੱਚ ਉਪਰੋਕਤ ਸੰਸਥਾਨ ਦੀ ਵੱਡੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਰਹੀ ।  ਇਸਨੇ ਕਈ ਪ੍ਰਕਾਰ  ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤੇ ,  ਗੀਤ ਲਿਖੇ ,  ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧੁਨਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ  ,  ਸਾਹਿਤਕ ਅਤੇ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਡਰਾਮਾ ਜਾਪਾਨੀ ਫਾਸਿਸਟਾਂ  ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ”ਇੱਕ ਹਾਓ“ ਕਾਮਰੇਡ ਪੀ . ਸੀ .  ਜੋਸ਼ੀ ਨੂੰ ਵੀ ਵਖਾਇਆ ਗਿਆ ।

ਇਪਟਾ  ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਕਮਿਉਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਦੇਖ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਦਲ   ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ।  ਇਸਦੀ  ਉਸਾਰੀ 1944  ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ।  ਇਹ ਪਾਰਟੀ ਦੁਆਰਾ ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਮੋਰਚੇ ਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਦਮ   ਸੀ ।  ਇਸਨੂੰ ‘ਸੇਂਟਰਲ ਟਰੁਪ’ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ।  ਸ਼ਾਂਤੀਵਰਧਨ ਅਤੇ ਉਦੈ  ਸ਼ੰਕਰ ਵਰਗੇ  ਮਹਾਨ ਕਲਾਕਾਰ ਕਲਾ ਦੀ ਖੋਜ ਵਿੱਚ ਬੰਬਈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਥਾਨਾਂ ਤੇ  ਸਾਂਸਕ੍ਰਿਤਕ ਦਲਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦਾ ਗਠਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ।  ਸ਼ਾਂਤੀਵਰਧਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਲਾਕਾਰਾਂ  ਜਿਵੇਂ ਰੇਖਾ ਜੈਨ ਆਦਿ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਇਸ ਸਿਲਸਿਲੇ ਵਿੱਚ ਕਾਮਰੇਡ ਪੀ . ਸੀ . ਜੋਸ਼ੀ ਨਾਲ  ਹੋਈ ।  ਕਾਮਰੇਡ ਜੋਸ਼ੀ ਉਦੈ  ਸ਼ੰਕਰ ਦੀ ਆਧੁਨਿਕ ਸ਼ੈਲੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ  ਲੋਕ - ਮਾਧਿਅਮ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇਣ ਤੇ ਜੋਰ ਦੇਣ ਲੱਗੇ ।  ਸੇਂਟਰਲ ਸੁਕਵਾਡ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਰੇਡ ਪੀ . ਸੀ . ਜੋਸ਼ੀ ਦੀ ਸਰਗਰਮ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ।  1944 - 46  ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਸੁਕਵਾਡ ਨੇ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਜਗ੍ਹਾ-ਜਗ੍ਹਾ ਪਰੋਗਰਾਮ ਆਯੋਜਿਤ ਕਰਕੇ ਧੁੰਮ ਮਚਾ ਦਿੱਤੀ ।  ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਕਈ ਫਿਲਮੀ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਫਿਲਮੀ ਹਸਤੀਆਂ ਜੁੜ ਗਈਆਂ ।ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਭਾਸ਼ਾਵਿਗਿਆਨੀ , ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਅਤੇ ਕਲਾ  ਪਾਰਖੂ   ਗੋਪਾਲ ਹਾਲਦਾਰ  ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਚਾਲੀ  ਦੇ ਦਹਾਕੇ  ਵਿੱਚ ਬੰਗਾਲ  ਦੇ ਮਹਾਂ ਅਕਾਲ ,  ਫਾਸਿਜਮ ਵਿਰੋਧੀ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ  ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ  ਵਿੱਚ ਕਮਿਉਨਿਸਟਾਂ  ਦੇ ਇਰਦ - ਗਿਰਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਦੁਨੀਆ  ਦੇ ਦਿੱਗਜ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ ।  ਉਹ ਕਵਿਤਾ ,  ਕਹਾਣੀ ,  ਡਰਾਮਾ ,  ਗੀਤ ,  ਚਿਤਰਕਲਾ ਆਦਿ  ਦੀ ਲਾਸਾਨੀ  ਸਿਰਜਨਾ  ਦਾ ਯੁੱਗ ਸੀ ।  ਉਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ  ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਆਏ ਇਸ ਉਬਾਲ  ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਕਾਮਰੇਡ ਪੀ . ਸੀ .  ਜੋਸ਼ੀ ਨੇ  ਉਤਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸੰਗਠਿਤ ਕੀਤਾ ।1943 - 44 ਦਾ ਬੰਗਾਲ ਅਤੇ ਹੋਰ ਖੇਤਰਾਂ  ਦੇ ਮਹਾਂ ਅਕਾਲ ਨੂੰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਅਤੇ  ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ  ਅੰਦੋਲਨ ਨੇ ਇੱਕ ਸਿਰਜਣਸ਼ੀਲ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ।  ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਅਤੇ ਕਲਾ ਅਕਾਲ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਨਾਲ  ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣ  ਗਏ ।  ਇਹ ਨੋਟ ਕਰਨ ਲਾਇਕ ਸਚਾਈ ਹੈ ਕਿ ਇਪਟਾ ਦਾ ਜਨਮ ਇਸ ਕਾਲ  ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਸਾਹਿਤ ,  ਕਲਾ ,  ਕਹਾਣੀ ,  ਕਵਿਤਾ ਅਤੇ  ਗੀਤਾਂ  ਦੇ ਜਰੀਏ ਸਿਰਜਣਸ਼ੀਲਤਾ ਫੁੱਟ  ਪਈ ਅਤੇ  ਜਨਤਾ  ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਿਹਤਰ ਕੱਲ ਲਈ ਗੋਲਬੰਦ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਿਆ ।ਇਸ ਪੂਰੇ ਘਟਨਾਕਰਮ  ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕਾਮਰੇਡ ਪੀ . ਸੀ . ਜੋਸ਼ੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ  ਲੋਕ ਲਹਿਰ ਦੇ ਆਰਗੈਨਿਕ ਬੁਧੀਜੀਵੀ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ।

Sunday, January 17, 2010

ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋ ਵੱਡਾ ਸ਼ਾਇਰ - ਪਾਬਲੋ ਨਰੁਦਾ

ਚਿੱਲੀ ਦਾ  ਨੋਬਲ ਇਨਾਮ ਯਾਫ਼ਤਾ ਸ਼ਾਇਰ ਆਪਣੇ ਮੁਲਕ ਵਿੱਚ  ਅਨੇਕ  ਹੈਸੀਅਤਾਂ  ਦਾ ਮਾਲਿਕ ਸੀ । ਸ਼ਾਇਰ ਹੋਣ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਇਕ ਸਫ਼ਾਰਤਦਾਰ , ਚਿੱਲੀ ਦੀ  ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਚੇਅਰਮੈਨ ਸੀ  ਅਤੇ ੧੯੭੧ ਵਿੱਚ  ਆਪਣੇ ਮੁਲਕ  ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਲਈ  ਉਮੀਦਵਾਰ ਵੀ ਬਣਿਆ ਸੀ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਅਲੈਂਦੇ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਵਿੱਚ ਹਟ ਗਿਆ ਸੀ । ਜਦੋਂ  ੧੯੭੩ ਵਿੱਚ  ਚਿੱਲੀ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਸੀ ਆਈ ਏ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਮੁਲਕ ਦੀ ਸਦਰ ਅਲੈਂਦੇ ਦੀ ਚੁਣੀ ਹੋਈ  ਸੋਸ਼ਲਸਟ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਤਖ਼ਤਾ ਉਲਟ ਦਿੱਤਾ  ਅਤੇ  ਅਲੈਂਦੇ ਨੂੰ  ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਰਾਤੋ ਰਾਤ ਕਿਸੇ  ਗੁੰਮ ਨਾਮ ਜਗ੍ਹਾ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ  ਦੱਬ  ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ  ਉਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਪਾਬਲੋ ਨਰੂਦਾ ਫ੍ਰਾਂਸ  ਵਿੱਚ  ਆਪਣੇ ਮੁਲਕ ਦਾ ਸਫ਼ੀਰ ਸੀ ਅਤੇ ਕੈਂਸਰ ਦੇ  ਇਲਾਜ ਲਈ ਆਪਣੇ ਮੁਲਕ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਉਹ  ਸਾਂਤੀਆਗੋ ਦੇ  ਇਕ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ  ਦਾਖ਼ਲ ਸੀ।ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਅਲੈਂਦੇ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ  ਬਾਰਾਂ  ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਉਹ ਵੀ ਫ਼ੌਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਮਰਨ  ਤੋਂ  ਤਿੰਨ  ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ  ਉਸ ਨੇ ਅਪਣੀਆਂ  ਯਾਦਾਂ  ਮੁਕੰਮਲ ਕੀਤੀਆਂ , ਜਿਸ ਨੂੰ  ਉਸ ਦੀ ਬੀਵੀ ਮਤਲਦਾ ਉਰੂਤਸਕੀ ਛੁਪਾ ਕੇ ਚਿੱਲੀ ਤੋਂ  ਬਾਹਰ ਲਿਆਈ ਸੀ ।



ਪਾਬਲੋ ਨਰੂਦਾ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੀਆਂ ਅਨਗਿਣਤ ਤੈਹਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹੀ ਉਸ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦਾ ਕਮਾਲ ਹੈ । ਉਸ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਮਾਂ   ਵਿੱਚ  ਹਰ ਕਿਸਮ ਕੇ ਜ਼ਾਇਕੇ ਮੌਜੂਦ ਹਨ । ਚਿੱਲੀ ਦਾ ਰੰਗ ਬਿਰੰਗਾ ਆਸਮਾਨ , ਹਰਾ  ਸਮੁੰਦਰ , ਜੰਗਲਾਂ ਅਤੇ ਚਟੀਲੇ  ਮੈਦਾਨਾਂ ਨਾਲ  ਭਰੀ   ਜ਼ਮੀਨ ਅਤੇ  ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਬਦਲਦੇ  ਹੋਏ ਰੰਗ ਅਤੇ  ਮੌਸਮ , ਇਨਸਾਨੀ ਦਿਲਾਂ  ਦੀ ਗਰਮੀ ਅਪਣੀ ਮਹਿਬੂਬਾ ਅਤੇ  ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ  ਬੀਵੀ ਮਤਲਦਾ ਲਈ  ਬੇ ਪਨਾਹ ਮੁਹੱਬਤ ,ਚਿੱਲੀ ਦੀਆਂ ਤਾਂਬੇ ਦੀਆਂ ਖਾਨਾਂ  ਵਿੱਚ  ਕੰਮ  ਕਰਨੇ ਵਾਲੇ ਮਿਹਨਤਕਸ਼ਾਂ ਦਾ ਗਹਿਰਾ ਦਰਦ, ਖੇਤਾਂ  ਵਿੱਚ  ਪਸੀਨੇ ਨਾਲ  ਭਿੱਜੇ ਅਧ ਨੰਗੇ    ਕਿਸਾਨਾਂ  ਦੀਆਂ  ਮਹਿਰੂਮੀਆਂ ਅਤੇ   ਸਪੇਨ ਵਿੱਚ  ਜਨਰਲ ਫ਼ਰੈਂਕੋ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਦੇ  ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਇੰਟਰ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਵਿੱਚ  ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਿਪਾਹੀ, ਲੇਖਕ , ਸਹਾਫ਼ੀ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰ   …ਇਹ  ਸਭ ਉਸ ਦੀਆਂ  ਨਜ਼ਮਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਹਨ । ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਵਿੱਚ  ਜਾਨਵਰ, ਦਰਿੰਦੇ , ਪਰਿੰਦੇ , ਦਰਖ਼ਤ, ਫੁੱਲ ਇਥੋਂ ਤੱਕ  ਕਿ ਸੇਬ , ਪਿਆਜ਼ , ਆਲੂ ਵੀ  ਸਥਾਨਕ  ਲੱਜ਼ਤ ਅਤੇ  ਜਜ਼ਬੇ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਉਹ ਸਹੀ ਮਾਅਨਿਆਂ  ਵਿੱਚ  ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਪੁੱਤਰ  ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਬੇ ਹੱਦ ਸਚਾਈ ਅਤੇ  ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਇਨਸਾਨੀ ਅਤੇ  ਰੂਹਾਨੀ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸ਼ਾਇਰ ਅਤੇ ਦਾਨਿਸ਼ਵਰ ਦਾ ਪਹਿਲਾ  ਫ਼ਰਜ਼ ਇਹੀ ਬਣਦਾ ਹੈ ।


ਪਾਬਲੋ ਨਰੂਦਾ ਨੇ ਇੱਕ ਜਗ੍ਹਾ ਸ਼ਾਇਰੀ ਨੂੰ "ਇਨਸਾਨ ਦੇ  ਅੰਦਰ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਦਾ ਬੁਲਾਵਾ" ਕਿਹਾ ਹੈ ।ਇਨਸਾਨ ਦੇ  ਅੰਦਰ ਗਹਿਰਾਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ।ਜੀਵਨ ਸੰਘਰਸਾਂ ਦੀਆਂ ਘੋਰ ਕਠਿਨਾਈਆਂ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਮੁਖੀ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਣਾਈ ਹੋਈ ਤਰਜੇ ਜਿੰਦਗੀ ਇਸ ਦੀ ਜਣਨਸ਼ਕਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ  ।ਨੇਰੂਦਾ  ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ  ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਨੇ ਆਲਮੀ ਸੱਤਾ ਤੇ  ਸ਼ਾਇਰੀ ਨੂੰ  ਮੁਤਾਸਿਰ ਕੀਤਾ  ਹੈ ਅਤੇ ਤੀਸਰੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਮੁਲਕਾਂ ਦੇ ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਨੇ  ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ  ਤੇ ਉਹਦਾ  ਅਸਰ ਕਬੂਲਿਆ ਹੈ।ਉਹ ਆਪ ਖੁਦ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਅਜ਼ੀਮ ਸ਼ਾਇਰ ਵਾਲਟ ਵ੍ਹਿਟਮੈਨ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਮੁਤਾਸਿਰ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹਦੀ ਤਸਵੀਰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਮੇਜ਼ ਉਤੇ ਰਖਿਆ ਕਰਦਾ ਸੀ।ਇਸੇ ਵਜਹ ਨਾਲ ਇਹਲੋਕਤਾ ਦੀ ਗਾੜ੍ਹੀ ਚਾਸਣੀ ਉਹਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਏਨੀ ਉਘੜਵੀਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਨਵੀਨਤਾ ਦਾ ਜਨੂੰਨ ਵੀ ਵ੍ਹਿਟਮੈਨ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ।ਅੱਜ ਦੇ ਜਮਾਨੇ ਦੇ ਦੁਨਿਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਾਵਲਕਾਰ ਮਾਰਕੁਏਜ਼ ਗਾਰਸੀਆ ਨੇ ਠੀਕ ਹੀ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਬਲੋ ਨਰੂਦਾ ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦਾ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸ਼ਾਇਰਹੈ ।ਕੀ ਪਾਰਖੂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਵਿਤਾ ਦਾ ਪਾਬਲੋ ਪਿਕਾਸੋ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।ਕੈਨਵਸ ਦੀ ਵਿਸਾਲਤਾ ਪਖੋਂ ਨਰੂਦਾ ਪਿਕਾਸੋ ਨਾਲ ਬਰ ਮੇਚਦਾ ਹੈ।


ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ  ਨਾਲ  ਨੇਰੂਦਾ ਦਾ ਰਾਬਤਾ ਇਕ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸ਼ਾਇਰ ਦੀ ਹੈਸੀਅਤ ਨਾਲ  ੧੯੨੯ ਈ. ਵਿੱਚ  ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਇੰਡੀਅਨ ਨੈਸ਼ਨਲ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਕਾਨਫ਼ਰੰਸ ਵਿੱਚ  ਸ਼ਿਰਕਤ ਕਰਨ ਲਈ ਚਿੱਲੀ ਤੋਂ ਕਲਕੱਤੇ ਆਇਆ ਸੀ ।ਐਪਰ  ਉਸ ਦਾ ਭਰਪੂਰ ਤਾਆਰੁਫ਼ ਉਸ ਵਕਤ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਉਹ ੧੯੫੦ ਈ. ਵਿੱਚ  ਦੁਬਾਰਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਆਇਆ।ਉਰਦੂ, ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾ ਦੇਸ਼ੀ ਸਾਹਿਤਕ ਹਲਕਿਆਂ ਨੇ   ਉਸ ਦਾ ਭਰਪੂਰ ਸੁਆਗਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ੀ ਜਬਾਨਾਂ ਵਿੱਚ  ਉਸ ਦੀਆਂ  ਨਜ਼ਮਾ ਦੇ  ਤਰਜਮੇ ਹੋਏ  ।ਉਰਦੂ,ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ  ਬੰਗਲਾ ਵਿੱਚ  ਕਈ ਸ਼ਾਇਰਾਂ  ਨੇ ਨਰੂਦਾ  ਦਾ ਅਸਰ ਕਬੂਲਿਆ ਹੈ।ਉਰਦੂ ਵਿੱਚ  ਫ਼ੈਜ਼ ਅਹਿਮਦ ਫ਼ੈਜ਼ ਅਤੇ  ਅਲੀ ਸਰਦਾਰ ਜਾਫ਼ਰੀ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਅਸਰ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ।੧੯੭੧ ਈ. ਵਿੱਚ  ਪਾਬਲੋ ਨੇਰੂਦਾ ਲਈ  ਨੋਬਲ ਇਨਾਮ ਦਾ  ਐਲਾਨ ਹੋਣ  ਤੱਕ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ੩੮ ਕਾਵ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਛਪ ਕੇ  ਲੱਖਾਂ  ਦੀ ਤਾਦਾਦ ਵਿੱਚ  ਵਿੱਕ  ਚੁੱਕੇ ਸਨ।ਨੇਰੂਦਾ ਦਾ ਸ਼ਾਹਕਾਰ  ਛੇ ਸੌ ਸਫ਼ਿਆਂ ਵਾਲੀ ਇਕ ਐਪਿਕ ਨਜ਼ਮ  ਹੈ।


1973ਈ. ਵਿੱਚ  ਜਦੋਂ  ਚਿੱਲੀ ਵਿੱਚ  ਅਲੈਂਦੇ   ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਤਖ਼ਤਾ ਉਲਟਾਇਆ  ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ  ਘਾਟ ਉਤਾਰਿਆ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਕੁਝ ਹਫਤੇ ਬਾਹਦ ਹੀ ਪਾਬਲੋ ਨਰੂਦਾ ਵੀ ਚਲੇ  ਗਏ।ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਇਸੇ ਬੁਰਛਾ ਗਰਦੀ ਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਉੱਠਾ ਕੇ  ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ  ਖ਼ੁਫ਼ੀਆ ਹੱਥ ਨੇ ਪਾਬਲੋ ਨੇਰੂਦਾ ਦਾ ਕੰਮ   ਵੀ ਤਮਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ ।ਉਸ ਦਾ ਘਰ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ  ਕਿਤਾਬਾਂ  ਅੱਗ ਦੀ ਭੇਟ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ।ਨਵੇਂ ਆਈ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਨੇ ਚਾਹਿਆ ਕਿ ਇਸ ਮਹਾਂ ਕਵੀ ਦੇ ਮਾਤਮ ਵਿੱਚ ਭੀੜਾਂ ਨਾ ਜੁੜਨ।ਪਰ ਲੋਕਂ ਨੂੰ  ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਭਾਰੀ ਤੈਨਾਤੀ ਰੋਕ ਨਾ ਸਕੀ।ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਜਨਾਜੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਪਿਨੋਚੇ ਦੀ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਰੋਸ ਪ੍ਰਗਟਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਮੌਕੇ ਦੀ ਬਖੂਬੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ।

Saturday, January 16, 2010

ਦਲਿਤ:ਮਿੱਥ ਤੇ ਯਥਾਰਥ ਦਾ ਵਿਰੋਧ-ਵਿਕਾਸ – ਪੀ. ਐੱਨ. ਸਿੰਘ

ਦਲਿਤ ਵਰਤਾਰਾ ਅੱਜ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਹਦੀ ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਰਾਜਸੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਤੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਇਨਕਾਰੀ ਨਹੀਂ । ਰਾਜਨੀਤੀਵਾਨ, ਬੁਧੀਜੀਵੀ ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨ ਦਲਿਤ ਚੇਤਨਾ ਦੀ ਅਤੇ ਪਛਾਣ ਲਈ ਇਹਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਜੂਝ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦਾ ਦਲਿਤ ਸਮਾਜਕ ਤੌਰ ਤੇ ਬਹੁਤ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਤੌਰ ਤੇ ਜੋਰ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਅਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਪਰ ਇਹ ਕੋਈ ਅਸਮਾਨੀ ਬਿੱਜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਇਹ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਰਕਾਂ ਦਾ ਸੰਚਿਤ ਨਤੀਜਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਸਾਡੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਸਨ। ਸਾਡੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੇ ਆਖਰ ਭਾਰਤੀ ਗਣਰਾਜ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਵਿਚ ਸਰਬਵਿਆਪੀ ਵੋਟ ਅਧਿਕਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਤੇ ਕਿੱਤਾਗਤ ਰਾਖਵੇਂਕਰਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਬੰਧਤ ਫਾਇਦਿਆਂ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿਚ ਗਰੰਟੀਸ਼ੁਦਾ ਪੱਖਪਾਤ ਹੈ। ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਅਤੇ ਲਾਮਬੰਦੀ ਦਾ ਵਿਆਪਕ ਅਤੇ ਡੂੰਘੇਰਾ ਹੋਣਾ, ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਵਿਸਤਾਰ, ਆਰਥਕ ਗਤੀਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ੇ ਸਬੰਧੀ ਵਭਿੰਨੀਕਰਨ ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰ ਡਾ. ਅੰਬੇਦਕਰ ਦੇ ਰੈਡੀਕਲ ਸਮਾਜੀ ਖਿਆਲਾਂ ਦਾ ਦਲਿਤ ਵਿਸ਼ਿਸ਼ਟ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿਚ ਫੈਲ ਜਾਣਾ  ਹੋਰ ਕਾਰਕ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ । ਸਿੱਧੀ ਰਾਜਸੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ ਕਾਫੀ ਅਰਸੇ ਤੋ. ਕਲਰਕਾਂ, ਅਫਸਰਾਂ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕਾਂ, ਬਿਜਨੈਸ ਵਾਲਿਆਂ, ਰਾਜਨੀਤਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਵਰਕਰਾਂ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਵਾਨਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਚਿੱਟਕਾਲਰੀ ਦਲਿਤ ਬੁਧੀਜੀਵੀ ਵਰਗ ਰੂਪਮਾਨ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਹਦੀ ਕੋਈ ਜੀਵੰਤ ਰਾਜਨੀਤਕ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਉਹ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਚਿਤਰਪੱਟ ਉਤੇ ਆਪਣੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਦਰਜ ਕਰਵਾ ਸਕਦਾ। ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਦਲਿਤ ਲਹਿਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਪਾਰ ਨਾ ਕਰ ਸਕੀ ਅਤੇ ਉਥੇ ਵੀ ਇਹ ਮਹਿਜ ਦਬਾਓ ਸਮੂਹ ਹੀ ਰਿਹਾ। ਪਰ ਕਾਂਸ਼ੀਰਾਮ ਆਪਣੀ ਉਜੱਡ ਰਾਜਸੀ ਸੋਚ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਤਰੀ ਭਾਰਤ ਖਾਸ ਕਰ ਯੂ.ਪੀ. ਵਿਚ ਦਲਿਤ ਵੋਟ ਬੈਂਕ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਨ ਤੇ ਉਹਨੂੰ ਸੁਦ੍ਰਿੜ ਬਣਾਉਣ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਉਸਨੇ ਦਲਿਤਾਂ ਨੂੰ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਬਣਾਉਣ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਏਜੰਡਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਜਾਗਰਤੀ ਵੀ ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੈ। ਬੀ.ਆਰ.ਅੰਬੇਦਕਰ ਦੇ ਸਮਾਜੀ-ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਭਵਿੱਖ ਨਕਸ਼ਿਆਂ ਵਿਚ ਭਿਜਿਆ ਦਲਿਤ ਵਿਸਿਸ਼ਟ ਵਰਗ ਹਿੰਦੂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਸੰਰਚਨਾ ਦੀ ਕੁੜਿਕੀ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।


ਪੂਰਾ ਪੜੋ

Monday, January 11, 2010

ਬਲਾਸਫ਼ੇਮੀ - ਉਮਰ ਜਲੀਲ








ਬਲਾਸਫ਼ੇਮੀ ਹੈ ਕੀ ਬਲਾ? ਜੇ ਬਲਾ ਹੈ ਤੇ ਕਿੰਜ ਦੀ ਹੈ ? ਅਜ਼ਧੇ ਵਰਗੀ, ਸੱਪ ਵਰਗੀ ਯਾਂ ਨੇਵਲੇ ਵਰਗੀ? ਇਹ ਬਲਾ ਜਿਵੇਂ ਦੀ ਵੀ ਹੈ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਕਈ ਮਜ਼ਹਬਾਂ ਨੇ ਇਸ ਤੂੰ ਅਪਣੀ ਜਾਨ ਛੁਡਾ ਲਈ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਹ ਬਲਾ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਗਲ ਪੈ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਬਲਾ ਮਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਤੈਸ਼ ਦਿਵਾਨ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ‘ ਉਚੇਚਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਆਪਣੇ ਬੇ ਤਹਾਸ਼ਾ ਗ਼ੁੱਸੇ ਤੇ ਗ਼ਜ਼ਬ ਦਾ ਵਿਖਾਲਾ ਕੀਤੇ ਬਗ਼ੈਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦਾ। ਮਾਰਾ ਮਾਰ ਵਾਲੇ ਵਰਤਾਰੇ ਤੋਂ ਬਲਾਸਫ਼ੇਮੀ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਤੇ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਵਿਗੜਦਾ, ਜੇ ਵਿਗੜ ਦਾ ਹੈ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਇਮੇਜ ਵਿਗੜਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਬੇ ਤਹਾਸ਼ਾ ਵਿਗੜ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ। ਬਾਹਰ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਖ਼ਬਤੀ, ਜਨੂਨੀ ਤੇ ਜਾਹਲ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।( ਉਂਜ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਵਿਚ ਸਾਡਾ ਅਪਣਾ ਕੀ ਖ਼ਿਆਲ ਹੈ?)


ਬਲਾਸਫ਼ੇਮੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੋਹਲ ਤੇ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਸੁਨੇਹਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਜੋ ਕੁੱਝ ਲਿਖਾਂਗਾ ਇਹਤਿਆਤ ਵਰਤਦੇ ਹੋਇਆਂ ਲਿਖਾਂਗਾ ਕਿਉਂ ਜੋ ਮੈਂ ਬਲਾਸਫ਼ੇਮੀ ਵਰਗੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਅਪਣੀ ਜਾਨ ਜੋਖਮ ਵਿਚ ਪਾਵਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਮੈਂ ਹੱਕ ਤੇ ਬਾਤਿਲ ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਛਾਨਣੀ ਹੋ ਕੇ ਮਰ ਸਕਨਾਂ। ਮੈਂ ਜ਼ੁਲਮ, ਜਬਰ, ਤੇ ਨਾਇੰਸਾਫ਼ੀ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਲੜਦਿਆਂ ਲੜਦਿਆਂ ਮਰਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹਾਂ ਪਰ ਬਲਾਸਫ਼ੇਮੀ ਵਰਗੇ ਮੋਜ਼ੂਅ ਤੇ ਜਾਨ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਇਹ ਮੇਰਾ ਮੋਜ਼ੂਅ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਮੌਲਾ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਇੰਜ ਦੇ ਮੌਜੂਆਂ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ


ਮੈਂ ਬਲਾਸਫ਼ੇਮੀ ਨੂੰ ਖੋਲ ਕੇ ਲਿਖਣਾ ਚਾਹਨਾਂ , ਇਸ ਦੀ ਤਸ਼ਰੀਹ ਕਰਨਾ ਚਾਹਨਾਂ। ਜੋ ਕੁੱਝ ਮੇਰੀ ਸਮਝ ਵਿਚ ਆਇਆ ਹੈ ਉਹ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਵੰਡਨਾ ਚਾਹਨਾਂ। ਬਲਾਸਫ਼ੇਮੀ ਖ਼ਾਲਸ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਬੋਲੀ ਦਾ ਲਫ਼ਜ਼ ਹੈ। ਸਾਡੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਉਰਦੂ, ਸਿੰਧੀ, ਪੰਜਾਬੀ , ਬਲੋਚੀ ,ਪਸ਼ਤੋ ਵਗ਼ੈਰਾ ਵਿਚ ਬਲਾਸਫ਼ੇਮੀ ਦਾ ਹਮ ਮਾਅਨੀ ਲਫ਼ਜ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਬਲਾਸਫ਼ੇਮੀ ਦੇ ਮਾਅਨੇ ਕਾਫ਼ਰ , ਮੁਲਹਿਦ, ਬੇਦੀਨ ਵਗ਼ੈਰਾ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਦੋ ਮੁਨਾਸਬ ਲਫ਼ਜ਼ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਇਕ Agnostic ਤੇ ਦੂਜਾ Infidelਬਲਾਸਫ਼ੇਮੀ ਦੇ ਮਾਅਨੇ ਤੇ ਮਫ਼ਹੂਮ ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਵਾਂ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰੇ ਹਨ। ਬਲਾਸਫ਼ੇਮੀ ਇਕ ਹਾਲਤ , ਇਕ ਵਰਤਾਰੇ ਦਾ ਨਾਂ ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਡਿਕਸ਼ਨਰੀ ਵਿਚ ਬਲਾਸਫ਼ੇਮੀ ਦੇ ਮਾਅਨੇ ਹਨ ਖ਼ੁਦਾ ਯਾਂ ਮੁਕੱਦਸ ਤੇ ਆਦਰ ਦੇ ਕਾਬਲ ਸ਼ੈਵਾਂ ਵੱਲੋਂ ਗੁਸਤਾਖ਼ੀ ਕਰਨਾ, ਚਾਹੇ ਉਹ ਲਿਖਤ ਹੋਵੇ ਯਾਂ ਜ਼ਬਾਨੀ ਹੋਵੇ ਯਾਂ ਅਮਲਾ


ਬਲਾਸਫ਼ੇਮੀ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਪਹਿਲੋਂ ਅਸੀਂ ਦੋ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਖ਼ੁਦਾ ਤੇ ਸ਼ੈਅ ਯਾਂ ਸ਼ੈਵਾਂ ਦੀ ਤਸ਼ਰੀਹ ਕਰਨੇ ਆਂ। ਅੱਲ੍ਹਾ ਭਗਵਾਨ, ਯਾਂ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮਾਬੂਦ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ God ਲਿਖਣੇ ਆਂ। ਮੁਕੱਦਸ ਸ਼ੈਵਾਂ ਦੇ ਖਲਾਰਵੇਂ ਮਾਅਨੀ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਕਲਾਮ ਪਾਕ, ਗੀਤਾ, ਅੰਜੀਲ, ਤੂਰਾਤ ਤੇ ਹੋਰ ਨਬੀਆਂ ਦੀ ਤਾਲੀਮਾਤ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਮਸਜਿਦਾਂ, ਮੰਦਰ, ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਕਲੀਸਾਏਂ ਤੇ ਇੰਜ ਦੀਆਂ ਇਬਾਦਤ ਲਈ ਉਚੇਚੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚ ਰਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਲਾਸਫ਼ੇਮੀ ਦੇ ਗੁਣਾ ਵਿਚ ਨਬੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਵੱਡੀਆਂ ਹਸਤੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਭੈੜੇ ਲਫ਼ਜ਼ ਵਰਤਣਾ ਜ਼ਬਾਨੀ ਯਾਂ ਲਿਖਤ ਰਲਤੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ


ਬਦਲਦੇ ਹਾਲਾਤ ਦੇ ਚਾਨਣ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮੁਲਕ ਬਲਾਸਫ਼ੇਮੀ ਨੂੰ ਮਸਅਲਾ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ। ਇੰਜ ਦੇ ਮੁਲਕਾਂ ਨੇ ਬਲਾਸਫ਼ੇਮੀ ਨੂੰ ਵਿਖਾਲੇ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਾਲ ਦੀ ਹੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਯੂਰਪ ਦੀ ਇਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਤੇ ਇਕ ਪੋਸਟਰ ਲਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਕ ਨਬੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵੱਲੋਂ ਬੜੀਆਂ ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਨਬੀ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰਬੰਧੀਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਤੇ ਪੋਸਟਰ ਲਵਾਂ ਲਈ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰਬੰਧੀਆਂ ਨੇ ਇਨਕਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿਆ, ਨਬੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਲੀਲਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਦੂਜੇ ਪੋਸਟਰ ਤੇ ਲਿਖਣ ਤੇ ਪਹਿਲੋਂ ਤੋਂ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਪੋਸਟਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਕੰਧਾਂ ਤੇ ਲਾ ਦੇਵਨ


ਬਟਵਾਰੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਵਰਤਾਰਾ ਕੁੱਝ ਇੰਜ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦਾ ਸਿਰ ਨਹੀਂ ਪਾੜਦੇ ਸਨ ਜਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਅੱਗ ਨਹੀਂ ਲਾਂਵਦੇ ਸਨ, ਕਲਮ ਦੀ ਕਾਟ ਦਾ ਜਵਾਬ ਕਲਮ ਦੀ ਕਾਟ ਨਾਲ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਇਸੇ ਸਿਲਸਿਲੇ ਦਾ ਇਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਿੱਸਾ ਸੁਣੋ:
ਇੰਤਹਾ ਪਸੰਦ ਤੇ ਉਕਸਾਵਨ ਵਾਲੇ ਹਰ ਕੌਮ ਤੇ ਹਰ ਮਜ਼ਹਬ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਲੱਖ ਕਹੋ ਕਿ ਮਜ਼ਹਬ ਆਪੋ ਵਿਚ ਵੈਰ ਰੱਖਣਾ ਨਹੀਂ ਸਿਖਾਂਵਦਾ ਪਰ ਕਈ ਮਜ਼ਹਬ ਵਿਚੋਂ ਵਿਚ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਵੈਰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਹੋਇਆ ਇੰਜ ਸੀ ਜੋ ਇਕ ਮਜ਼ਹਬ ਦੇ ਜਨੂਨੀ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੇ ” ਰੰਗੀਲਾ ਰਸੂਲ ” ਦੇ ਨਾਂ ਤੋਂ ਇਕ ਕਿਤਾਬਚਾ ਛਾਪਿਆ। ਇਸ ਕਿਤਾਬਚੇ ਵਿਚ ਇੰਜ ਦਾ ਮਵਾਦ ਸੀ ਜੋ ਫ਼ਸਾਦ ਹੋ ਸਕਦੇ ਸਨ ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲੋਂ ਕਿ ਫ਼ਸਾਦ ਹੁੰਦੇ ” ਅਲੋਹੀਦ ” ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ ਐਡੀਟਰ ਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਅਲੀਗ ਨੇ ਆਲਮਾਂ ਨੂੰ ਸੱਦਿਆ,ਕਿਤਾਬਚਾ ਦਾ ਇਕ ਇਕ ਬਾਬ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਬਾਬ ਵਿਚ ਚੁੱਕੇ ਗਏ ਇਤਰਾਜ਼ਾਂ ਦਾ ਭਰਵਾਂ ਜਵਾਬ ਉਥੇ ਲਿਖਣ ਨੂੰ ਕਹਿਆ। ਆਲਮ ਜਵਾਬ ਲਿਖਦੇ ਰਹੇ, ਕੰਪੋਜ਼ ਕਰਦੇ ਰਹੇ, ਸਵੇਰੇ ” ਅਲੋਹੀਦ ” ਅਖ਼ਬਾਰ ਵੱਲੋਂ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇਕ ਕਿਤਾਬਚਾ ਮਾਰਕੀਟ ਵਿਚ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਦਾ ਉਨਵਾਨ ਸੀ ” ਰੰਗੀਲਾ ਰਸੂਲ ਮੈਂ ਉਠਾਏ ਗਏ ਇਤਰਾਜ਼ਾਤ ਕਾ ਦੰਦਾਂ ਸ਼ਿਕਨ ਜਵਾਬ”


ਪੰਦਰਾਂ ਵੀਹ ਵਰ੍ਹੇ ਪੁਰਾਣੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਪਬਲਿਸ਼ਰਜ਼ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਪਬਲਿਸਿਟੀ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਸਲਮਾਨ ਰਸ਼ਦੀ ਦੀ ਕਿਤਾਬ satanic verses ( ਸ਼ੈਤਾਨੀ ਆਇਤਾਂ ਯਾਂ ਸ਼ੈਤਾਨੀ ਸ਼ਿਅਰ) ਮਾਰਕੀਟ ਵਿਚ ਲੈ ਆਏ। ਉਹ ਕਿਤਾਬ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਇਹਨਾਂ ਰਦੀਆਂ ਆਇਤਾਂ ਤੇ ਬਣੀਆਂ ਸਨ ਜਿਹੜੀਆਂ ਆਇਤਾਂ ਇਬਲੀਸ, ਜਬਰਾਈਲ, ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਰਸੂਲ ਪਾਕ ਲਈ ਲਿਆਂਵਦਾ ਸੀ। ਕਿਤਾਬ ਛਪਦਿਆਂ ਹੀ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਇਹਤਜਾਜ ਕੀਤਾ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬੜੇ ਹੰਗਾਮੇ ਹੋਏ ਫ਼ਸਾਦ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਤੋਂ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਪਬਲਿਸਿਟੀ ਮਿਲੀ ਤੇ ਹੱਥੋਂ ਹਥ ਵਿਕਣ ਲੱਗੀ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸਲਮਾਨ ਰਸ਼ਦੀ ਡਾਲਰਾਂ ਦੇ ਡਿੱਗ ਇਕੱਠੇ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਲੋਕ ਅਪਣੀ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਤੋੜ ਭੰਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਤੇ ਅੱਗ ਲਾਂਵਦੇ ਰਹੇ। ਮਿਸਰ ਦੀ ਅਲਾਜ਼ਹਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਇਸਲਾਮਿਕ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੀਕਰ ਕਿਸੇ ਅਦਾਰੇ ਨੇ ਰਸ਼ਦੀ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਚੈਲੰਜ ਸਮਝ ਕੇ ਚੁੱਕੇ ਗਏ ਇਤਰਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਮੁਕੰਮਲ ਤੇ ਦਲੀਲਾਂ ਨਾਲ ਜਵਾਬਾਂ ਤੇ ਬਣੀ ਕੋਈ ਕਿਤਾਬ ਛਾਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂ ਜੋ ਪੱਥਰ ਮਾਰ ਕੇ ਬਲਬ ਤੋੜਨਾ ਸੌਖਾ ਪਰ ਇਕ ਸਤਰ ਲਿਖਣਾ ਬਹੁਤ ਔਖਾ ਕੰਮ ਹੈ


ਉਨੀ ਸੌ ਸੰਤਾਲੀ ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੀਕਰ ਇਸਲਾਮ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਮੈਂ ਕਈ ਦੌਰ ਵੇਖੇ ਹਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣਨ ਦੇ ਛੇਤੀ ਮਗਰੋਂ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਆਪਣੇ ਨਾਜ਼ੁਕ ਦੌਰ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਤਕਰੀਬਨ ਇਕਾਠ ਵਰ੍ਹੇ ਲੰਘਣ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਹੁਣ ਵੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਆਪਣੇ ਬਹੁਤ ਨਾਜ਼ੁਕ ਦੌਰ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੁਲਕ ਨੂੰ ਨਾਜ਼ੁਕ ਤਰੀਂ ਤੋਂ ਕਢਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਹਕੂਮਤਾਂ ਤੇ ਹਾਕਮ ਅੱਜ ਤੀਕਰ ਮੰਗ ਮੰਗ ਕੇ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਅਮਦਾਦਾਂ ਤੇ ਜ਼ਕੋਤਾਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਚਲਾਂਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ


ਮਜ਼੍ਹਬੀ ਜਮਾਤਾਂ ਨੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਬਟਵਾਰੇ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਬਹੁਤ ਮੁਖ਼ਾਲਫ਼ਤ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਇਕ ਕੱਲੀ ਜਮਾਤ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮੀ ਰਿਆਸਤ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕ ਵੱਖਰੇ ਮੁਲਕ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। ਉਹ ਮੁਲਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਲਿਆ ਤੇ ਉਹਨੂੰ ਪਾਵਨ ਲਈ ਲੱਖਾਂ ਮੁਸਲਮਾਨ, ਹਿੰਦੂ, ਸਿੱਖ, ਮਰਦ ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਮਾਰੇ ਗਏ , ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਗਏ, ਦਰ ਬਦਰ ਹੋ ਗਏ ,ਉੱਜੜ ਗਏ।ਇਸਲਾਮੀ ਰਿਆਸਤ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂੰਹਦ ਦੇ ਹਥ ਵਿਚ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਜੋ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਰੂਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸਲਾਮ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਹੈ। ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਇਸ ਮੁਲਕ ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਮਤਲਬਪ੍ਰਸਤ ਹੱਥ ਵਿਚ ਮੁਹਰਾਂ ਲਈ ਫਿਰਦੇ ਸਨ। ਆਪਣੇ ਮੁਖ਼ਾਲਿਫ਼ ਦੇ ਮਥੇ ਤੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਹੋਵਣ ਦੀ ਮੁਹਰ ਲਾ ਕੇ ਉਹਨੂੰ ਏਜੰਸੀਆਂ ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਬਰਬਾਦ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਰੱਬ ਰੱਬ ਕਰ ਕੇ ਰੂਸ (ਯੂ ਐਸ ਐਸ ਆਰ) ਟੁੱਟਿਆ।ਪੜ੍ਹਨ ਲਿਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਸੁਖ ਦਾ ਸਾਹ ਲਿਆ। ਖ਼ੁਸ ਕੰਮ ਜਹਾਂ ਪਾਕ। ਨਾ ਰਿਹਾ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਰੂਸ ਤੇ ਨਾ ਰਿਹਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ


ਹੁਣ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇਸਲਾਮ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ ਬਲਾਸਫ਼ੇਮੀ ਦਾ ਜੁਰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਈਸਾਈ ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਮੁੰਡਿਆਂ ਤੇ ਜਵਾਨਾਂ ਤੋਂ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਕਾਦੀਆਨੀ ਵੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਮੋਕਫ਼ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਮੁਸਲਿਮ ਲੀਗ ਦੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂੰਹਦ ਦਾ ਹੈ



ਪਰ ਮੀਰੀ ਵਿਚਾਰ ਵੱਖਰੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਦਾ ਕਾਲਮ ਤਫ਼ਸੀਲਾਂ ਤੇ ਤਸ਼ਰੀਹਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਅਗਲੇ ਕਾਲਮ ਵਿਚ ਛਾਂ ਫਟਕ ਕੇ ਵੇਖਾਂਗਾ ਕਿ ਬਲਾਸਫ਼ੇਮੀ ਦੇ ਗੁਨਾਹੀ ਆਪੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁਕਮਰਾਨ ਹਨ ਯਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ?

Sunday, January 10, 2010

ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਮੈਨੀਫੈਸਟੋ (Communsit Manifesto - Punjabi)



ਯੂਰਪ ਉਪਰ ਇਕ ਭੂਤ ਮੰਡਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦਾ ਭੂਤ ਇਸ ਭੂਤ ਨੂੰ ਉਤਾਰਨ ਲਈ ਪੁਰਾਣੇ ਯੂਰਪਦੀਆਂ ਤਮਾਮ ਤਾਕਤਾਂ ਪੋਪ ਅਤੇ ਜਾਰ ਮੀਟਰਨਕ ਅਤੇਗੀਜ਼ੋ, ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਰੈੱਡੀਕਲ ਅਤੇ ਜਰਮਨ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਜਾਸੂਸਾਂ ਨੇ ਇਕ ਪਵਿੱਤਰ ਇਤਹਾਦ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਮੁਖ਼ਾਲਿਫ਼ ਪਾਰਟੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਕਹਿ ਕੇ ਨਾ ਭੰਡਿਆ ਹੋਵੇ? ਉਹ ਕਿਹੜੇ ਮੁਖ਼ਾਲਿਫ਼ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਰੱਕੀ ਪਸੰਦ ਮੁਖ਼ਾਲਿਫ਼ ਪਾਰਟੀਆਂ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿੱਛਾਖੜੀ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਉਲਟਾ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦਾ ਕਲੰਕ ਨਾ ਲਗਾਇਆ ਹੋਵੇ ? ਇਸ ਹਕੀਕਤ ਤੋਂ ਦੋ ਗੱਲਾਂ ਜ਼ਾਹਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ :


To read more click here (ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ)

Saturday, January 9, 2010

ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਮੈਨੀਫੈਸਟੋ

ਯੂਰਪ ਉਪਰ ਇਕ ਭੂਤ ਮੰਡਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦਾ ਭੂਤ । ਇਸ ਭੂਤ ਨੂੰ ਉਤਾਰਨ ਲਈ ਪੁਰਾਣੇ ਯੂਰਪ ਦੀਆਂ ਤਮਾਮ ਤਾਕਤਾਂ ਪੋਪ ਅਤੇ ਜਾਰ ਮੀਟਰਨਕ ਅਤੇ ਗੀਜ਼ੋ, ਫ਼ਰਾਂਸੀਸੀ ਰੈੱਡੀਕਲ ਅਤੇ ਜਰਮਨ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਜਾਸੂਸਾਂ ਨੇ ਇਕ ਪਵਿੱਤਰ ਇਤਹਾਦ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ।


ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਮੁਖ਼ਾਲਿਫ਼ ਪਾਰਟੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਕਹਿ ਕੇ ਨਾ ਭੰਡਿਆ ਹੋਵੇ? ਉਹ ਕਿਹੜੇ ਮੁਖ਼ਾਲਿਫ਼ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਰੱਕੀ ਪਸੰਦ ਮੁਖ਼ਾਲਿਫ਼ ਪਾਰਟੀਆਂ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਿੱਛਾਖੜੀ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਉਲਟਾ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਦਾ ਕਲੰਕ ਨਾ ਲਗਾਇਆ ਹੋਵੇ ? ਇਸ ਹਕੀਕਤ ਤੋਂ ਦੋ ਗੱਲਾਂ ਜ਼ਾਹਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ :


੧. ਤਮਾਮ ਯੂਰਪੀ ਤਾਕਤਾਂ ਨੇ ਕਮਿਊਨਿਜ਼ਮ ਨੂੰ ਹੁਣ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚ ਇਕ ਤਾਕਤ ਤਸਲੀਮ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ।


ਹੋਰ  ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਇਥੇ ਕਲਿਕ ਕਰੋ

Wednesday, January 6, 2010

ਨਿੱਕਾ-ਨਿੱਕਾ ਗੀਤ ਬਣੇ--ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ

ਨਿੱਕਾ-ਨਿੱਕਾ ਗੀਤ ਬਣੇ
ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ
ਮਹੀਨਾ ਤਾਂ ਸਾਉਣ ਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਵਰਸ਼ਾ ਰਾਣੀ ਰੁੱਸੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਹਾੜ ਵਿਚ ਕੁਝ ਛਰਾਟੇ ਪੈ ਗਏ ਸਨ, ਪਰ ਸਾਉਣ ਦਾ ਇਹ ਰਾਂਗਲਾ ਮਹੀਨਾ ਸੁੱਕਾ ਹੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਂਜ ਤੱਤੀ ਲੋਅ ਨਹੀਂ ਸੀ ਵਗ ਰਹੀ ਤੇ ਰੁੱਖ਼ਾਂ ਛਾਂਵੇਂ ਬਹਿਣਾ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਲਾਅਨ ਵਿਚਲੇ ਸੁਖਚੈਨ ਦੇ ਰੁੱਖ਼ ਥੱਲੇ ਮੰਜੇ ਉਤੇ ਅੱਧਲੇਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬੁਲਬੁਲ ਬੋਲ ਰਹੀ ਸੀ, ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਵਾਲੇ ਖਾਲੀ ਪਲਾਟ ਵਿਚ। ਖਾਲੀ ਪਲਾਟ ਜਿਸ ਵਿਚ ਜੰਗਲ ਉਗ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਰੀਂਹ, ਟਾਹਲੀਆਂ, ਧਰੇਕਾਂ ਅਤੇ ਬੇਰੀਆਂ ਦਾ ਜੰਗਲ। ਹਾੜ੍ਹ ਦੇ ਛਰ੍ਹਾਟਿਆਂ ਨਾਲ ਹਰਿਆ-ਭਰਿਆ, ਮਹਿਕ ਰਿਹਾ ਜੰਗਲ। ਬੁਲਬੁਲ ਜਿਵੇਂ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਗਾ ਰਹੀ ਸੀ। ḔḔਪੱਲੇ ਰਿਜਕ ਨਾ ਬੰਨ੍ਹਦੇ, ਪੰਛੀ ਤੇ ਦਰਵੇਸ਼'' ਉਸਨੂੰ ਕਿਹੜੀ ਰਿਜਕ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਕਿਹੜੇ ਸ਼ੇਅਰ ਡੁੱਬ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਾਰਾ ਜੰਗਲ ਜੋ ਖਾਲੀ ਪਲਾਟ ਵਿਚ ਉਗ ਆਇਆ ਸੀ, ਇਹ ਉਸਦਾ ਹੀ ਸ਼ੇਅਰ ਸੀ। ਤੇ ਬੁਲਬੁਲ ਗਾ ਰਹੀ ਸੀ।
ਕਿਉਂ ਨਾ ਕੋਈ ਗੀਤ ਲਿਖਿਆ ਜਾਏ ਇਸ ਮਾਹੌਲ 'ਤੇ। ਕੋਈ ਨਿੱਕਾ ਜੇਹਾ ਗੀਤ। ਮੈਂ ਗੀਤ ਦਾ ਮੁੱਖੜਾ ਬਣਾਇਆ, ḔḔਬੋਲ ਬੁਲਬੁਲੇ ਬੋਲ, ਸੋਨੇ ਵਿਚ ਤੇਰੇ ਚੁੰਜ ਮੜ੍ਹਾਵਾਂ, ਭਰਾਂ ਫੁੱਲਾਂ ਸੰਗ ਝੋਲ।''
ਅੱਗੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅੰਤਰਾ ਕੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾਏ? ਆਪਣੀਆਂ ਸ਼ੁਭ ਇੱਛਾਵਾਂ ਮੈਂ ਨਿੱਕੀ ਜੇਹੀ ਬੁਲਬੁਲ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਪਾਉਣ ਲੱਗਾ। ਮਹੀਨਾ ਸਾਉਣ ਦਾ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅੱਧਾ ਲੰਘ ਵੀ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਫੁਵਾਰਾਂ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਈਆਂ। ਧਰਤੀ ਸੁੱਕੀ ਸੀ। ਕਿਸਾਨ ਮੀਂਹ ਮੰਗ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੀਂਹ ਦੇ ਵਾਸਤੇ ਲੰਗਰ ਲੱਗ ਰਹੇ ਸਨ। ਜੱਗ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਅਰਦਾਸਾਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਮੈਂ ਗੀਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਅੰਤਰਾ ਘੜਿਆ, ḔḔਬੋਲ ਕਿ ਘੁੰਮ ਘੁੰਮ ਬਰਖਾ ਆਏ, ਸੁੱਕੀ ਧਰਤ ਹਰੀ ਹੋ ਜਾਏ। ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਫ਼ਸਲਾਂ ਚਹਿਕਣ, ਜਾਵੇ ਵਣ, ਤ੍ਰਿਣ ਮੌਲ। ਬੋਲ ਬੁਲਬੁਲੇ ਬੋਲ।''
ਫਿਰ ਚਾਹ ਪੀਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵੱਜਣ ਨਾਲ ਮੈਂ ਲਾਅਨ ਵਿਚੋਂ ਉਠ ਕੇ ਅੰਦਰ ਚਲੇ ਗਿਆ। ਗੀਤ ਏਥੇ ਹੀ ਠੱਪਿਆ ਪਿਆ ਰਿਹਾ। ਕਾਫ਼ੀ ਦਿਨ ਗੁਜ਼ਰ ਗਏ। ਇਕ ਦਿਨ ਨੋਟ ਬੁੱਕ ਫਰੋਲਦਿਆਂ ਇਹ ਗੀਤ ਮੈਨੂੰ ਨਜ਼ਰੀਂ ਪਿਆ। ਲਾਅਨ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਮੈਂ ਇਹਨੂੰ ਅੱਗੇ ਲਿਖਣ ਲੱਗਾ। ਇਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਜਪਾਨ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਹੀਰੋਸ਼ੀਮਾ ਅਤੇ ਨਾਗਾਸਾਕੀ ਵਿਖੇ ਐਟਮ ਅਤੇ ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਬੰਬਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਚ ਇਕ ਆਲਮੀ ਅਮਨ ਕਾਨਫਰੰਸ ਹੋ ਕੇ ਹਟੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰ ਅਮਨ ਦੀ ਚਰਚਾ ਸਾਰੇ ਆਲਮ ਵਿਚ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਬੁਲਬੁਲ ਦੇ ਗੀਤ ਦਾ ਅਗਲਾ ਅੰਤਰਾ ਲਿਖਿਆ : ḔḔਗਾ ਗੀਤ ਕੋਈ ਸੁੱਖਾਂ ਲੱਧਾ, ਦੇਵੇ ਜੋ ਅਮਨਾਂ ਦਾ ਸੱਦਾ। ਜੰਗਾਂ ਦੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਦਾ ਜੱਗ ਤੋਂ ਹੋਏ ਬਿਸਤਰਾ ਗੋਲ।'' ਅਗਲਾ ਅੰਤਰਾ ਵੀ ਇਸੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿਚ ਹੀ ਬਣਿਆ। ਫਿਰ ਇਸ ਤੋਂ ਅਗਲਾ ਅੰਤਰਾ ਮੈਂ ਇਸ ਭਾਵਨਾ ਅਧੀਨ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਚੜ੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਲਹਿੰਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸ ਵਿਚ ਮਿਲਣ ਗਿਲਣ, ਆਉਣ ਜਾਣ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਜਾਂ ਕਹਿ ਲਓ ਕਿ ਸੌਖੀ ਸਹੂਲਤ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸਰਹੱਦਾਂ ਜੇ ਮਿੱਟ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀਆਂ ਤਾਂ ਨਰਮ ਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਯੂਰਪੀ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਾਂਗ। ਆਖਰੀ ਅੰਤਰੇ ਵਿਚ ਮੈਂ ਸਭਨਾਂ ਦੇਸ਼ ਵਾਸੀਆਂ ਲਈ ਰੋਜ਼ੀ, ਰੋਟੀ ਅਤੇ ਬਰਾਬਰਤਾ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਕੀਤੀ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿੱਕਾ ਨਿੱਕਾ ਬਣਦਾ ਇਹ ਗੀਤ ਪੂਰਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਦੀ ਫ਼ਿਲਮ Ḕਮਾਚਿਸ' ਦਾ ਗੀਤ Ḕਚੱਪਾ ਚੱਪਾ ਚਰਖਾ ਚੱਲੇ' ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਂ ਇਸ ਫ਼ੀਚਰ ਦਾ ਨਾਂ ਰੱਖਿਆ ḔḔਨਿੱਕਾ ਨਿੱਕਾ ਗੀਤ ਬਣੇ'' ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਿੱਕਾ ਨਿੱਕਾ ਕਰਕੇ ਇਹ ਬਣਿਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਮੇਰਾ ਜੀ ਕਰਦੈ ਕਿ ਮੈਂ ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਇਸ ਗੀਤ ਦੀ ਤਰਜ਼ ਉਤੇ ਇਕ ਗੀਤ ਲਿਖਾਂ:
ਨਿੱਕਾ ਨਿੱਕਾ ਗੀਤ ਬਣੇ
ਨਿੱਕਾ ਨਿੱਕਾ ਗੀਤ ਬਣੇ।
ਕਿੱਕਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚੋਂ ਚੰਨ ਦੀ
ਨਿੰਮੀ ਨਿੰਮੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਛਣੇ।
ਮੇਰੇ ਅਗਲੇ ਗੀਤ ਦਾ ਇਹ ਮੁੱਖੜਾ ਹੈ। ਜੇ ਪਾਠਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਅੱਗੋਂ ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਚੰਗਾ ਜੇਹਾ ਅੰਤਰਾ ਫੁਰੇ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਭੇਜ ਦੇਣਾ। ਸਾਂਝਾ ਗੀਤ ਹੋ ਜਾਏਗਾ। ਸਾਂਝਾਂ ਵਧਣਗੀਆਂ, ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਵਧੇਗੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਤਾਂ ਬੁਲਬੁਲ ਕਿਧਰੇ ਨਿੱਘੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵੱਲ ਚਲੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਅਗਲੀਆਂ ਗਰਮੀਆਂ 'ਚ ਉਹ ਫਿਰ ਆਏਗੀ, ਫਿਰ ਗਾਏਗੀ।
ਗੀਤ
ਬੋਲ ਬੁਲਬੁਲੇ ਬੋਲ
ਸੋਨੇ ਵਿਚ ਤੇਰੀ ਚੁੰਜ ਮੜ੍ਹਾਵਾਂ
ਭਰਾਂ ਫੁੱਲਾਂ ਸੰਗ ਝੋਲ
ਬੋਲ ਬੁਲਬੁਲੇ ਬੋਲ।

ਬੋਲ ਕਿ ਘੁੰਮ ਘੁੰਮ ਬਰਖਾ ਆਏ
ਸੁੱਕੀ ਧਰਤ ਹਰੀ ਹੋ ਜਾਏ
ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਫ਼ਸਲਾਂ ਮਹਿਕਣ
ਜਾਵੇ ਵਣ ਤ੍ਰਿਣ ਮੌਲ।

ਛੋਹ ਗੀਤ ਕੋਈ ਸੁੱਖਾਂ ਲੱਧਾ
ਦੇਵੇ ਜੋ ਅਮਨਾਂ ਦਾ ਸੱਦਾ
ਜੰਗਾਂ ਦੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਦਾ ਜੱਗ ਤੋਂ
ਹੋਏ ਬਿਸਤਰਾ ਗੋਲ।

ਹੀਰੋਸ਼ੀਮਾ, ਨਾਗਾਸਾਕੀ
ਵਰਗੀ ਕਿਧਰੇ ਬਣੇ ਨਾ ਝਾਕੀ
ਕਿਸੇ ਭੈਣ ਤੋਂ ਵੀਰ ਨਾ ਖੁੱਸੇ
ਜਾਣ ਨਾ ਮਾਵਾਂ ਡੋਲ।

ਮਿਟ ਜਾਵਣ ਹੱਦਾਂ ਸਰਹੱਦਾਂ
ਧਰਮਾਂ ਤੇ ਜਾਤਾਂ ਦੀਆਂ ਮੱਦਾਂ
ਜੈ ਮਾਨਵ ਜੈ ਮਾਨਵ ਵਾਲੇ
ਗੂੰਜਣ ਸ਼ਬਦ ਅਮੋਲ।

ਗੀਤ ਜੋ ਹੋਏ ਚੋਟੀ ਵਾਲਾ
ਸਭ ਲਈ ਰੋਜ਼ੀ ਰੋਟੀ ਵਾਲਾ
ਗੀਤ ਜੋ ਹੋਏ ਚਾਲੀ ਸੇਰਾ
ਤੁੱਲ ਜਾਏ ਪੂਰੇ ਤੋਲ।

ਬੋਲ ਬੁਲਬੁਲੇ ਬੋਲ।

Monday, January 4, 2010

ਚਿੱਲਾਨੇ ਲੱਗੇ ਹੈਂ--ਦੁਸ਼ਿਅੰਤ ਕੁਮਾਰ

ਗਜ਼ਲ


ਕੈਸੇ ਮੰਜ਼ਰ ਸਾਹਮਨੇ ਆਨੇ ਲਗੇ ਹੈਂ




ਗਾਤੇ ਗਾਤੇ ਲੋਗ ਚਿੱਲਾਨੇ ਲਗੇ ਹੈਂ

ਅਬ ਤੋ ਇਸ ਤਾਲਾਬ ਕਾ ਪਾਨੀ  ਬਦਲ ਦੋ

ਯੇ ਕੰਵਲ ਕੇ ਫੂਲ  ਮੁਰਝਾਨੇ  ਲਗੇ ਹੈਂ

ਵੋ  ਸਲੀਬੋਂ ਕੇ ਕਰੀਬ ਆਏ ਤੋ ਹਮਕੋ

ਕਾਇਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਸਮਝਾਨੇ ਲਗੇ ਹੈਂ

ਇਕ ਕਬਰਸਤਾਨ ਮੇਂ ਘਰ ਮਿਲ ਰਹਾ ਹੈ

ਜਿਸ  ਮੇਂ ਤਹਖ਼ਾਨੋਂ  ਸੇ ਤਹਖ਼ਾਨੇ  ਲਗੇ ਹੈਂ

ਮਛਲੀਉਂ ਮੇਂ  ਖਲਬਲੀ ਹੈ ਅਬ ਸਫ਼ੀਨੇ

ਉਸ ਤਰਫ਼ ਜਾਨੇ  ਸੇ ਕਤਰਾਨੇ ਲਗੇ ਹੈਂ

ਮੌਲਵੀ ਸੇ ਡਾਂਟ  ਖਾ ਕਰ ਅਹਲਿ ਮਕਤਬ

ਫਿਰ ਉਸੀ ਆਇਤ ਕੋ  ਦੁਹਰਾਨੇ ਲਗੇ ਹੈਂ

ਅਬ ਨਈ ਤਹਿਜ਼ੀਬ ਕੇ ਪੇਸ਼ਿ ਨਜ਼ਰ ਹਮ

ਆਦਮੀ ਕੋ  ਭੂੰਨ ਕਰ ਖਾਨੇ ਲਗੇ ਹੈਂ



Sunday, January 3, 2010

ਮੌਲਾਨਾ ਰੂਮੀ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਕਾ

ਮੌਲਾਨਾ ਰੂਮੀ ਇਕ ਦਿਨ ਖ਼ਰੀਦੋਫ਼ਰੋਖ਼ਤ ਦੇ ਸਿਲਸਿਲੇ ਵਿੱਚ  ਬਾਜ਼ਾਰ ਤਸ਼ਰੀਫ਼ ਲੈ ਗਏ। ਇਕ ਦੁਕਾਨ


ਪਰ ਜਾਕੇ  ਰੁਕ ਗਏ। ਦੇਖਿਆ   ਕਿ ਇਕ ਔਰਤ ਕੁਛ ਸੌਦਾ  ਖ਼ਰੀਦ ਰਹੀ ਹੈ। ਸੌਦਾ ਖ਼ਰੀਦਣ ਦੇ


ਬਾਅਦ ਜਦ  ਔਰਤ ਨੇ ਰਕਮ ਅਦਾ ਕਰਨੀ  ਚਾਹੀ ਤਾਂ  ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ,


“ਇਸ਼ਕ ਵਿੱਚ  ਪੈਸੇ ਕਹਾਂ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਛੋੜੋ ਪੈਸੇ ਔਰ ਜਾਉ”




ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਦੋਨੋਂ  ਆਸ਼ਿਕ   ਮਾਸ਼ੂਕ ਸਨ । ਮੌਲਾਨਾ ਰੂਮੀ ਇਹ  ਸੁਣ ਕੇ  ਗ਼ਸ਼  ਖਾਕੇ  ਗਿਰ


ਪਏ । ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਸਖ਼ਤ ਘਬਰਾ ਗਿਆ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਔਰਤ ਵੀ ਉਥੋਂ ਚਲੀ ਗਈ। ਖ਼ਾਸੀ


ਦੇਰ   ਬਾਅਦ ਜਦ ਮੌਲਾਨਾ ਨੂੰ  ਹੋਸ਼ ਆਇਆ ਤਾਂ  ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਨੇ ਪੁਛਿਆ ।


ਮੌਲਾਨਾ ਆਪ ਕਿਉਂ ਬੇ ਹੋਸ਼ ਹੋਏ?ਮੌਲਾਨਾ ਰੂਮੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ।

"ਮੈਂ  ਉਸ ਬਾਤ ਪਰ ਬੇ ਹੋਸ਼ ਹੋਇਆ   ਕਿ ਤੇਰੇ ਅਤੇ ਉਸ ਔਰਤ ਵਿੱਚ  ਇਸ਼ਕ ਇਤਨਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੈ

ਕਿ ਦੋਨਾਂ  ਵਿੱਚ  ਕੋਈ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਜਦ ਕਿ  ਅੱਲ੍ਹਾ ਨਾਲ  ਮੇਰਾ ਇਸ਼ਕ ਇਤਨਾ ਕਮਜ਼ੋਰ

ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ  ਤਸਬੀਹ ਵੀ ਗਿਣ ਕੇ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ।"

छह दिसंबर को मिला दूसरा बनवास मुझे…

♦ कैफ़ी आज़मी की नज़्म
राम बनवास से जब लौट के घर में आये
याद जंगल बहुत आया जो नगर में आये
रक्से दीवानगी आंगन में जो देखा होगा
छह दिसंबर को श्री राम ने सोचा होगा
इतने दीवाने कहां से मेरे घर में आये?
जगमगाते थे जहां राम के क़दमों के निशां
प्यार की कहकशां लेती थी अंगड़ाई जहां
मोड़ नफरत के उसी राहगुज़र में आये
धरम क्या उनका है, क्या जात है, यह जानता कौन?
घर न जलता तो उन्हें रात में पहचानता कौन
घर जलाने को मेरा, लोग जो घर में आये
शाकाहारी है मेरे दोस्त, तुम्हारा खंजर
तुमने बाबर की तरफ फेंके थे सारे पत्थर
है मेरे सर की खता ज़ख्म जो सर में आये
पांव सरयू में अभी राम ने धोये भी न थे
के नज़र आये वहां खून के गहरे धब्बे
पांव धोये बिना सरयू के किनारे से उठे
राम यह कहते हुए अपने द्वारे से उठे
राजधानी की फ़िज़ा आयी नहीं रास मुझे
छह दिसंबर को मिला दूसरा बनवास मुझे।


ਛੇ ਦਿਸੰਬਰ ਕੋ ਮਿਲਾ ਦੂਸਰਾ ਬਨਵਾਸ ਮੁਝੇ…






ਕੈਫ਼ੀ ਆਜ਼ਮੀ ਕੀ ਨਜਮ


ਰਾਮ ਬਨਵਾਸ ਸੇ  ਜਬ  ਲੌਟ ਕੇ ਘਰ ਮੇਂ ਆਏ


ਯਾਦ  ਜੰਗਲ ਬਹੁਤ ਆਯਾ ਜੋ ਨਗਰ ਮੇਂ ਆਏ


ਰਕਸੇ  ਦੀਵਾਨਗੀ ਆਂਗਨ ਮੇਂ ਜੋ ਦੇਖਾ ਹੋਗਾ


ਛੇ  ਦਿਸੰਬਰ ਕੋ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਨੇ ਸੋਚਾ ਹੋਗਾ


ਇਤਨੇ ਦੀਵਾਨੇ ਕਹਾਂ ਸੇ ਮੇਰੇ ਘਰ ਮੇਂ ਆਏ ?




ਜਗਮਗਾਤੇ ਥੇ ਜਹਾਂ ਰਾਮ ਕੇ ਕ਼ਦਮੋਂ ਕੇ ਨਿਸ਼ਾਂ


ਪ੍ਯਾਰ ਕੀ ਕਹਕਸ਼ਾਂ ਲੇਤੀ ਥੀ ਅੰਗੜਾਈ ਜਹਾਂ


ਮੋੜ  ਨਫਰਤ ਕੇ ਉਸੀ ਰਾਹਗੁਜ਼ਰ ਮੇਂ ਆਏ


ਧਰਮ ਕ੍ਯਾ ਉਨਕਾ ਹੈ, ਕ੍ਯਾ ਜਾਤ ਹੈ, ਯਹ ਜਾਨਤਾ ਕੌਨ?


ਘਰ ਨ ਜਲਤਾ ਤੋ ਉਨ੍ਹੇਂ ਰਾਤ ਮੇਂ ਪਹਚਾਨਤਾ ਕੌਨ


ਘਰ ਜਲਾਨੇ ਕੋ ਮੇਰਾ, ਲੋਗ ਜੋ ਘਰ ਮੇਂ ਆਏ


ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਹੈ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ , ਤੁਮ੍ਹਾਰਾ  ਖੰਜਰ




ਤੁਮਨੇ ਬਾਬਰ ਕੀ ਤਰਫ ਫੇਂਕੇ ਥੇ ਸਾਰੇ ਪਥਰ


ਹੈ ਮੇਰੇ ਸਰ ਕੀ ਖਤਾ ਜ਼ਖਮ  ਜੋ ਸਰ ਮੇਂ ਆਏ


ਪਾਂਵ ਸਰਯੂ ਮੇਂ ਅਭੀ ਰਾਮ ਨੇ ਧੋਏ  ਭੀ ਨ ਥੇ


ਕੇ ਨਜ਼ਰ ਆਏ  ਵਹਾਂ ਖੂਨ ਕੇ ਗਹਰੇ ਧੱਬੇ


ਪਾਂਵ ਧੋਏ  ਬਿਨਾ ਸਰਯੂ ਕੇ ਕਿਨਾਰੇ ਸੇ ਉਠੇ


ਰਾਮ ਯਹ ਕਹਤੇ ਹੂਏ ਅਪਨੇ ਦਵਾਰੇ  ਸੇ ਉਠੇ


ਰਾਜਧਾਨੀ ਕੀ ਫ਼ਿਜ਼ਾ ਆਈ  ਨਹੀਂ ਰਾਸ ਮੁਝੇ


ਛੇ  ਦਿਸੰਬਰ ਕੋ ਮਿਲਾ ਦੂਸਰਾ ਬਨਵਾਸ ਮੁਝੇ।