Tuesday, March 22, 2011
Monday, March 21, 2011
ਮੈਂ ਨਾਸਤਿਕ ਕਿਉਂ ਹਾਂ? – ਭਗਤ ਸਿੰਘ
ਨਵੀਂ ਸਮੱਸਿਆ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਕੀ ਸਰਬਸ਼ਕਤੀਮਾਨ, ਸਰਬਵਿਆਪਕ ਤੇ ਸਰਬਹਿਤਕਾਰੀ ਰੱਬ ਦੀ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਮੇਰੀ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਮੇਰੇ ਅਹੰਕਾਰ ਕਰਕੇ ਹੈ? ਮੈਨੂੰ ਕਦੇ ਚਿੱਤ-ਚੇਤਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਇਹੋ-ਜਿਹੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਅਪਣੇ ਕੁਝ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ਼ ਗੱਲ ਕਰਕੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੁਝ ਦੋਸਤਾਂ ਨੇ (ਜੋ ਦੋਸਤੀ ਦਾ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਗ਼ਲਤ ਨਾ ਹੋਵੇ) ਮੇਰੇ ਨਾਲ਼ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਮੇਲ਼ਜੋਲ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਕੱਢ ਲਿਆ ਕਿ ਮੇਰਾ ਰੱਬ ਦੀ ਹੋਂਦ ਤੋਂ ਮੁਨਕਰ ਹੋਣਾ ਮੇਰੀ ਹਿਮਾਕਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਮੇਰਾ ਅਹੰਕਾਰ ਹੀ ਮੇਰੇ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਕਾਰਣ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ ਸਮੱਸਿਆ ਤਾਂ ਗੰਭੀਰ ਹੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਨਸਾਨੀ ਵਤੀਰਿਆਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਮੈਂ ਵੀ ਆਖ਼ਿਰ ਇਨਸਾਨ ਹਾਂ, ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੁਝ ਨਹੀਂ। ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਵਿਚ ਵੀ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਹੈ। ਅਹੰਕਾਰ ਮੇਰੇ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਵੀ ਅੰਗ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਅਪਣੇ ਸਾਥੀ ਮੈਨੂੰ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹ ਕਹਿੰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਮੇਰਾ ਦੋਸਤ ਬੀ.ਕੇ. ਦੱਤ ਵੀ ਕਦੀ-ਕਦੀ ਮੈਨੂੰ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਕਈ ਮੌਕਿਆਂ ‘ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਹੈਂਕੜਬਾਜ਼ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਕੁਝ ਦੋਸਤ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲਾਉਂਦੇ ਰਹੇ ਕਿ ਮੈਂ ਦੂਜਿਆਂ ਤੇ ਅਪਣੀ ਰਾਇ ਮੜ੍ਹਦਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਅਪਣੀ ਗੱਲ ਮੰਨਵਾ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਕਿ ਇਹ ਗੱਲ ਕਿਸੇ ਹੱਦ ਤਕ ਸਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਅਹੰਵਾਦ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੋਂ ਤਕ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਰੂੜ੍ਹੀਵਾਦੀ ਰਵਾਇਤਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੈ, ਮੈਂ ਅਹੰਕਾਰੀ ਹਾਂ। ਪਰ ਇਹ ਜ਼ਾਤੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਅਪਣੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ‘ਤੇ ਮਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਗੱਲ ਹੈ; ਇਹਨੂੰ ਅਹੰਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਅਭਿਮਾਨ, ਜਾਂ ਕਹਿ ਲਓ ਅਹੰਕਾਰ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ ਵਿਚ ਲੋੜੋਂ ਵੱਧ ਅਪਣੇ ਆਪ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੀ ਮੈਂ ਬੇਲੋੜੇ ਮਾਣ ਕਰਕੇ ਨਾਸਤਿਕ ਬਣਿਆਂ ਹਾਂ ਜਾਂ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਤੇ ਡੂੰਘਾ ਮੁਤਾਲਿਆ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਸੋਚ-ਵਿਚਾਰ ਮਗਰੋਂ ਨਾਸਤਿਕ ਬਣਿਆਂ ਹਾਂ? ਇਹ ਸਵਾਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਇਹ ਨਬੇੜਾ ਕਰ ਲਈਏ ਕਿ ਅਭਿਮਾਨ ਤੇ ਅਹੰਕਾਰ ਦੋ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਗੱਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹੋ
Saturday, March 19, 2011
ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਕੁਝ ਉਪਾਅ
ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ , ਦੇਸ਼ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ , ਸਭਨੀ ਥਾਂਈਂ , ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ , ਜਾਂ , ਆਮ ਬੋਲ-ਚਾਲ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ , ਮਹਿੰਗਾਈ ਦੀ ਚਰਚਾ ਜੋਰਾਂ ਉੱਤੇ ਹੈ ।
ਇਹ ਵੱਖ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਭ ਵਰਗ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਉਸ ਤੋਂ ਇੱਕੋ ਜਿੰਨਾ ਤਰਸਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਸਮਾਜ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਤਬਕੇ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ ਇਸ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਪੀੜਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਤਾਜ਼ਾ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦਾ ਸੰਤਾਪ ਨਜ਼ਦੀਕ ਭਵਿੱਖ ਹੀ ਨਹੀਂ , ਸਗੋਂ ਅੱਗੇ ਵੀ ਬਣਿਆ ਰਹੇਗਾ । ਆਓ , ਇਸ ਸੰਤਾਪ ਦੇ ਕੁਝ ਆਯਾਮਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰੀਏ ।
ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਤੋਂ ਸਾਡਾ ਆਸ਼ਾ ਵਸਤਾਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਦੇ ਪੱਧਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਤੋਂ ਹੈ ਅਤੇ ਆਮ ਜਨਤਾ ਦੀ ਖਰੀਦ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਖਰੀਦ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਪੱਧਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਦੀ ਦਰ ਸਮਾਨ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਬਣੇਗੀ । ਜੇਕਰ ਕੀਮਤਾਂ ਖਰੀਦ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਜਿਆਦਾ ਵਧਣ ਤਾਂ ਲੋਕ ਚਿੰਤਤ ਹੋਣਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਮਾਈ ਨਾਲ ਵਸਤਾਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਜਿੰਨੀ ਮਾਤਰਾ ਪਹਿਲਾਂ ਖਰੀਦਦੇ ਸਨ ਉਸ ਤੋਂ ਘੱਟ ਖਰੀਦ ਪਾਣਗੇ । ਜੇਕਰ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕਮਾਈ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਤੇਜ ਵਾਧਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਵੀ ਵਾਧਾ ਜਾਰੀ ਰਹਿਣ ਦਾ ਅੰਦੇਸ਼ਾ ਬਣਿਆ ਰਹੇ ਤਾਂ ਡਰ ਅਤੇ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਸਮਾਜ ਉੱਤੇ ਵਿਆਪਕ ਅਸਰ ਪਵੇਗਾ । ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਤਿ ਤੇਜ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ( ਹਾਇਪਰ ਇੰਫਲੇਸ਼ਨ ) ਦੀ ਹਾਲਤ ਆ ਜਾਵੇ ।
ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਇਹ ਸੂਚਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੂਰਤੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮੰਗ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਉਤਪਾਦਕ ਵਸਤਾਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਫਸਲ ਵਧਾਉਣ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਦੇਰ – ਸਵੇਰ ਮੰਗ ਪੂਰਤੀ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸੰਤੁਲਨ ਕਾਇਮ ਹੋ ਸਕੇ ਅਤੇ ਤੇਜ ਕੀਮਤ ਵਾਧਾ ਰੁਕੇ । ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਵਚਿੱਤਰ ਹਾਲਤ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸਟੈਗਫਲੇਸ਼ਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ , ਜਿੱਥੇ ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਵਧਣਾ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਵਸਤਾਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਸਥਿਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਪੂਰਤੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮੰਗ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾ ਵਾਧੇ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕੀਮਤਾਂ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਮੰਗ ਜਨਿਤ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਸਦੇ ਵਿਪਰੀਤ ਜੇਕਰ ਪੂਰਤੀ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ ਵਾਧੇ ਦਾ ਕਾਰਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਲਾਗਤ - ਆਧਾਰਿਤ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ । ਇਹ ਹਾਲਤ ਤੱਦ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਤਪਾਦਨ ਲਾਗਤ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਨਾਲ ਕੀਮਤਾਂ ਵਧਣ ।
ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦੇ ਚੰਗੇ ਮਾੜੇ , ਦੋਨੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਤੋਂ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਨੂੰ ਉਤਪਾਦਨ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੰਗ ਦੇ ਪੂਰਤੀ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਹੋਣ ਨਾਲ ਮੁਨਾਫੇ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਉਤਪਾਦਕ ਨੂੰ ਉਤਪਾਦਨ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਜੁਟਾਣ ਵਿੱਚ ਕਠਿਨਾਈ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ । ਉਤਪਾਦਨ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਰੋਜਗਾਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਾਰਕ ਦੇਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਤੱਤਕਾਲ ਜੋ ਵੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਹੋਣ , ਦੀਰਘਕਾਲ ਵਿੱਚ ਸੁਪਰਿਣਾਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਜੇਕਰ ਪੂਰਤੀ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਅਸਫਲ ਹੋਣ ਨਾਲ ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਵਾਧਾ ਤੇਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜਿਆਦਾਤਰ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੀ ਹਾਲਤ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਵੇਗੀ , ਜੀਵਨ ਸਤਰ ਗਿਰੇਗਾ ਅਤੇ ਬਦਹਾਲੀ ਆਵੇਗੀ । ਸਾਮਾਜਕ ਅਸੰਤੋਸ਼ ਵਧੇਗਾ ਜੋ ਆਪਰਾਧਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਿਤ ਹੋਵੇਗਾ । ਕਨੂੰਨ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਗੜੇਗੀ ਅਤੇ ਜਨ - ਜੀਵਨ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਵੇਗਾ । ਇਤਹਾਸ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਅਤਿ ਤੇਜ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸੰਕਟਾਂ ਅਤੇ ਸੱਤਾ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੀ ਹੈ । ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਫ਼ਰਾਂਸ ਦੀ ਰਾਜ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਕ ਵਰਗ ਦੀ ਸੰਵੇਦਨਹੀਣਤਾ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ । ਪਿਛਲੀ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਜਰਮਨੀ ਵਿੱਚ ਹਿਟਲਰ ਦਾ ਉਦਏ ਅਤਿ ਤੇਜ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦਾ ਫਲ ਸੀ । ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁਧ ਦੇ ਬਾਅਦ ਜੇਤੂ ਮਹਾ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨੇ ਜਰਮਨੀ ਉੱਤੇ ਹਰਜਾਨੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਬੋਝ ਲੱਦਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਹੀ ਕਾਲ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ । ਜਰਮਨ ਮੁਦਰਾ ਦੀ ਖਰੀਦ ਸ਼ਕਤੀ ਲਗਾਤਾਰ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਘਟੀ । ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਵਧੀ । ਲੋਕ ਹਤਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਏ । ਬਚਤ ਅਤੇ ਨਿਵੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਿਆ ।
ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਭ ਲੋਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਕਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਝੇਲਣਾ ਪੈਂਦਾ । ਅਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਕਮਾਈ ਵਾਲੇ , ਬੇਰੋਜਗਾਰ ਅਤੇ ਅਰਧ ਬੇਰੋਜਗਾਰ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਤੇ ਜਿਆਦਾ ਕਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਚਤ ਰਾਸ਼ੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਜਾਂ ਬੈਂਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜਮਾਂ ਕਰ ਰੱਖੀ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਬੈਂਕ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਿਆਜ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲੋਂ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦੀ ਦਰ ਜਿਆਦਾ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਬਚਤ ਦੀ ਖਰੀਦ ਸ਼ਕਤੀ ਗਿਰੇਗੀ । ਮਾਨ ਲਉ ਕਿ ਜੇਕਰ ਪਹਿਲਾਂ ਅਰਹਰ ਦੀ ਦਾਲ 25 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿੱਲੋ ਮਿਲ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹੁਣ 75 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿੱਲੋ ਮਿਲ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬਚਤ ਦੀ ਅਸਲੀ ਰਾਸ਼ੀ ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਸਤਾਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਵੱਧਦੀ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਅਤੇ ਵਿਕਰੇਤਿਆਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਮੀਨ - ਜਾਇਦਾਦ ਅਤੇ ਸੋਨੇ - ਚਾਂਦੀ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਬਚਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ । ਕਹਿਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਮਾਈ ਦਾ ਪੁਨਰਵਿਤਰਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਕੁੱਝ ਲੋਕ ਟਾਕਰੇ ਤੇ ਧਨਵਾਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗਰੀਬ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।
ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦੇ ਦੌਰ ਦੇ ਲੰਮੇ ਖਿੱਚਣ ਦਾ ਸੰਦੇਹ ਕਾਲਾਬਾਜਾਰੀ ਅਤੇ ਜਖੀਰੇਬਾਜੀ ਨੂੰ ਬੜਾਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਦੇ ਖਦਸ਼ੇ ਕਾਰਨ ਲੋਕ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਾ ਹੋਣ ਤੇ ਵੀ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਵਸਤੂਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਕੇ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਵਸਤਾਂ ਦੀ ਉਚਿਤ ਵੰਡ ਲਈ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ । ਸਾਲ 1943 ਵਿੱਚ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲ ਪਿਆ । ਮਗਰ ਤਤਕਾਲੀਨ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜਖੀਰੇਬਾਜੀ ਅਤੇ ਕਾਲਾਬਾਜਾਰੀ ਰੋਕਣ ਲਈ ਕੁੱਝ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਮਰ ਗਏ । ਇਸਦੇ ਵਿਪਰੀਤ 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਈ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸਖ਼ਤ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਘੋਰ ਅਕਾਲ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਿਆ ।
ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦੇ ਸਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਾਲ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਕਾਗਜੀ ਮੁਦਰਾ ਦੇ ਚਲਨ ਦੇ ਪੂਰਵ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦੀ ਮਾਮੂਲੀ ਦਰ ਵੀ ਭਾਰੀ ਸੰਕਟ ਲਿਆ ਦਿੰਦੀ ਸੀ । ਸਾਲ 1500 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1799 ਤੱਕ 0 . 5 ਫ਼ੀਸਦੀ ਅਤੇ 1800 - 1913 ਦੇ ਦੌਰਾਨ 0 . 71 ਫ਼ੀਸਦੀ ਦੀ ਵਾਰਸ਼ਿਕ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਨਾਲ ਅਨੇਕ ਭਿਆਨਕ ਸੰਕਟ ਆਏ । ਇਸਦੇ ਵਿਪਰੀਤ 1914 - 2006 ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦੀ ਵਾਰਸ਼ਿਕ ਦਰ 5 ਫ਼ੀਸਦੀ ਜਾਂ ਜਿਆਦਾ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਹੀ ਹਾਲਤ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਮੰਨੀ ਗਈ । ਯਾਦ ਰਹੇ ਕਿ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦੀ ਦਰ ਘੱਟ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਜੇਕਰ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਬਣੇ ਕਿ ਅੱਗੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕੀਮਤਾਂ ਘਟਣ ਦੀ ਥਾਂ ਵਧਣਗੀਆਂ ਤਾਂ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਨੂੰ ਬਲ ਮਿਲੇਗਾ ਅਤੇ ਲੋਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਸਤੂਆਂ ਜਮਾਂ ਕਰਨਗੇ , ਨਿਵੇਸ਼ ਨਾ ਕਰ ਬਚਤ ਕਰਨਗੇ ਅਤੇ ਜਾਇਦਾਦ ਅਤੇ ਸੋਨੇ ਵਿੱਚ ਪੈਸੇ ਲਾਉਣਗੇ ।
ਵਰਤਮਾਨ ਯੁੱਗ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਤਤਕਾਲੀਨ ਧਾਤੁ ਮੁਦਰਾ ਦੇ ਮੁੱਲ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਲਿਆਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ । ਅਜਿਹਾ ਆਮ ਤੌਰ ਤੋਂ ਕੋਈ ਸ਼ਾਸਕ ਤੱਦ ਕਰਦਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹਦਾ ਕਿਸੇ ਵੈਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਯੁਧ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਲੜਾਈ ਲਈ ਸੰਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੁਟਾਣ ਦਾ ਇਹ ਆਸਾਨ ਤਰੀਕਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ । ਧਾਤ ਦੇ ਸਿੱਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਜਾਂ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਅਨਪਾਤ ਘਟਾਕੇ ਸਮਾਨ ਭਾਰ ਦੀ ਕੋਈ ਘਟੀਆ ਧਾਤ ਮਿਲਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਇਹ ਤਰੀਕਾ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਦੇ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹੇ ਕਰਜ ਨੂੰ ਉਤਾਰਨ ਲਈ ਵਾਰ - ਵਾਰ ਅਪਣਾਇਆ ਜਿਸਦੇ ਵਿਵਰਣਾ ਨਾਲ ਇਤਹਾਸ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਹੈ । ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਚੌਥੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮਾਚਾਰ ਕਾਫ਼ੀ ਮਜੇਦਾਰ ਹੈ । ਯੂਨਾਨ ਦੇ ਸਿਰਾਕਸ ਦੇ ਡਾਔਨਿਸਿਅਸ ਨੇ ਫਰਮਾਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪ੍ਰਜਾ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਕੇ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਕੋਲ ਜਮਾਂ ਕਰਾ ਦੇਵੇ । ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਿੱਕਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਉਸਨੇ ਹਰ ਸਿੱਕੇ ਉੱਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਅੰਕਿਤ ਮੁੱਲ ਦਾ ਦੁਗੁਣਾ ਮੁੱਲ ਲਿਖਵਾਕੇ ਆਪਣੇ ਕਰਜੇ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕੀਤਾ । ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮਹਾਜਨਾਂ ਨੂੰ ਵਾਕਈ : 50 ਫ਼ੀਸਦੀ ਘੱਟ ਮੁੱਲ ਭੁਗਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮਿਲਿਆ । ਸ਼ਾਸਕ ਦੀ ਇਸ ਕਰਤੂਤ ਨਾਲ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸੌ ਫ਼ੀਸਦੀ ਵਾਧਾ ਹੋ ਗਿਆ । ਵਸਤਾਂ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਤਾਂ ਵਧਿਆ ਨਹੀਂ ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੁਦਰਾ ਰਾਸ਼ੀ ਦੁਗਣੀ ਹੋ ਗਈ । ਇਸ ਤੋਂ ਕਲਾਸਿਕੀ ਮੌਦਰਿਕ ਸਿਧਾਂਤ ਨਿਕਲਿਆ ਜਿਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉਤਪਾਦਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਸਭ ਹਾਲਤਾਂ ਦੇ ਅਪਰਿਵਰਤੀਤ ਰਹਿਣ ਉੱਤੇ ਜੇਕਰ ਮੁਦਰਾ ਭੰਡਾਰ ਦੁਗਣਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਸੌ ਫ਼ੀਸਦੀ ਹੋਵੇਗੀ ਯਾਨੀ ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਪੱਧਰ ਦੁਗੁਣਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ।
/ਡਾਯੋਨਿਸੀਯਸ ਦੇ ਜਮਾਨੇ ਤੋਂ ਹੀ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਰਾਜ ਦੇ ਕੋਲ ਐਸਾ ਤਰੀਕਾ ਰਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਘਰੇਲੂ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਰਿਣ ਉਤਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਦਾ ਰਾਜਾ ਹੈਨਰੀ ਅੱਠਵਾਂ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਾਹਰ ਸੀ । ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਜਾਇਦਾਦ ਮਿਲੀ ਸੀ ਫਿਰ ਵੀ ਉਸਨੇ ਗਿਰਜਾ ਘਰ ਦੀਆਂ ਸੰਪਤੀਆਂ ਹੜਪ ਲਈਆਂ । ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਪੈਸਿਆਂ ਦੇ ਲਾਲੇ ਪਏ ਤੱਦ ਉਸਨੇ ਧਾਤੁ ਮੁਦਰਾ ਦੇ ਮੁੱਲ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਖੋਟ ਮਿਲਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ । ਇਹ ਧੰਦਾ 1542 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ 1547 ਤੱਕ ਯਾਨੀ ਉਸਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਤੱਕ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ ।
ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦਾ ਇਹ ਤਰੀਕਾ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਲੱਗਭੱਗ ਸਭ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ । ਚੌਦਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਏੱਲੇਮ ਅਤੇ ਡੰਗਰ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਯੂਰਪੀ ਕਮੋਡਿਟੀ ਪ੍ਰਾਇਸੇਜ , 1260 - 1914 ( ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੇਸ 2004 ) ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ । ਕਾਗਜੀ ਮੁਦਰਾ ਦਾ ਚਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੇ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦਾ ਰੂਪ ਤਾਂ ਬਦਲਿਆ ਮਗਰ ਉਸਦੇ ਸਾਰ ਤੱਤ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਬਦੀਲੀ ਨਹੀਂ ਆਈ । ਧਾਤ ਮੁਦਰਾ ਦੇ ਵਿਪਰੀਤ ਕਾਗਜੀ ਮੁਦਰਾ ਦਾ ਆਪਣਾ ਕੋਈ ਅੰਤਰਨਿਹਿਤ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ । ਉਸਦੀ ਮਾਨਤਾ ਇਸ ਲਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਰਾਜ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ , ਰਾਜ ਘਰੇਲੂ ਦਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਕਾਗਜੀ ਮੁਦਰਾ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਵਧਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਮੰਦੀ ਨਾਲ ਨਿਬਟਣ ਲਈ ਜਦੋਂ ਮੰਗ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਤੱਦ ਉਹ ਰੋਜਗਾਰ ਦੇ ਮੌਕੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਬੇਰੋਜਗਾਰਾਂ ਨੂੰ ਰੋਜਗਾਰ ਦੇ ਮੌਕੇ ਮਿਲਣ ਅਤੇ ਕਮਾਈ ਹੋਵੇ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਉਹ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਵਸਤਾਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਕਰਨ । ਫਲਸਰੂਪ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਨੂੰ ਉਤਪਾਦਨ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਨ ਮਿਲੇ । ਉਤਪਾਦਨ ਵਧਣ ਨਾਲ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦਾ ਕੋਈ ਦੁਸ਼ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਪਵੇਗਾ । ਕਈ ਵਾਰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਦਰਾ ਦੇ ਸੰਕਟ ਨਾਲ ਨਿਬਟਣ ਲਈ ਅਵਮੁਲਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਘਰੇਲੂ ਮੁਦਰਾ ਦਾ ਤਬਾਦਲਾ ਮੁੱਲ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਦਰਾਵਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਘਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਆਯਾਤ ਮਹਿੰਗਾ ਅਤੇ ਨਿਰਯਾਤ ਸਸਤਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਆਯਾਤ ਘੱਟਦਾ ਅਤੇ ਨਿਰਯਾਤ ਵਧਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਘਰੇਲੂ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਰਾਜ ਕੇਂਦਰੀ ਬੈਂਕ ( ਰਿਜਰਵ ਬੈਂਕ ) ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਬਾਂਡ ਦੇਕੇ ਕਰਜਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਮੁਦਰਾ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਵਧਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਬਦਲੇ ਕੇਵਲ ਉਪਭੋਗ ਅਤੇ ਨਿਰਰਥਕ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਬੜਾਵਾ ਦੇਣ ਲਈ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ । ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤੋਂ ਅਨੇਕ ਵਾਰ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਨਾਲ ਜੂਝਣਾ ਪਿਆ ਹੈ । ਅੱਜ ਵੀ ਉਹ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਹੈ ਮਗਰ ਇਸ ਵਾਰ ਲੜਾਈ ਟਾਕਰੇ ਤੇ ਜਿਆਦਾ ਔਖੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਨਵਉਦਾਰਵਾਦੀ ਭੂਮੰਡਲੀਕਰਣ ਨੇ ਰਾਜ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਕਮਜੋਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਦਰਵਾਜੇ ਜਿਣਸਾਂ ਅਤੇ ਪੂੰਜੀ ਦੇ ਆਉਣ - ਜਾਣ ਲਈ ਖੋਲ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਾਅਦਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਨੂੰ ਫਲਣ ਫੁੱਲਣ ਦੀ ਛੁੱਟ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ । ਇਸ ਸਭ ਬਾਰੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗੇ ।
-ਡਾ . ਗਿਰੀਸ਼ ਮਿਸ਼ਰਾ
Tuesday, March 15, 2011
ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਪੀਪਲਜ਼ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ-ਸਲਾਘਾਯੋਗ ਪਹਿਲਕਦਮੀ
ਭਾਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਯੂਨੀਅਨ ਵੱਲੋਂ ਕਿਸਾਨ ਭਵਨ ਚੰਡੀਗੜ ਵਿਖੇ ਕਰਵਾਈ ਦੋ ਰੋਜ਼ਾ ਪੀਪਲਜ਼ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਆਰਥਿਕ , ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਨਿਘਾਰ ਤੇ ਭਰਪੂਰ ਵਿਚਾਰਾਂ ਕੀਤੀਆ ਗਈਆਂ । ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਉਘੇ ਪਤਰਕਾਰ ਰਮੇਸ਼ ਵਿਨਾਇਕ, ਡਾ. ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ , ਡਾ. ਨਾਹਰ ਸਿੰਘ , ਡਾ. ਰਾਜਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ, ਡਾ. ਬਿਕਰਮ ਸਿੰਘ , ਡਾ. ਪਿਆਰੇ ਲਾਲ ਗਰਗ, ਐਡਵੋਕੇਟ ਗੋਪਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਚਤਰਥ , ਪ੍ਰੋ. ਵੀ ਕੇ ਤਿਵਾੜੀ ,ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਮਾਣਕ ਅਤੇ ਡਾ. ਔਜਲਾ ਨੇ ਖੁਲ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੂਲ ਮੁੱਦਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਘੋਰ ਸਰਕਾਰੀ ਬੇਰੁਖੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮੁਖ ਰਾਜਸੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੀ ਲੋਕ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸੇਧ ਤੇ ਅਗਵਾਈ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਨਾਕਾਮੀ ਉਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈ। ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰ , ਗਰੀਬ ਵਰਗਾਂ , ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪ੍ਰਤੀ ਘੋਰ ਅਣਗਹਿਲੀ ਨੂੰ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸਿਹਤ ਤੇ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਘੋਰ ਨਾਕਾਮੀ ਸਭਨਾਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਦਾ ਅੰਗ ਸੀ।
ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਪੀਪਲਜ਼ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਸੱਦਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਬੀ ਕੇ ਯੂ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜੇਵਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਭਵਿਖ ਨਾਲ ਡੂੰਘਾ ਸਰੋਕਾਰ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਆਗੂਆਂ ਦਾ ਇਹ ਸੈਸ਼ਨ ਇਸ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਨ ਵਾਲੇ ਅਸਲ ਮੰਚ ਆਪਣੀ ਜੁੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਣ ਵਿੱਚ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਕਾਮ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ; ਜਿਹੜੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਅਸੀਂ ਚੁਣ ਕੇ ਭੇਜਦੇ ਹਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਲਾਲਚਾਂ ਦੇ ਚਲਾਏ ਚਲਦੇ ਹਨ ; ਲੋਕਰਾਜ ਨੂੰ ਉੱਕਾ ਰਸਮੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ; ਕੁਦਰਤੀ ਤੇ ਮਾਨਵੀ ਸ੍ਰੋਤਾਂ ਦਾ ਬੇਕਿਰਕੀ ਨਾਲ ਉਜਾੜਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਡਾ. ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਖੇਤੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰਦੇ ਹੋਏ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ਫ਼ਾਇਦਿਆਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਇਸ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਹੁਤ ਲੰਬੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾ, ਇਸ ਨਾਲ ਖੇਤਰੀ ਅਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਪੱਖੋਂ ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ, ਪੱਛਮੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੂਬਿਆਂ ਦੇ ਟਾਵੇਂ-ਟਾਵੇਂ ਖੇਤਰ ਅੱਗੇ ਲੰਘ ਗਏ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਸੂਬੇ/ਖੇਤਰ ਬਹੁਤ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਗਏ। ਦੂਜਾ, ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਨਾਲ ਨਿੱਜੀ ਅਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ। ਹਰੇ ਇਨਕਲਾਬ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਦਰਮਿਆਨੇ ਧਨੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਕਿ ਬੇਜ਼ਮੀਨੇ, ਸੀਮਾਂਤਕ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਕਿਸਾਨ, ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਕਾਰੀਗਰ ਆਰਥਿਕ ਪੱਖੋਂ ਬਹੁਤ ਪਿੱਛੇ ਚਲੇ ਗਏ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਆਰਥਿਕ ਪਾੜਾ ਬਹੁਤ ਵਧ ਗਿਆ।
ਅਧਿਆਪਕ ਨੇਤਾ ਵੀ।ਕੇ। ਤਿਵਾੜੀ ਨੇ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਏ ਨਿਘਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਇਸ ਦੇ ਹੋ ਵਪਾਰੀਕਰਨ ਅਤੇ ਸੰਸਾਰੀਕਰਨ ‘ਤੇ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਖੇਤਰ ਚੱਲ ਰਹੇ ਵਰਤਾਰੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਘਟੀਆ ਪਹੁੰਚ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਕਾਲਜਾਂ ਤੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਨਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਢੁਕਵਾਂ ਮੂਲ ਢਾਂਚਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਫੈਕਲਟੀ। ਬੱਸ ਪੈਸੇ ਦੇ ਜਰੀਏ ਮਾਨਤਾ ਲੈ ਲਈ ਅਤੇ ਪੈਸੇ ਦੇ ਜਰੀਏ ਡਿਗਰੀਆਂ ਦੁਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਤਕੜੇ ਪੈਸੇ ਕਮਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਹੇਠਲੇ ਵਰਗਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਅਸਲ ਮੌਕੇ ਉੱਕਾ ਨਾਮਾਤਰ ਰਹਿ ਗਏ ਹਨ।
ਡਾ. ਪਿਆਰੇ ਲਾਲ ਗਰਗ ਨੇ ਸਿਹਤ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਚਲਦੇ ਗੋਲਮਾਲ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਲੰਮੇ ਤਜਰਬੇ ਵਿੱਚੋਂ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦੇ ਕੇ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਡਿਸਪੈਂਸਰੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦੇ ਤਰਕ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰ ਦਿੱਤੀ ਜਿਥੇ ਕਦੇ ਕੋਈ ਡਾਕਟਰ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਸਿਰਫ਼ ਕਾਗਜੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸੁਝਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਹਦੇ ਨਾਲੋਂ ਤਾਂ ਬਿਹਤਰ ਹੈ ਕਾਫੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਗਰੁੱਪ ਬਣਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਹਸਪਤਾਲ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਜਿਥੋਂ ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੋ ਡਾਕਟਰ ਮੋਬਾਈਲ ਵੈਨ ਰਹਿ ਰੋਜ ਪਿੰਡ ਪਿੰਡ ਜਾਣ ਅਤੇ ਘੰਟਾ ਘੰਟਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਾਂਝੀ ਥਾਂ ਬੈਠ ਕੇ ਮਰੀਜ਼ ਦੇਖਣ। ਪਬਲਿਕ ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਬੰਧਾਂ ਦੇ ਕੋਈ ਤਾਂ ਸਾਰਥਿਕ ਨਤੀਜੇ ਨਿਕਲਣ।
ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਡਾ.ਨਾਹਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਨਿਘਾਰ ਲਈ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਨਹੀਂ ਠਹਿਰਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਘੋਰ ਨਿਰਾਸਾ ਭਰੇ ਰੁਝਾਨਾਂ ਤੇ ਉਂਗਲ ਰਖੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕੀ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਗਾਇਕੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਅਕਸ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ, ਮੂਲ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜੀ ਰੱਖਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਨੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਲੋਕਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਮੌਤ ਦੇ ਵਪਾਰੀਆਂ’ ਨੂੰ ਗਲੋਰੀਫਾਈ ਕਰਨ ਤੱਕ ਦੀ ਨੌਬਤ ਆ ਗਈ ਹੈ :" ਮਰਨੋਂ ਮੂਲ ਨਾ ਡਰਦੇ ਜਿਹੜੇ ਮੌਤ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਨੇ "। ਸਿਤਮਜ਼ਰੀਫੀ ਇਹ ਕਿ ਇਹ ਗੀਤ ਸ਼ਿਵ,ਪਾਸ਼ ਅਤੇ ਉਦਾਸੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। (ਇੱਕ ਗੀਤ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਗੁੰਡਿਆਂ ਵਾਲੀ ਬਦਤਮੀਜੀ ਨੂੰ ਉਤਸਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ‘ਕੀ ਹੋਇਆ ਨੱਚਦੀ ਦੀ ਬਾਂਹ ਫੜ ਲਈ ਡਾਕਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਮਾਰਿਆ ’)
ਐਡਵੋਕੇਟ ਚਤਰਥ ਦੇ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਗਵਰਨੈਂਸ ਦੇ ਨਿਘਰਦੇ ਮਿਆਰਾਂ ਤੋਂ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਡੁਲ੍ਹ ਡੁਲ੍ਹ ਪੈਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਨਿਰਾਸਾ ਕੈਰੋਂ ਦੇ ਵੇਲੇ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਚਲਣ ਪ੍ਰਤੀ ਹੇਰਵੇ ਦਾ ਰੂਪ ਅਖਤਿਆਰ ਕਰ ਗਈ। ਆਪਣੀ ਲੰਮੀ ਤਕਰੀਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਕੂਮਤੀ ਨਾਅਹਿਲੀਅਤ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕ ਮਿਸਾਲਾਂ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਫੌਰੀ ਬਣ ਗਈ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ।
ਅਜੀਤ ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਸਤਨਾਮ ਮਾਣਕ ਹੁਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਬੜੇ ਧੜੱਲੇ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸੁਆਲ ਉਠਾਏ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਲੋਕ ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ ਪੱਖੀ ਸੇਧ ਵਿੱਚ ਮੋੜਾ ਦੇਣ ਲਈ ਵਿਸ਼ਾਲ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਵਾਲੀ ਲੋਕ ਲਹਿਰ ਉਸਾਰਨ ਵੱਲ ਇਸ ਵੱਡੇ ਕਦਮ ਦੀ ਸਲਾਘਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਸਾਨੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਸੁਆਲਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ।
ਸਮਾਗਮ ਦੇ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਡਾਕਟਰ ਕੇ।ਗੋਪਾਲ ਅਈਅਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੱਧ ਵਰਗੀ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਕਿਸਾਨ ਦੀ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਕਰਜ਼ਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਮੁਆਫੀ ਲਈ ਸਰਕਾਰ ‘ਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾਉਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਬੋਝ ਥੱਲੇ ਦੱਬਿਆ ਕਿਸਾਨ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵੇਚਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜੇਵਾਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਉੱਤੇ ਵੀ ਇੱਕ ਝਾਤ ਪੁਆਈ । ਗੈਰ ਪੰਜਾਬੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦੌਰਾਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਾਹੌਲ ਨੂੰ ਨਾਟਕੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਤੀਭਾਗੀਆਂ ਨੂੰ ਅਚਾਨਕ ਇੱਕ ਸਵਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ; ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗਾਂਧੀ ਬੈਠਾ ਹੈ?
ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਵਾਲ ਦੁਹਰਾਇਆ ਤੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਦੱਸੋ ਭਲਾ ਕੌਣ ਹੈ ਉਹ ਗਾਂਧੀ? ਤਾਂ ਭਰੇ ਹਾਲ ਵਿੱਚੋਂ ਆਵਾਜ਼ ਗੂੰਜ ਉਠੀ , “ ਰਾਜੇਵਾਲ ”। ਮਾਹੌਲ ਇੱਕ ਖਾਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਭਾਵੁਕਤਾ ਵਿੱਚ ਰੰਗਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਡਾ. ਗੋਪਾਲ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਯੂਨੀਅਨ ਰਾਜੇਵਾਲ ਦੇ ਅਹਿੰਸਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਲੋਕ ਸ਼ਕਤੀ ਨਾਲ ਕਾਮਯਾਬੀਆਂ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਦ੍ਰਿੜ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੇਂਦਰੀ ਰਾਜਸੀ ਸੁਆਲ ਵੀ ਉਠਾ ਦਿੱਤਾ ਅਰਥਾਤ ਪੀਪਲਜ਼ ਕੈਂਡੀਡੇਟ ਖੜੇ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਹੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪੱਖ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਬਣਾਏ ਬਗੈਰ ਗੁਜਾਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਰੀ ਸੀ ਉਘੇ ਪਤਰਕਾਰ ਹਮੀਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜਿਸਨੇ ਆਪਣੀ ਬੁਲੰਦ ਕੜਕਵੀਂ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੂਲ ਸਵਾਲ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਅਸੀਂ ਨਿਜੀ ਮੁਨਾਫੇ ਦੀਆਂ ਲਾਲਚੀ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਚੱਲਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹੀ ਕੁਝ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਦੇਖ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਲੋੜ ਹੈ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਿਸ਼ਾਨਿਆਂ ਦੀ ਸਹੀ ਨਿਸ਼ਾਨਦੇਹੀ ਕਰਨ ਦੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਢੁਕਵੀਂ ਲੋਕ ਪੱਖੀ , ਕੁਦਰਤ ਪੱਖੀ ਅਤੇ ਭਵਿਖਮੁੱਖੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਦੀ। ਬਿਨਾ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਦੇ ਦੂਰਗਾਮੀ ਸਿੱਟੇ ਨਹੀਂ ਕਢ ਸਕੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੱਗੇ ਕਿ ਅੱਜ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ । ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਕਿਧਰੇ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੀ। ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸੀ ਕਿ ਸਭ ਨੂੰ ਵੋਟ ਦਾ ਹੱਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ ।ਅੱਜ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਇਸ ਹੱਕ ਨੂੰ ਵੀ ਨਾਮਧਰੀਕ ਬਣਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਧਨ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਲੱਠ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਾਰੇ ਲਾਚਾਰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦਾ ਰਾਹ ਚੋਣਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਰਾਹ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ ਤਾਂ ਹਿੰਸਕ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਧੱਕੇ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਵੋਟ ਦੇ ਹੱਕ ਨੂੰ ਨਿਰਣੇ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਰੂਪਰੇਖਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ । ਇਸ ਲਈ ਸਾਰੀਆਂ ਲੋਕਰਾਜੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰਨਾ ਹੋਏਗਾ। ਵਿਆਪਕ ਚੋਣ ਸੁਧਾਰ ਕਰਵਾਉਣੇ ਹੋਣਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਚੋਣ ਖਰਚਿਆਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿਸਾ ਖੁਦ ਸਰਕਾਰ ਖਰਚ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਸਿਰਫ਼ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦਾ ਖਰਚ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਤੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਥੇ ਹੀ ਸਾਰੀ ਗੜਬੜੀ ਦੀ ਜੜ ਪਈ ਹੈ, ਨਾਬਰਾਬਰੀ ਦਾ ਆਧਾਰ ਪਿਆ ਹੈ। ਵਸੋਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਭਾਰੀ ਹਿੱਸਾ ਵੈਸੇ ਹੀ ਗਰੀਬ ਹੋਣ ਨਾਤੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਹੱਕ ਤੋਂ ਵੀਰਵਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਖਰਚੇ ਦਾ ਇਹ ਹਿੱਸਾ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਥ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਜੇਤੂ ਹੋਣ ਲਈ ਕੁਲ ਵੋਟਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਹ ਫੀ ਸਦੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨਾ ਲਾਜਮੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਚੁਣਿਆ ਉਮੀਦਵਾਰ ਅਗਰ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਇਕਰਾਰ ਨਹੀਂ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਉਹਨੂੰ ਵਾਪਸ ਬੁਲਾਉਣ ਦਾ ਹੱਕ ਵੋਟਰਾਂ ਕੋਲ ਹੋਵੇ। ਵੋਟਰ ਮਸੀਨ ਤੇ ਇੱਕ ਬਟਨ ਹੋਵੇ ਜਿਸ ਤੇ ਉਹ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਰਾਏ ਦਰਜ਼ ਕਰਵਾ ਸਕਣ ਜਿਹੜੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ ਅਤੇ ਜੇ ਸਭਨਾਂ ਉਮੀਦਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਦੁਬਾਰਾ ਚੋਣ ਹੋਵੇ।
ਹਮੀਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੁਆਲਾਂ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਤੇਜਿੰਦਰ ਨੇ ਲਾਜਮੀ ਵੋਟ ਦੀ ਧਾਰਾ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਦਾ ਸੁਆਲ ਉਠਾਇਆ।
ਸਭ ਤੋਂ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿਧ ਪਤਰਕਾਰ ਕੰਵਰ ਸੰਧੂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਲਗਭੱਗ ਗੈਰ ਹਾਜਰੀ ਨੂੰ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਛਾ ਹੁੰਦਾ ਅਗਰ ਕੁਝ ਬੱਚੇ ਵੀ ਇਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਤੇ ਦੇਖਦੇ ਕਿ ਕੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਅਹਿਮ ਗੱਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਕੀਤੀ ਕਿ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਅਨੇਕਤਾ ਨੂੰ ਏਕਤਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ।
ਸਮਾਗਮ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਭਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਕੰਵਰ ਸੰਧੂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਸਲਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਫੈਲ ਰਹੀ ਉਦਾਸੀਨਤਾ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਘੱਟ ਸਮੂਲੀਅਤ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਲਗਭੱਗ ਗੈਰ ਹਾਜਰੀ ਨੂੰ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਛਾ ਹੁੰਦਾ ਅਗਰ ਕੁਝ ਬੱਚੇ ਵੀ ਇਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਤੇ ਦੇਖਦੇ ਕਿ ਕੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੂਜੀ ਅਹਿਮ ਗੱਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਕੀਤੀ ਕਿ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਅਨੇਕਤਾ ਨੂੰ ਏਕਤਾ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ।
ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਨੌ ਮਤੇ ਪਾਸ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਤਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਕਿਸਾਨਾ ਦੇ ਕਰਜ਼ੇ ਮੁਆਫ ਕਰਨ, ਫਸਲਾਂ ਦੇ ਭਾਅ ਖਰਚਿਆਂ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਮਿੱਥਣ, ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਦਾ ਵਪਾਰੀਕਰਨ ਬੰਦ ਕਰਨ, ਨੰਗੇਜ਼ ਅਤੇ ਲੱਚਰਤਾ ‘ਤੇ ਰੋਕ ਲਾਉਣ, ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਹਰ ਪੱਧਰ ਤੇ ਲਾਗੂ ਕਰਨ, ਸਨਅਤ ਤੋਂ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋ ਰਹੇ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਹਵਾ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਯਤਨ ਕਰਨ, ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਐਕਵਾਇਰ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਜਮੀਨ ਦਾ ਭਾਅ ਬਜ਼ਾਰ ਨਾਲੋਂ ਦੁੱਗਣਾ ਦੇਣ, ਰਾਜਨੀਤੀ ‘ਚੋਂ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੌਜੁਆਨਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਆਦਤ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਰਾਜੇਵਾਲ ਨੇ ਧੰਨਵਾਦ ਸ਼ਬਦ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਵਾਦਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਗਠਨ ਚੇਤਨਾ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਇਥੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਛੱਡੇਗਾ ਅਤੇ ਹਰ ਜਿਲੇ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਅਜਲਾਸ ਆਯੋਜਿਤ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਸਮਰਥ ਲਹਿਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਲਈ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਰਹੇਗਾ।
Friday, March 11, 2011
ਅੱਜ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਕੈਂਪਸ ਦੇ ਖਾਸ ਕਰ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਵਿਦੀਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਉੱਦਮ ਕਰਕੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਅਤੇ ਦਸਤਾਵੇਜੀ ਫਿਲਮਾਂ ਦਿਖਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਸੀ. ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਵਿੱਕਰੀ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ. ਗਹਿਮਾ ਗਹਿਮੀ ਸੀ. ਮੇਲੇ ਵਰਗਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ. ਮੈਂ ਸੱਤਦੀਪ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਗਿਆ ਸੀ. ਉਰਦੂ ਤੇ ਇਸਲਾਮ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਟਾਲ ਉਹਨੂੰ ਖਾਸ ਕਰ ਖਿਚ ਪਾ ਰਹੇ ਸਨ.
ਚੇਤਨਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਦੇ ਸਟਾਲ ਤੇ ਝਾਤ ਗਈ ਹੀ ਸੀ ਕਿ 'ਮਾਤਲੋਕ' ਤੇ ਨਿਗਾਹ ਟਿੱਕ ਗਈ . ਇੱਕ ਦਮ ਬਲਰਾਮ ਦਾ ਖਿਆਲ ਆਇਆ. ਬੜੇ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨੇ ਇਹ ਨਾਟਕ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਖੁਦਕਸ਼ੀਆਂ ਬਾਰੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ.ਪਰ ਇਹ ਬਲਰਾਮ ਦਾ ਨਾਟਕ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ. ਉਸ ਕੋਲ ਪੈਸਿਆਂ ਖੁਣੋਂ ਅਣਛਪੇ ਖਰੜਿਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਹੋਈ ਸੀ. ਵਾਚਣ ਤੇ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਬਲਰਾਮ ਨਹੀਂ ਜਸਵਿੰਦਰ ਦਾ ਨਵਾਂ ਨਾਵਲ ਹੈ. ਅੱਜ ਹੀ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਡਿਸਪਲੇ ਹੋਇਆ ਹੈ.
ਮੈਂ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਜਸਵਿੰਦਰ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਕਰਦਾ ਹਾਂ. ਵਜਾਹ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਕਹਾਣੀਤਵ ਨੂੰ ਜਲਾਬਿਰਤਾਂਤ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ. ਫਿਰ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਬਲਰਾਮ ਨਾਲ ਜੁੜਨ ਕਰਕੇ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਫੌਰਨ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹ ਨਾਵਲ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਤਮੰਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜ ਗਈ ਤੇ ਜਸਵਿੰਦਰ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਕੁਝ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਉਭਰ ਆਈਆਂ. ਯੂਨਿਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਰਾਤ ਮੈਂ ਜਸਵਿੰਦਰ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਕੱਟੀ ਸੀ . ਨਹੀਂ ਇਹ ਗਲਤ ਜੁਦ ਗਿਆ ਹੈ. ਜਸਵਿੰਦਰ ਨਹੀਂ ਜਸਵਿੰਦਰ ਦਾ ਇੱਕ ਜਮਾਤੀ ਸੀ ਤਰਲੋਚਨ.
ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ੧੯੭੫ ਵਿੱਚ ਸਰਬ ਭਾਰਤ ਨੌਜਵਾਨ ਸਭਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਜਸਵਿੰਦਰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਗਿਆ ਸੀ. ਉਦੋਂ ਇਹ ਬੜਾ ਪਿਆਰਾ ਜਿਹਾ ਸਾਹਿਤਕ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਸੀ ਤੇ ਡਾ. ਰਵੀ ਦਾ ਮਨਪਸੰਦ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੀ. ਅਸੀਂ ਜਰਗ ਤੋਂ ਸਾਈਕਲ ਲੈ ਕੇ ਜੰਡਾਲੀ ਨੂੰ ਗਏ ਸੀ. ਜਸਵਿੰਦਰ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਮਾਨਣ ਦੀ ਠਾਠਾਂ ਮਾਰਦੀ ਤੜਪ ਬੋਲੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਿਕਲ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਜਸਵਿੰਦਰ ਗਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਟੂਰਾਂ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਦੁਹਰਾਈ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਬੋਲੀ ,"ਲਿਆ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਕੇਸ ਬੰਨ ਦਿਆਂ , ਮੇਰੇ ਨਿੱਤ ਦਿਆ ਸਰਾਬੀ ਯਾਰਾ.'
ਜਸਵਿੰਦਰ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਨੂੰ ਜੀ ਕਰ ਆਇਆ .ਨੁਮਾਇਸ਼ ਵਾਲੀ ਜਗਾਹ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਭਾਗ ਹੈ . ਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਿਲ ਗਿਆ. ਮੈਂ ਨਾਵਲ ਦੀਆਂ ਮੁਬਾਰਕਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਤੇ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਕਾਪੀ ਭੇਟ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ. ਪਰ ਉਸ ਕੋਲ ਕੋਈ ਕਾਪੀ ਨਹੀਂ ਸੀ. ਤੇ ਅਸੀਂ ਵਾਪਸ ਜਾ ਕੇ ਸਟਾਲ ਤੋਂ ਇੱਕ ਕਾਪੀ ਖਰੀਦ ਲਈ .ਭਾਵੇ ਪੈਸੇ ਖਰਚਣੇ ਬੜੇ ਚੁਭ ਰਹੇ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਜਸਵਿੰਦਰ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਤੇ ਪਰ ਜਦੋਂ ਸਟਾਲ ਦੇ ਇੱਕ ਖੂੰਜੇ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਕਿਸਾਨ ਆਗੂ ਕਾ.ਜਗਮੋਹਨ ਦੇ ਲੜਕੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਿੱਕੇ ਜਿਹੇ ਸਟਾਲ ਤੇ ਰੋਕ ਲਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਬਿਨਾ ਕਿਸੇ ਕਮਿਸਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਸਤਨਾਮ ਦੀ ਬਹੁਤ ਚਰਚਿਤ ਕਿਤਾਬ ' ਜੰਗਲਨਾਮਾ' ਖਰੀਦ ਲਈ .
ਨਾਲ ਹੀ ਆਰਟਸ ਆਡੋਟੋਰੀਅਮ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਚੋਣਵੀਆਂ ਦਸਤਾਵੇਜੀ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿਖਾਉਣ ਦਾ ਸਮਾਨ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ. ਉਥੇ ਜਤਿੰਦਰ ਮਹੌਰ ਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਤਜਰਬੇ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨੇ ਸਨ . ਪੰਜਾਬੀ ਫਿਲਮ ‘ਮਿੱਟੀ’ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਜਤਿੰਦਰ ਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪਬਲਿਕ ਤੌਰ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਕਹਿੰਦੇ ਸੁਣਿਆ. ਉਹਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਕਈ ਬਹੁਤ ਸੁੰਦਰ ਨੁਕਤੇ ਬਣਾਏ. ਸਿੱਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਾਫੀ ਸਨ. ਇੱਕ ਗੱਲ ਉਹਨੇ ਇਹ ਕਹੀ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੇਖਕ ,ਖਾਸ ਕਰ ਗੀਤ ਲੇਖਕ ਹਨ ਜੋ ਬੇਖਬਰੀ ਵਿੱਚ (ਇਹ ਹੋਰ ਵੀ ਮਾੜੀ ਗੱਲ ਹੈ) 'ਮੌਤ ਦੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ' ਨੂੰ ਜਾਂ ਗੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਨਾਇਕ ਬਣਾ ਕੇ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ.ਪਰ ਹੋਰ ਵੀ ਦੁੱਖ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸੁਣਨ ਵਾਲੇ ਵੀ ਬੇਖਬਰੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸੁਣਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ . ਗਾਂਧੀ ਬਾਰੇ ਵੀ ਉਹਨੇ ਇੱਕ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਜੋ ਕਿਸੇ ਤੁਅਸਬ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਸੀ. ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਸਿਨੇਮਾ ਬਾਰੇ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਤਾਂ ਵੇਸ਼ਵਾਗਮਨੀ ਫੈਲਾਉਣ ਦਾ ਸਾਧਨ ਹੈ ; ਕਿ ਇਹ ਗੱਲ ਤਾਂ ਪੱਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ‘ਇਹਦਾ ਕੋਈ ਫਾਇਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ’ ਇਹ ਗੱਲ ਅਜੇ ਸਿਧ ਕਰਨੀ ਬਾਕੀ ਹੈ.
ਇਸ ਬਾਰੇ ਖਵਾਜਾ ਅਹਿਮਦ ਅੱਬਾਸ ਨੇ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਚਿਠੀ ਲਿਖੀ ਸੀ :
‘ਤੁਹਾਡੇ ਹਾਲ ਦੇ ਦੋ ਬਿਆਨਾਂ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਹੈਰਾਨ ਅਤੇ ਦੁਖੀ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਸਿਨੇਮਾ ਬਾਰੇ ਤ੍ਰਿਸਕਾਰ ਭਰੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ .’ ਅੱਬਾਸ ਅੱਗੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ , ‘ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਿਆਨ ਵਿੱਚ , ਤੁਸੀਂ ਸਿਨੇਮਾ ਨੂੰ ਜੂਏ , ਸੱਤੇ , ਘੁੜਦੌੜ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਹੈ , ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਜਾਤੀ ਗੁਆਚਣ ਦੇ ਡਰੋਂ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ .
‘ਜੇਕਰ ਇਹ ਬਿਆਨ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਤੋਂ ਆਏ ਹੁੰਦੇ , ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਾ ਕਰਨੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਸੀ . ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਕਦੇ ਫਿਲਮਾਂ ਨਹੀਂ ਵੇਖਦੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੱਛਮ ਤੋਂ ਆਯਾਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਭੈੜ ਸਮਝਦੇ ਸਨ.’
ਅੱਗੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ , ‘ਤੁਹਾਡੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਵੱਖਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਤੁਹਾਡੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਰਾਏ ਵੀ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦੀ ਹੈ . ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਰੂੜ੍ਹੀਵਾਦੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਤੁਹਾਡਾ ਬਿਆਨ ਪੜ੍ਹਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸਿਨੇਮੇ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣਾ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਵਾਲਾ ਰਵੱਈਆ ਪੁਸ਼ਟ ਕਰ ਲਵੇਗੀ .’
ਤੇ ਇਹ ਪੱਤਰ ਇੱਕ ਭਾਵਪੂਰਣ ਦਲੀਲ ਦੇ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ : ‘ਸਾਨੂੰ ਸਾਡਾ ਇਹ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਖਿਡੌਣਾ ਸਿਨੇਮਾ ਦੇ ਦਿਉ , ਜੋ ਏਨਾ ਬੇਕਾਰ ਨਹੀਂ ਜਿੰਨਾ ਇਹ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਹੈ , ਤੁਹਾਡਾ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦੀ ਇੱਕ ਮੁਸਕਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ .’
Friday, March 4, 2011
ਮੇਹਨਤਕਸ਼ ਦੀ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦਾ ਸਵਾਲ : ਹਰਸ਼ ਮੰਦਰ
‘ਖੇਤਾਂ ਅਤੇ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਰ ਮਜ਼ਦੂਰ ਅਤੇ ਕਾਮਗਾਰ ਨੂੰ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਇੰਨਾ ਅਧਿਕਾਰ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ ਕਿ ਉਹਨੂੰ ਇੰਨੀ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਮਿਲੇ ਕਿ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਸੁਖ - ਸਹੂਲਤ ਨਾਲ ਬਿਤਾ ਸਕੇ . . । ’ ਸਾਲ 1929 ਦੇ ਲਾਹੌਰ ਇਕੱਠ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇ ਰਹੇ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਇਹ ਗੱਲ ਕਹੀ ਸੀ । ਇਸਦੇ ਨੌਂ ਦਹਾਕਿਆਂ ਬਾਅਦ ਆਜਾਦ ਭਾਰਤ ਦੀ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਲੋਕ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਕਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਆਪ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ।
ਸਾਲ 2009 ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੇਂਡੂ ਰੋਜਗਾਰ ਗਾਰੰਟੀ ਅਧਿਨਿਯਮ ਦੇ ਤਹਿਤ ਕਾਮਗਾਰਾਂ ਦੀ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਸੌ ਰੁਪਿਆ ਨਿੱਤ ਦੀ ਸੀਮਾ ਤੇ ਸਥਿਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਰਿਹਾ ਕਿ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕਈ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦੀਆਂ ਦਰਾਂ ਹੇਠਲੇ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦੇ ਪੱਧਰ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗ ਗਈਆਂ । ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀਆਂ ਵੱਧਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹਾਲਤ ਹੋਰ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਹੋ ਗਈ । ਅਸੰਗਠਿਤ ਨਿਰਧਨ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ - ਸਿੱਧੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਦੀ ਦੇਸ਼ਭਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਹਲਕਿਆਂ ਵਲੋਂ ਨਿੰਦਿਆ ਕੀਤੀ ਗਈ । ਇਸਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਤੇ ਸਹਮਤ ਹੋ ਗਈ ਕਿ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦੇ ਅਨੁਪਾਤ ਵਧਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ , ਲੇਕਿਨ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਮਸਲੇ ਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਰੁਖ਼ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਿਆ ।
ਸਾਮਾਜਕ - ਆਰਥਕ ਨਿਆਂ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਜਤਾਉਣ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਗਣਤੰਤਰ ਦੀ ਨਾਕਾਮੀ ਦਾ ਲੰਮਾ ਇਤਹਾਸ ਹੈ । ਭੂਮੀ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਵਗਾਰ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਰੋਕ , ਸੂਦਖੋਰੀ , ਮੈਲਾ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੁਪ੍ਰਥਾ , ਛੁਆਛੂਤ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਹਿੰਸਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਬਾਕਾਇਦਾ ਤੌਰ ਤੇ ਉਲੰਘਣਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ । ਲੇਕਿਨ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਸਥਿਰ ਰੱਖਣ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਇੱਕ ਵੱਖ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ , ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੇ ਰਾਜ ਤੰਤਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਇੱਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਹਿਫਾਜ਼ਤ ਦੀ ਅਵਗਿਆ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕੇਵਲ ਰੋਜੀ ਨੂੰ ਹੀ ਸੁਨਿਸਚਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਜਾਂ ਜੇਕਰ ਸਰਬਉਚ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਹ ‘ ਨਿਮਨਤਮ ਸੀਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਹੇਠਾਂ ਕਦੇ ਕੋਈ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਜਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ । ’
ਆਪਣੇ ਬਚਾਉ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਦਲੀਲ਼ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਨਰੇਗਾ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਰੋਜਗਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ , ਸਗੋਂ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬੇਰੋਜਗਾਰਾਂ ਲਈ ਸਾਮਾਜਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਭੁਗਤਾਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਹੈ । ਸੋਕਾ ਰਾਹਤ ਕਾਰਜਾਂ ਲਈ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਸੀ । ਜਸਟਿਸ ਭਗਵਤੀ ਨੇ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ‘ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਕੋਈ ਅਨੁਦਾਨ ਜਾਂ ਸਹਾਇਤਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਜਿਹਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਕਾਰਜ ਬੇਕਾਰ ਜਾਂ ਸਮਾਜ ਲਈ ਬੇਕਾਰ ਹੈ’ , ਜਿਸਦੀ ਯੋਗਤਾ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਕਾਰਜ ਦੀ ਤੁਲਣਾ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਮੰਨੀ ਜਾਵੇ ।
ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦਾ ਨਿਰਧਾਰਣ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹ ਸਰਕਾਰੀ ਖਜਾਨੇ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਬਸਿਡੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਦਰਾਂ ਦਾ ਮਨਮਾਨਾ ਨਿਰਧਾਰਣ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ । ਲੇਕਿਨ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਲਈ ਤਰਕਪੂਰਣ ਮਾਨਦੰਡਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਨੂੰਨ ਵਿੱਚ ਸੰਸ਼ੋਧਨ ਕਰਕੇ ਇਸ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।
ਇਹ ਦਲੀਲ਼ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਪੇਂਡੂ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਉਪਲੱਬਧ ਕਰਾਏ ਜਾਣ ਨਾਲ ਬਾਜ਼ਾਰ ਚੌਪਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਖਮਿਆਜਾ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਭੁਗਤਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ , ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦਾ ਬੋਝ ਵੀ ਚੁੱਕਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਛੋਟੇ ਕਿਸਾਨ ਕੇਵਲ ਪਰਵਾਰਿਕ ਮਿਹਨਤ ਉੱਤੇ ਹੀ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਕਦੇ - ਕਦੇ ਇਹ ਚਰਚਾ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਿੰਦੀ ਪੇਂਡੂ ਪੱਟੀ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਜਾਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਰਵਾਸੀ ਕਾਮਗਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ , ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਵਿੱਤੀ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਿਆ ਹੈ । ਲੇਕਿਨ ਹਕੀਕਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਦੁਆਰਾ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ 30 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਖ਼ਰਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਉੱਤੇ ਬੀਜ , ਖਾਦ , ਬਿਜਲੀ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਉਤਪਾਦਾਂ ਅਤੇ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦਾ ਬੋਝ ਜਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਕਿਸਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਨਿਸਚਿਤ ਹੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਆਰਥਕ ਬੋਝ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਕਾਮਗਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨਜਨਕ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਤੋਂ ਵੰਚਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਥਾਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਨਿਯੋਕਤਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ । ਸਰਕਾਰ ਜਿਸ ਸੀਮਾ ਤੱਕ ਉੱਚੀ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਕੰਮ ਦੇਵੇਗੀ , ਨਿਜੀ ਨਿਯੋਕਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਸੀ ਸੀਮਾ ਤੱਕ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਵਧਾਉਣੀ ਪਵੇਗੀ , ਕਿਉਂਕਿ ਤੱਦ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਦੇ ਕੋਲ ਵਿਕਲਪਿਕ ਸਰੋਤ ਹੋਣਗੇ । ਸ਼ਿਵ ਅਤੇ ਜਯਤੀ ਘੋਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਧਿਅਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਨਰੇਗਾ ਨੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੀ ਕਾਮਗਾਰਾਂ ਦੀ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ।
ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਡਰ ਤੋਂ ਕਾਮਗਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਹਿਚਕਿਚਾ ਰਹੀ ਹੈ , ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰੀ ਖਜਾਨੇ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਲੇਕਿਨ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਸਾਲ 1967 ਵਿੱਚ ਹੀ ਇਹ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੁਨਾਫਾ , ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਵਿੱਤੀ ਹਾਲਤ ਜਾਂ ਘੱਟ ਤਨਖਾਹ ਉੱਤੇ ਕਾਮਗਾਰਾਂ ਦੀ ਉਪਲਬਧੀ ਵਰਗੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਉੱਤੇ ਵਿਚਾਰ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ । ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੀ ਇਹ ਗੱਲ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਿਜੀ ਨਿਯੋਕਤਾਵਾਂ ਤੇ ਵੀ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਜਦੋਂ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਇਹ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੇ ਕੋਲ ਗਰੀਬਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਸਮਰੱਥ ਸੰਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਹਨ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਇਸ ਕਥਿਤ ਬੱਚਤ ਦੀ ਤੁਲਣਾ ਮੋਟੀਆਂ ਤਨਖਾਹਾਂ , ਨਿਜੀ ਖੇਤਰ ਲਈ ਕਰ ਸਬੰਧੀ ਛੋਟਾਂ , ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਕਾਮਨਵੇਲਥ ਖੇਲਾਂ ਵਰਗੇ ਮਹਿੰਗੇ ਆਯੋਜਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਭਾਰੀ - ਭਰਕਮ ਸਰਕਾਰੀ ਖਰਚ ਨਾਲ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ।
ਸਰਬਉਚ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਤਿੰਨ ਵੱਖ - ਵੱਖ ਫੈਂਸਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦੇ ਮਾਨਕਾਂ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦੀ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤੋਂ ਵੰਚਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ‘ਜਬਰੀ ਕਰਾਈ ਗਈ ਮਿਹਨਤ’ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਜੋ ਲੋਕ ਕੇਵਲ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਸਮਝਦੇ ਹਨ , ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਸਮਝਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਾਮਗਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਉਪਲੱਬਧ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਅਰਥ ਹੋਵੇਗਾ ਪੇਂਡੂ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ । ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ , ਸਾਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਹਨਤਕਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੇ ਨੈਤਿਕ ਫਰਜ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਭਾਰਤੀ ਗਣਤੰਤਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਇਸ ਲਕਸ਼ ਨੂੰ ਭੁੱਲਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
Wednesday, March 2, 2011
ਸ਼ਹਿਬਾਜ਼ ਭੱਟੀ :ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਆਵਾਜ਼ ਦਾ ਕਤਲ
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਲਈ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਸ਼ਹਬਾਜ ਭੱਟੀ ਦੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿਨ ਦਹਾੜੇ ਸਰੇਰਾਹ ਹੱਤਿਆ ਸਿਰਫ ਇਹ ਨਹੀਂ ਦੱਸਦੀ ਕਿ ਕਨੂੰਨ ਵਿਵਸਥਾ ਕਿੰਨੀ ਕਮਜੋਰ ਹੋ ਗਈ ਹੈ , ਸਗੋਂ ਇਹ ਵੀ ਸਾਬਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕੱਟੜਪੰਥੀਆਂ ਦੇ ਹੌਸਲੇ ਬੇਹੱਦ ਬੁਲੰਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਜਰਦਾਰੀ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਕੰਮੀ ਹੈ । ਅਤਵਾਦ ਅਤੇ ਹਿੰਸਾ ਨਾਲ ਘਿਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਹ ਈਸਾਈਆਂ , ਹਿੰਦੂਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਲੜ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਉਹਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਸੂਲਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੇ ਕੇ ਚੁਕਾਉਣੀ ਪਾਈ ਜਿਸ ਦੀ ਉਹਨੇ ਖੁਦ ਭਵਿੱਖਵਾਣੀ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਟੇਪ ਸੁਨੇਹੇ ਵਿੱਚ ਉਹਨੇ ਚਾਰ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਹਾ ਸੀ , “ ਇਹ ਤਾਲਿਬਾਨ ਮੈਨੂੰ ਧਮਕੀਆਂ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ । ਪਰ ਮੈਂ ਕ੍ਰਾਸ ਦਾ ਪੈਰੋਕਾਰ ਹਾਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਪੀੜ ਲਈ ਜੀ ਰਿਹਾ ਹਾਂ । ਅਤੇ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਈ ਮਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਾਂ ।”ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਇਸ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸ਼ਹਿਰ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦੋ ਰਾਜਨੀਤਕ ਮੌਤਾਂ ਵੇਖੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਹੋਰ ਅਨੇਕ ਤਲੀ ਤੇ ਟਿਕੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।
(੨੦੦੯ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਬਾਜ ਭੱਟੀ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਸਭਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਇੱਕ ਵਫਦ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹੋਏ )
ਇਸ ਸਾਲ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਰਵਨਰ ਸਲਮਾਨ ਤਾਸੀਰ ਦੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੀ ਅੰਗ ਰੱਖਿਅਕ ਨੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰਕੇ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ । ਸਲਮਾਨ ਤਾਸੀਰ ਈਸ਼ ਨਿੰਦਾ ਕਨੂੰਨ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ਅਤੇ ਈਸ਼ ਨਿੰਦਾ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਆਇਸ਼ਾ ਬੀਬੀ ਦੀ ਫ਼ਾਂਸੀ ਦੀ ਸਜਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ । ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਸ਼ਹਬਾਜ ਭੱਟੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਨ । ਸ਼ੈਰੀ ਰਹਿਮਾਨ ਵੀ ਈਸ਼ ਨਿੰਦਾ ਕਨੂੰਨ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਪੱਖੀ ਹੈ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਲੁੱਕ ਕੇ ਰਹਿਣਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਅਤੇ ਭੱਟੀ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਖ਼ਤਰਾ ਵੱਧ ਗਿਆ ਸੀ , ਜਦੋਂ ਸਲਮਾਨ ਤਾਸੀਰ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕੀਤੀ ਗਈ । ਤਾਸੀਰ ਦੇ ਹਤਿਆਰੇ ਉੱਤੇ ਕੱਟੜਪੰਥੀਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਵਰਗ ਨੇ ਫੁਲ ਮਾਲਾਂ ਬਰਸਾਈਆਂ , ਉਸਦੇ ਕਾਰੇ ਦੀ ਤਾਰੀਫ ਸਭਾਵਾਂ ਆਯੋਜਿਤ ਕਰਕੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ।
ਹੁਣ ਤਸਲੀਮਾ ਨਸਰੀਨ ਨੇ ਡਾ.ਪਰਵੇਜ ਹੂਦਭਾਈ ਦਾ ਜਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ । 11 ਜੁਲਾਈ , 1950 ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਡਾ. ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਪਰਵੇਜ ਹੂਦਭਾਈ ਮੁਲਕ ਦੇ ਨਾਮੀ ਨਿਊਕਲੀਅਰ ਸਾਇੰਟਿਸਟ , ਨਿਬੰਧਕਾਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ - ਰੱਖਿਆ ਮਾਮਲਿਆਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਹਨ । ਉਹ ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਸਥਿਤ ਕਾਇਦੇ ਆਜ਼ਮ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਫਿਜਿਕਸ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਦੇ ਹੈਡ ਅਤੇ ਨਿਊਕਲੀਅਰ ਐਂਡ ਹਾਈ ਏਨਰਜੀ ਫਿਜਿਕਸ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਸਾਚੂਸੇਟਸ ਇੰਸਟਿਟਿਊਟ ਆਫ ਟੇਕਨਾਲਜੀ ਤੋਂ ਗਰੈਜੁਏਸ਼ਨ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਪੀ ਐਚ ਡੀ ਕੀਤੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਲੇਕਟਰਾਨਿਕਸ ਦੇ ਫੀਲਡ ਵਿੱਚ ਚੰਗੇ ਕੰਮ ਲਈ 1969 ਵਿੱਚ ਬਾਕਰ ਅਵਾਰਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਉਥੇ ਹੀ 1984 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੈਥਮੇਟਿਕਸ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬਿਹਤਰ ਨੁਮਾਇਸ਼ ਲਈ ਅਬਦੁਸ ਸਲਾਮ ਅਵਾਰਡ ਮਿਲਿਆ ।
ਤਾਸੀਰ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਪੱਤਰ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਸਾਫ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ । ਪੱਤਰ ਦੀ ਇਬਾਰਤ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ :-
“ਕੋਈ ਤਾਸੀਰ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਬਾਰੇ ਕੁੱਝ ਵੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਸੋਚਦਾ ਹੋਵੇ ,ਪਰ ਜਿਸ ਵਜ੍ਹਾ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰਿਆ ਗਿਆ , ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਅੱਛਾ ਕੰਮ ( ਈਸ਼ ਨਿੰਦਾ ਕਨੂੰਨ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ) ਸੀ । ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਤਿਆਰੇ ਨੂੰ ਗਾਜੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਬਾਰਸ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ । ਵਕੀਲ ਉਸਦੀ ਰਿਹਾਈ ਲਈ ਮੁਜਾਹਰੇ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮੌਲਵੀਆਂ ਨੇ ਤਾਸੀਰ ਦੀ ਨਮਾਜ ਏ ਜਨਾਜਾ ਕਰਾਉਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸਾਥੀ ਆਂਤਰਿਕ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਰਹਿਮਾਨ ਮਲਿਕ ਦਾ ਰੁਖ਼ ਇਸ ਵਕਤ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਝੱਟਕਾ ਅਤੇ ਕਾਇਰਪਨ ਹੈ ।
"ਰਹਿਮਾਨ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਖੁਦ ਈਸ਼ ਨਿੰਦਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਮਾਰ ਦੇਣਗੇ । ਇੱਕ ਵਕਤ ਸੀ ਜਦੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਕ ਅਤੇ ਮਜਹਬੀ ਕੱਟੜਪੰਥੀਆਂ ਦੀ ਤਾਦਾਦ ਬੇਹੱਦ ਘੱਟ ਸੀ । ਪਰ ਅੱਜ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਹੋ ਗਏ ਹਨ । ਨਿਰੋਈ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾ ਧਮਕਾ ਕੇ ਚੁਪ ਰਹਿਣ ਉੱਤੇ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ । ਕੱਲ ਮੈਂ ਈਸ਼ਨਿੰਦਾ ਵਿਵਾਦ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਇੱਕ ਟੀਵੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਰਕਤ ਕੀਤੀ ।
ਪੈਨਲ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਇਲਾਵਾ ਜਮਾਤ - ਏ - ਇਸਲਾਮੀ ਦੇ ਪ੍ਰਵਕਤਾ ਫਰੀਦ ਪਾਰਚਾ , ਸੁੰਨੀ ਤਹਿਰੀਕ ਦੇ ਮੌਲਾਨਾ ਸਿਆਲਵੀ ਮੌਜੂਦ ਸਨ । ਪਿੰਡੀ ਅਤੇ ਇਸਲਾਮਾਬਾਦ ਦੇ ਕਾਲਜਾਂ ਤੋਂ ਆਏ 100 ਸਟੂਡੇਂਟਸ ਬਤੌਰ ਸਰੋਤਾ ਮੌਜੂਦ ਸਨ । ਮੈਂ ਇਸ ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਿਹਾ ਕਿ ਮਜਹਬੀ ਉਨਮਾਦ ਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਖੂਨ ਖਰਾਬੇ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਬਣ ਰਹੀ ਹੈ , ਪਰ ਮੌਲਾਣਿਆਂ ਨੇ ਇਸਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ।
"ਮੈਂ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਦੇ ਉਦਾਹਰਣ ਦਿੱਤੀ , ਜਿੱਥੇ ਈਸ਼ ਨਿੰਦਾ ਕਨੂੰਨ ਨਹੀਂ ਹੈ , ਕਿਹਾ ਗੈਰਮੁਸਲਿਮ ਮੁਲਕ ਛੱਡ ਕੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ , ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਮਰਨ ਵਾਲੇ ਜਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੀ ਹਨ , ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੇਰੀ ਇੱਕ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀ । ਪਰ ਜਦੋਂ ਮੌਲਾਣਿਆਂ ਨੇ ਈਸ਼ ਨਿੰਦਕਾਂ ਲਈ ਮੌਤ ਦੀ ਗੱਲ ਕਹੀ , ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰੋਤਿਆਂ ਤੋਂ ਭਾਰੀ ਸਮਰਥਨ ਮਿਲਿਆ । ਤਾਸੀਰ ਦੇ ਹਤਿਆਰੇ ਕਾਦਰੀ ਨੂੰ ਵੀ ਉਸਤਤ ਮਿਲੀ।
"ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਾਡੇ ਮੁਲਕ ਵਿੱਚ ਸਿਵਲ ਵਾਰ ਨਾਲ ਖੂਨਖਰਾਬਾ ਹੋਣਾ ਤੈਅ ਹੈ। ਮੈਂ ਡਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹਾਂ।ਅਸੀਂ ਸਵਸਥ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਹਾਰ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ । ਮੇਰੇ ਕਈ ਦੋਸਤਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਛੱਡਣ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਹਾਂ , ਪਰ ਮੈਂ ਅਜਿਹਾ ਕਿਵੇਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ? ਸਾਨੂੰ ਕੱਟੜਪੰਥੀਆਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਆਖਰੀ ਦਮ ਤੱਕ ਲੜਦੇ ਰਹਿਣਾ ਹੋਵੇਗਾ , ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜੀਆਂ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਜਾਵੇਗਾ ।”
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਡਰ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ , ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਾਨਵ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਹਨਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ , ਉਸ ਬਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੇ ਚਿੰਤਾ ਵਿਅਕਤ ਕੀਤੀ ਸੀ । ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਚਿੰਤਾ ਤੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬੇਫਿਕਰ ਹੈ । ਹੁਣ ਕੁੱਝ ਅਰਸਾ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸਲਾਮੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਦੇ 57 ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਾਣ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ । ਮਾਨਵ ਅਧਿਕਾਰ ਸੰਗਠਨਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਕਦਮ ਕੱਟੜਤਾ ਅਤੇ ਤਾਲਿਬਾਨੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੇ ਜੋਰ ਦੇਣ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਇਹ ਦੇਸ਼ ਇਸਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸ਼ਰੀਅਤ ਕਨੂੰਨ ਨੂੰ ਹੀ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਦਿੱਕਤਾਂ ਹੋਰ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀਆਂ , ਅਤੇ ਤਾਲਿਬਾਨ ਵਰਗੇ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੇ ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਉੱਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਹੋਰ ਵੱਧ ਜਾਂਦੇ । ਹੁਣ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਉੱਤੇ ਸਰਦਾਰੀ ਹੈ , ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕੁੱਝ ਇਲਾਕੇ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕਬੀਲਾਈ ਇਲਾਕੇ , ਉੱਥੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਆਏ ਦਿਨ ਅਮਾਨਵੀ ਯਾਤਨਾਵਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ , ਸਿਹਤ , ਸਨਮਾਨ ਨਾਲ ਜੀਣ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੰਚਿਤ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਸੋਚ ਦੇ ਇਹ ਸੰਗਠਨ ਪੂਰੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਹਨੇਰਵਾਦ ਦੀ ਹੁਕੂਮਤ ਕਾਇਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਈਸ਼ ਨਿੰਦਾ ਕਨੂੰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਦਦਗਾਰ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਉਦਾਰਵਾਦੀ , ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਅਤੇ ਮਾਨਵ ਅਧਿਕਾਰ ਘੁਲਾਟੀਏ ਇਸ ਵਜ੍ਹਾ ਈਸ਼ ਨਿੰਦਾ ਕਨੂੰਨ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਪਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ‘ਲੋਕਤੰਤਰੀ’ ਸਰਕਾਰ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹਿਫਾਜ਼ਤ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਸਾਬਤ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ , ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਉਹ ਕੱਟੜਪੰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਗਾਮ ਨਹੀਂ ਪਾ ਰਹੀ । ਸਲਮਾਨ ਤਾਸੀਰ ਅਤੇ ਸ਼ਹਬਾਜ ਭੱਟੀ ਦੀ ਸਰੇਆਮ ਹੱਤਿਆ ਹਿਮਾਲਾ ਪਹਾੜ ਦੀ ਚੂੰਡੀ ਮਾਤਰ ਹੈ , ਕੱਟੜਤਾ ਦਾ ਇਹ ਹਿਮਾਲਾ ਪਹਾੜ ਕਿੰਨਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੈ ਇਸਦੀ ਕਲਪਨਾ ਤੋਂ ਵੀ ਡਰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ।
ਕੱਲ੍ਹ ਆਜ ਔਰ ਕੱਲ੍ਹ-ਐਤਜ਼ਾਜ਼ ਅਹਸਨ
(ਐਤਜ਼ਾਜ਼ ਅਹਸਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਇਕ ਸਿਆਸਤਦਾਨ, ਵਕੀਲ, ਸ਼ਾਇਰ ਤੇ ਲਿਖਾਰੀ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 27 ਸਤੰਬਰ 1945 ਨੂੰ ਮਰੀ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚ ਜਨਮ ਲਿਆ । ਉਹ ਪੀਪਲਜ਼ ਪਾਰਟੀ ਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਜ਼ੀਰ-ਏ-ਦਾਖ਼ਲਾ ਵੀ ਰਹੇ ਹਨ । ਕਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ । ‘ਇੰਡਸ ਸਾਗਾ ਐਂਡ ਦ ਮੇਕਿੰਗ ਆਫ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ’ ਓਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਸਹੂਰ ਕਿਤਾਬ ਹੈ । 9 ਮਾਰਚ 2007 ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਚੀਫ਼ ਜਸਟਿਸ ਚੌਧਰੀ ਇਫ਼ਤਖ਼ਾਰ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਓਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੁਰਸੀ ਤੋਂ ਪਰਵੇਜ਼ ਮੁਸ਼ੱਰਫ਼ ਨੇ ਲਾਹ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਤਾਂ ਐਤਜ਼ਾਜ਼ ਅਹਸਨ ਨੇ ਓਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਇਕ ਤਹਿਰੀਕ ਚਲਾਈ ਜੀਹਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ 16 ਮਾਰਚ 2009 ਨੂੰ ਚੌਧਰੀ ਇਫ਼ਤਖ਼ਾਰ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਚੀਫ਼ ਜਸਟਿਸ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।)
ਕੁਛ ਖ਼ਾਬ, ਕੁਛ ਅੰਦੇਸ਼ੇ, ਕੁਛ ਸਵਾਲ
ਅਹਿਦ ਜਵਾਨੀ ਮੇਂ ਦੇਖੇ ਥੇ
ਕੈਸੇ ਕੈਸੇ ਖ਼ਾਬ ਸੁਹਾਨੇ
ਉਨ ਖ਼ਵਾਬੋਂ ਮੇਂ ਹਮ ਲਿਖਤੇ
ਅਕਸਰ ਖ਼ੁਸ਼ੀਓਂ ਕੇ ਅਫ਼ਸਾਨੇ
ਏਕ ਨਈ ਦੁਨੀਆ ਕੀ ਕਹਾਨੀ
ਏਕ ਨਈ ਦੁਨੀਆ ਕੇ ਤਰਾਨੇ
ਐਸੀ ਦੁਨੀਆ ਜਿਸ ਮੇਂ ਕੋਈ
ਦੁੱਖ ਨਾ ਝੇਲੇ ਭੂਕ ਨਾ ਜਾਨੇ
ਲਗਤਾ ਥਾ ਹਮ ਸਭ ਨੇ ਦੇਖੇ
ਇਸ ਧਰਤੀ ਕੇ ਦਰਦ ਅੰਜਾਨੇ
ਸੋਚਾ ਥਾ ਕਿ ਸਭ ਨਿਕਲੇਂਗੇ
ਗ਼ੁਰਬਤ ਕੇ ਸਭ ਪਾਪ ਮਿਟਾਨੇ
ਏਕ ਤਰਫ਼ ਥੀ ਜਨਤਾ ਸਾਰੀ
ਏਕ ਤਰਫ਼ ਥੇ ਚੰਦ ਘਰਾਨੇ
ਏਕ ਤਰਫ਼ ਥੇ ਭੂਕੇ ਨੰਗੇ
ਏਕ ਤਰਫ਼ ਕਾਰੂੰ ਕੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ
ਏਕ ਤਰਫ਼ ਥੀਂ ਮਾਏਂ ਬਹਿਨੇਂ
ਏਕ ਤਰਫ਼ ਤਹਿਸੀਲ ਔਰ ਥਾਨੇ
ਏਕ ਤਰਫ਼ ਥੀ ਤੀਸਰੀ ਦੁਨੀਆ
ਏਕ ਤਰਫ਼ ਬੇਦਾਦ ਪੁਰਾਨੇ
ਏਕ ਤਰਫ਼ ਸਚਲ ਔਰ ਬਾਹੂ
ਏਕ ਤਰਫ਼ ਮਿਲਾ-ਏ-ਔਰ ਮਸਲਕ
ਏਕ ਤਰਫ਼ ਥੇ ਹੀਰ ਔਰ ਰਾਂਝਾ
ਏਕ ਤਰਫ਼ ਕਾਜ਼ੀ ਔਰ ਚੂਚਕ
ਏਕ ਤਰਫ਼ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕੇ ਧਾਰੇ
ਏਕ ਤਰਫ਼ ਥੇ ਧਾਰੇ ਭੁਸ ਕੇ
ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਪੂਛ ਰਹੀ ਥੀ
ਬੋਲੋ! ਅਬ ਤੁਮ ਸਾਥ ਹੋ ਕਿਸ ਕੇ?
ਸੋਚਾ ਥਾ ਹਮ ਮਿਲ ਕਰ ਸਾਰੇ
ਦੁਨੀਆ ਕੋ ਤਬਦੀਲ ਕਰੇਂਗੇ
ਦੁੱਖ ਔਰ ਦਰਦ ਕੀ ਯੇ ਮੁਸਾਫ਼ਤ
ਤੈਅ ਹਮ ਮੇਲ਼ ਹਾ ਮੇਲ਼ ਕਰੇਂਗੇ
ਸਭ ਭਾਈਉਂ ਕੀ ਸੋਚ ਥੀ ਯਕਸਾਂ
ਹਾਥ ਮੇਂ ਡਾਲੇ ਹਾਥ ਖੜੇ ਥੇ
ਸੂਲ਼ੀ ਕੋ ਕੁਛ ਚੂਮ ਚੁੱਕੇ ਥੇ
ਕੁਛ ਸੂਲ਼ੀ ਕੇ ਸਾਥ ਖੜੇ ਥੇ
ਆਂਖੋਂ ਮੇਂ ਸਭ ਖ਼ਾਬ ਥੇ ਰੌਸ਼ਨ
ਹਾਥੋਂ ਮੇਂ ਉਮੀਦ ਕਾ ਪ੍ਰਚਮ
ਦੁਨੀਆ ਸਾਰੀ ਮੁੱਠੀ ਮੇਂ ਥੀ
ਲਬ ਪਾ ਤਰਾਨਾ, ਮੱਧਮ, ਮੱਧਮ
ਕਦਮ ਸੇ ਆਪਨੇ ਕਦਮ ਮਿਲਾ ਕਰ
ਅਭੀ ਮੁਸਾਫ਼ਤ ਤੈਅ ਕਰਨਾ ਥੀ
ਮਹਿਕੂਮੀ ਕੇ ਗੀਤ ਹਮ ਨੇ
ਆਜ਼ਾਦੀ ਕੀ ਲੈ ਭਰਨਾ ਥੀ
ਨਯਾ ਸਵੇਰਾ ਆਨੇ ਕੋ ਥਾ
ਰਾਤ ਅੰਧੇਰੀ ਜਾਨੇ ਕੋ ਥੀ
ਆਜ਼ਾਦ, ਔਰ ਆਜ਼ਾਦੀ ਭੀ
ਤੇਰੀ ਮੇਰੀ, ਆਨੇ ਕੋ ਥੀ
ਗਿਰਤੀ ਹੁਈ ਦੀਵਾਰ ਕਿ ਲੋਗੋ!
ਬਾਕੀ ਨਾ ਥਾ ਕੋਈ ਸਹਾਰਾ
ਲੱਗਨੇ ਕੋ ਥਾ ਏਕ ਹੀ ਧੱਕਾ
ਮਿਲਨੇ ਪਰ ਬੱਸ ਏਕ ਇਸ਼ਾਰਾ
ਆਜ
ਲੇਕਿਨ ਹਮ ਤੋ ਬਿਖਰ ਰਹੇ ਥੇ
ਔਰ ਹਮਕੋ ਅਹਿਸਾਸ ਨਹੀਂ ਥਾ
ਖ਼ਾਬ ਅਧੂਰੇ ਭੀ ਰਹਿਤੇ ਹੈਂ
ਇਸ ਕਾ ਹਮਕੋ ਪਾਸ ਨਹੀਂ ਥਾ
ਇਲਮੋ ਹੁਨਰ ਕੋ ਛੋੜ ਕੇ ਹਮ ਨੇ
ਆਪਨੇ ਆਪਨੇ ਮਸਲਕ ਪਾਲੇ
ਰੰਗੋ ਨਸਬ, ਤਹਿਜ਼ੀਬ ਔਰ ਮਜ਼ਹਬ
ਕਿਆ ਕਿਆ ਆਪ ਤਫ਼ਰਕੇ ਡਾਲੇ
ਦੇਖੋ ਦੇਖੋ ਕਿਤਨੇ ਬੇਟੇ
ਸ੍ਰੀਨਗਰ ਮੇਂ ਖੇਤ ਹੋਏ ਹੈਂ
ਦੇਖੋ ਦੇਖੋ ਕਿਤਨੇ ਭਾਈ
ਝੀਲ ਕੀ ਖ਼ੂਨੀ ਰੇਤ ਹੋਏ ਹੈਂ
ਹਥਿਆਰੋਂ ਕੀ ਦੌੜ ਲੱਗੀ ਹੈ
ਜੰਗ ਕਰਨੇ ਹਰ ਫ਼ੌਜ ਖੜੀ ਹੈ
ਮਜ਼ਹਬ ਔਰ ਤਹਿਜ਼ੀਬ ਕੇ ਬਲ ਪਰ
ਕੌਮ ਸੇ ਦੇਖੋ ਕੌਮ ਲੜੀ ਹੈ
ਏਕ ਮਹਜ਼ਬ ਕੌਮ ਕੋ ਦੇਖੋ
ਖ਼ੁਦ ਹਮ ਨੇ ਬਦਨਾਮ ਕੀਹ ਹੈ
ਬਾਕੀ ਜੋ ਕੁਛ ਬਚਾ ਥਾ ਇਸ ਕਾ
ਗ਼ੈਰੋਂ ਨੇ ਵੋਹ ਤਮਾਮ ਕੀਹ ਹੈ
ਦੁਨੀਆ ਕੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਗਵਾਹ ਹੈ
ਅਦਲ ਬਨਾ ਜਮਹੂਰ ਨਾ ਹੋਗਾ
ਅਦਲ ਹਵਾ ਤੋ ਦੇਸ ਹਮਾਰਾ
ਕਭੀ ਭੀ ਚਕਨਾਚੂਰ ਨਾ ਹੋਗਾ
ਅਦਲ ਬਨਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਦਾਰੇ
ਅਦਲ ਬਨਾ ਕਮਜ਼ੋਰ ਇਕਾਈਆਂ
ਅਦਲ ਬਨਾ ਬੇਬਸ ਹਰ ਸ਼ਹਿਰੀ
ਅਦਲ ਬਨਾ ਹਰ ਸੰਮਤ ਧਾਈਆਂ
ਦੁਨੀਆ ਕੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਮੇਂ ਸੋਚੋ
ਕਬ ਕੋਈ ਮੁਨਸਿਫ਼ ਕੈਦ ਹੂਆ ਹੈ?
ਆਮਿਰ ਕੀ ਆਪਣੀ ਹੀ ਇੰਨਾ ਸੇ
ਅਦਲ ਯਹਾਂ ਨਾਪੈਦ ਹੂਆ ਹੈ
ਯੂੰ ਲਗਤਾ ਹੈ ਏਕ ਹੀ ਤਾਕਤ
ਅਰਜ਼ ਖ਼ੁਦਾ ਪਰ ਘੁੰਮ ਰਹੀ ਹੈ
ਯੂੰ ਲਗਤਾ ਹੈ ਹਰ ਏਕ ਕੁੱਵਤ
ਪਾਉਂ ਉਸ ਕੇ ਚੂਮ ਰਹੀ ਹੈ
ਇਸ ਕੀ ਬੰਬਾਰੀ ਕੇ ਬਾਇਸ
ਖ਼ੂੰ ਮੇਂ ਸਭ ਲਬਰੇਜ਼ ਹੂਏ ਹੈਂ
ਮਜ਼ਹਬ ਮੇਂ ਸ਼ਿੱਦਤ ਆਈ ਹੈ
ਖ਼ੁਦਕਸ਼ ਜੰਗਜੂ ਤੇਜ਼ ਹੋਏ ਹੈਂ
Subscribe to:
Posts (Atom)