ਗਾਂਧੀ ਅਤੇ ਦਮਿਤਰੀ ਮੈਂਡਲੀਵ

ਸੰਤਾਲੀ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੰਗਿਆਂ ਦੇ ਸਿਖਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮਸਿਆਵਾਂ ਸੁਣ ਰਹੇ ਹਨ

ਅਗਰ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਬਣਾਉਣੀ ਹੋਵੇ ਜਿਹੜੇ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਸਨ ਪਰ ਨੋਬਲ ਨਿਰਣਾ ਕਮੇਟੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣਨ ਵਿੱਚ ਨਾਕਾਮ ਰਹੀ ਤਾਂ ਦੋ ਵਿਅਕਤੀ ਨਿਰ੍ਵਿਵਾਦ ਤੌਰ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਆਉਣਗੇ. ਪਹਿਲਾ ਹੈ ਰੂਸੀ ਰਸਾਇਣ - ਵਿਗਿਆਨੀ ਮੈਂਡਲੀਵ  ( ਠੀਕ ਉਚਾਰਣ -  ਮੇਂਦੇਲੇਏਵ )  ਜਿਸ ਦੀ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਲਈ ਦੇਣ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਅੱਜ ਤੱਕ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਦੇਣ ਹੈ ਅਤੇ ਏਨੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਕਿ ਕਿ ਕੋਈ ਦੂਸਰਾ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨੀ ਉਹਦੇ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ. ਸਗੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਨੋਬਲ ਜੇਤੂ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨੀ ਮੈਂਡਲੀਵ ਦੇ ਵੱਡੇ ਰਿਣ ਨੂੰ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲੇ ਹੋਣੇ. ੧੯੦੬ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਤਾਂ ਚੁਣ ਵੀ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਐਲਾਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਯਲ ਸ੍ਵੀਡਿਸ਼ ਅਕੈਡਮੀ ਨੇ ਦਖਲ ਦੇ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਕਟਵਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ.

ਮੈਂਡਲੀਵ ਨੇ ਸੰਨ ੧੮੬੯ ਵਿੱਚ ਆਵਰਤੀ ਸਾਰਣੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ  ।  ਇਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ,  ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਾਸਾਇਣਕ ਗੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ  ਐਟਮੀ ਭਾਰ  ਦੇ ਆਵਰਤ ਫਲਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਅਰਥਾਤ ਜੇਕਰ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਪਰਮਾਣੁ ਭਾਰ  ਦੇ ਵਧਦੇ ਕਰਮ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਤੱਤ ਜਿਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ ਗੁਣ ਸਮਾਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਮਿਆਦ  ਦੇ ਬਾਅਦ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ।  ਮੇਂਡਲੀਵ ਨੇ ਇਸ ਸਾਰਣੀ  ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਤੱਤਾਂ  ਦੇ ਭੌਤਿਕ ਅਤੇ ਰਾਸਾਇਣਕ ਗੁਣਾਂ  ਦੇ ਆਵਰਤਕ ਹੋਣ  ਦੇ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਦਾ ਜਤਨ ਕੀਤਾ ।

ਦੂਸਰਾ ਨਾਂ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਮੋਹਨਦਾਸ ਕਰਮਚੰਦ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਸਾਂਤੀ ਪੁਰਸ਼ਕਾਰ ਲਈ ਜਿਸ ਨਾਲੋਂ ਵਧ ਢੁਕਵੀਂ ਸਖਸੀਅਤ ਅਜੋਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਲਭ ਸਕਣਾ ਅਸੰਭਵ ਲੱਗਦਾ ਹੈ.ਗਾਂਧੀ-ਜੀ  ਦੇ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਲਈ ਨਾਮਾਂਕਿਤ ਹੋਣ  ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਉੱਤੇ ਗੌਰ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਸਾਫ਼ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਰਗੇ ਕੱਦ  ਦੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਤੱਕ ਵੀ ਨੋਬਲ ਇਨਾਮ ਦੇਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਸੀ .  ਮਨੁੱਖ  ਦੇ ਅਚਾਰ - ਵਿਚਾਰ ਦੀਆਂ ਜੋ ਵੀ ਸੀਮਾਵਾਂ ਨੋਬਲ  ਦੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਲਈ ਕਸਵੱਟੀ ਮੰਨੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ  ਉਹ ਸਾਰੀਆਂ ਗਾਂਧੀ-ਜੀ  ਦੇ ਸ਼ਖਸੀਅਤ  ਦੇ ਅੱਗੇ ਬੌਣੀਆਂ ਸਾਬਤ ਹੋ ਗਈਆਂ .  ਦਰਅਸਲ ਨੋਬਲ  ਦੇ ਨਿਰਣਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗਾਂਧੀ ਜੀ  ਦੇ ਸ਼ਖਸੀਅਤ  ਦੇ ਬਹੁਆਯਾਮੀ ਪਹਿਲੂ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੇ ਰਹੇ .  ਉਹ ਸਮਝ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕੇ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਧੂ - ਸੰਤ ਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਜਾਂ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਦੀ ਜਾਂ ਫਿਰ ਇੱਕ ਨੇਤਾ ਦੀ .  ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹਰ ਰੂਪ ਬੇਜੋੜ ਸੀ ਅਤੇ  ਆਪਣੇ ਹੀ ਘੇਰਿਆਂ  ਨੂੰ ਤੋੜਦਾ ਵੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ .  ਸ਼ਾਇਦ ਨੋਬਲ ਵਰਗੇ ਇਨਾਮ ਅਜਿਹੀਆਂ ਲਾਸਾਨੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਲਈ ਨਹੀਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਆਦਿ ਅੰਤ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਜੋ ਕਈ ਮੋਰਚਿਆਂ ਉੱਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਸਰਗਰਮ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਆਮ ਆਦਮੀ ਬਣੇ ਰਹੇ .

ਨੋਬਲ ਲਈ ਗਾਂਧੀ-ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਸਾਲ 1937 , 1938 ,  1939 1947 ਅਤੇ  ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੌਤ  ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ 1948 ਵਿੱਚ ਅੰਤਮ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ .  ਲੇਕਿਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁਰਸਕ੍ਰਿਤ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਟਿੱਪਣੀ ਉੱਤੇ ਗੌਰ ਕਰੋ .  1937 ਵਿੱਚ ਨੋਬਲ ਕਮੇਟੀ  ਦੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਜੈਕਬ ਵਰਮ ਮਿਉਲਰ ਨੇ ਭਾਰਤ  ਦੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਕਾਰਕੁਨ  ਅਤੇ ਰਾਜਨੇਤਾ ਦੀ ਗਾਂਧੀ-ਜੀ ਦੀ ਦੋਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਲਿਖਿਆ ,  ‘ਉਹ ਅਕਸਰ ਈਸਾ ਮਸੀਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਲੇਕਿਨ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਇੱਕ ਆਮ ਨੇਤਾ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ .’ ਅਰਥਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕਹਰੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਸੀ . ਚੋਣ ਕਮੇਟੀਆਂ ਨੇ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੂੰ ਨੋਬਲ ਨਾ ਮਿਲਣ  ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਦੱਸੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇਹ ਵੀ ਸੀ ਕਿ ‘ਉਹ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਸਨ . ’ ਮਿਉਲਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਟਿੱਪਣੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ‘ਗਾਂਧੀ ਜੀ  ਇੱਕ ਪ੍ਰਤਿਬਧ ਸ਼ਾਂਤੀਵਾਦੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਪਤਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ  ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਉਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ  ਕੁੱਝ ਅਹਿੰਸਕ ਅੰਦੋਲਨ ਹਿੰਸਾ ਅਤੇ ਆਤੰਕ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਣਗੇ . ’ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਅਸਲ ਰਾਜਨੀਤੀਗ ਜਾਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਨੂੰਨ  ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਨਹੀਂ ਸਨ ,  ਨਾ ਹੀ ਉਹ ਪ੍ਰਾਥਮਿਕ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਮਾਨਵੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਮਚਾਰੀ ਸਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਹ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਕਾਂਗਰਸ  ਦੇ ਅਯੋਜਕ ਸਨ .

ਮਗਰ ਵੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਸਭ ਗਾਂਧੀ-ਜੀ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਹਨ .  ਅਤੇ ਇਹੀ ਉਹ ਗੱਲਾਂ ਹਨ ਜੋ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਪਰਸੰਗਕ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣਗੀਆਂ .  ਇਹ ਆਲੋਚਨਾਵਾਂ ਹੀ ਦਰਅਸਲ ਗਾਂਧੀ-ਜੀ ਦੀਆਂ ਸ਼ਹਾਦਤਾਂ ਹਨ ਅਤੇ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਨੋਬਲ ਇਨਾਮ  ਦੇ ਆਦਰਸ਼ ਗਾਂਧੀ-ਜੀ  ਦੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਕਿੰਨੇ ਬੌਣੇ ਹਨ .