ਬਿਮਲ ਰਾਏ ਦਾ ਕਮਾਲ ਨਿਰਮਾਣ 'ਦੋ ਬੀਘਾ ਜ਼ਮੀਨ'

(ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਚਿੱਤੋ ਪ੍ਰਸਾਦ ਦਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਪੋਸਟਰ  ,  ਜੋ ਬਿਮਲ ਰਾਏ  ਦੀ ਮਹਾਨ ਫਿਲਮ ‘ਦੋ ਬੀਘਾ ਜਮੀਨ’ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ।  ਇਹ ਪੋਸ‍ਟਰ ਫਿਲ‍ਮ  ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਲਈ ਇਸ‍ਤੇਮਾਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਇਆ ।)

ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮੇ ਦੇ ਖਾਮੋਸ਼ ਸ਼ਿਲਪਕਾਰ ਵਿਮਲ ਰਾਏ  ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਰੀਬ 20 ਸਾਲ  ਦੇ ਫਿਲਮੀ ਸਫਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸੋਚ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ ।  ਕਹਿਣਾ ਗਲਤ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਦੋ ਬੀਘਾ  ਜ਼ਮੀਨ ਸਮੇਤ ਕਈ ਕਲਾਸਿਕ ਫਿਲਮਾਂ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਰਾਏ  ਨੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਵਕਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਯੁੱਗ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ । 

ਬਿਮਲ ਦਾ  ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਰਾਏ  ਨੇ ਆਪਣੀ ਹਰ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ  ਨਿੱਗਰ ਸਮਾਜਕ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ।   ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਫਿਲਮਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਗੋਂ ਸਿਨਮਾ ਜਗਤ ਨੂੰ ਸਿਰਜਣਾ ਦਾ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰਸਤਾ ਵੀ ਵਖਾਇਆ ।  ਰਾਏ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਫੈਲੀਆਂ  ਕੁਰੀਤੀਆਂ  ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਵੇਖਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਉਤਾਰਣ ਦਾ ਬੀੜਾ ਚੁੱਕਿਆ ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ  ਜਿਆਦਾਤਰ ਫਿਲਮਾਂ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮੇ ਦੇ ਤਾਜ ਵਿੱਚ ਜੜੇ ਨਗੀਨੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ ।

ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਤਾਕਤ ਅਤੇ ਕਮਜੋਰੀਆਂ ਦੀ ਡੂੰਘੀ ਸਮਝ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਰਾਏ  ਦੀ ਫਿਲਮ ਦੋ ਬੀਘਾ ਜ਼ਮੀਨ ਨੇ ਭਾਰਤ  ਦੇ ਦੀਨ - ਹੀਣ ਅਤੇ ਦੱਬੇ ਕੁਚਲੇ ਵਰਗ  ਦੀ ਤਰਸਯੋਗ ਜਿੰਦਗੀ ਅਤੇ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਬੇਹੱਦ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ ।  ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪਰਿਣੀਤਾ ,  ਬਿਰਾਜ ਬਹੂ ,  ਮਧੁਮਤੀ ,  ਸੁਜਾਤਾ ਅਤੇ ਬੰਦਿਨੀ ਵਰਗੀ ਕਲਾਸਿਕ ਫਿਲਮਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਤੇ ਚੋਟ ਕੀਤੀ ।

ਬਾਰਾਂ ਜੁਲਾਈ 1909 ਨੂੰ ਤਤਕਾਲੀਨ ਭਾਰਤ  ਦੇ ਢਾਕੇ ਵਿੱਚ ਜੰਮੇ ਵਿਮਲ ਰਾਏ  ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਫੋਟੋਗਰਾਫਰ ਦੀਆਂ ਵੀ ਸਾਰੀਆਂ ਖੂਬੀਆਂ ਸਨ ।  ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਲੋਕ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਲਈ ਦੋ ਵ੍ਰੱਤਚਿਤਰ ਵੀ ਬਣਾਏ ਸਨ ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ  ਬਾਰੇ ਵੇਰਵਾ ਉਪਲੱਬਧ ਨਹੀਂ ਹੈ ।

ਵਿਮਲ ਰਾਏ  ਨੇ ਬਤੌਰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਫਿਲਮ ਉਦਾਏਰ ਪਾਥੇ  [ 1944 ]  ਵਿੱਚ ਜਾਤ - ਪਾਤ ਉੱਤੇ ਜੋਰਦਾਰ ਚੋਟਾਂ ਲਾਈਆਂ ।  ਇਹ ਫਿਲਮ ਬੰਗਾਲੀ ਫਿਲਮ ਜਗਤ ਦੀ ਇੱਕ ਅਮਰ ਰਚਨਾ ਹੈ ।  1940  ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਦੂਸਰਾ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁਧ ਅਤੇ ਦੇਸ਼  ਦੇ ਵਿਭਾਜਨ  ਦੇ ਕਾਰਨ ਬੰਗਾਲੀ ਸਿਨੇਮਾ ਉਦਯੋਗ ਨੂੰ ਕਰਾਰਾ ਝੱਟਕਾ ਲਗਾ ਅਤੇ ਅਨੇਕ ਬੰਗਾਲੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਬੰਬਈ ਦਾ ਰੁਖ ਕਰਣਾ ਪਿਆ ਸੀ ।  ਰਾਏ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਸਨ ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਲ 1952 - 53 ਵਿੱਚ ਵਿਮਲ ਰਾਏ  ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨਜ  ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਫਿਲਮ ਕੰਪਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ।  ਦੋ ਬੀਘਾ ਜ਼ਮੀਨ ਇਸ ਬੈਨਰ ਥੱਲੇ  ਬਣੀ ਪਹਿਲੀ ਫਿਲਮ ਸੀ ।

ਇਸ ਫਿਲਮ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਗਰੀਬ ਵਰਗ  ਦੇ ਮਾਨਵੀ ਪੱਖ ਦਾ ਮਰਮਸਪਰਸ਼ੀ ਚਿਤਰਣ ਕਰਕੇ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਸਤਤ ਪਾਈ ।  ਸਾਹੂਕਾਰਾਂ ਦੇ ਹੱਥੀਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਗੰਵਾ ਚੁੱਕੇ ਇੱਕ ਗਰੀਬ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਉੱਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਇਹ ਫਿਲਮ ਭਾਰਤੀ ਸਿਨੇਮਾ ਦੀ 10 ਸਰਵਕਾਲੀ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਮਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।  ਦੋ ਬੀਘਾ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਨਾਮ ਕਮਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਭਾਰਤੀ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ ।  ਇਸ ਫਿਲਮ ਨੂੰ ਚੀਨ ,  ਬਰੀਟੇਨ ,  ਕਾਨਸ ਫਿਲਮ ਸਮਾਰੋਹ ,  ਰੂਸ ,  ਵੀਨਿਸ ਅਤੇ ਆਸਟਰੇਲੀਆ ਵਿੱਚ ਵੀ ਖੂਬ ਸਰਾਹਿਆ ਗਿਆ ।

ਆਪਣੀ ਹਰੇਕ ਫਿਲਮ  ਦੇ ਉਸਾਰੀ  ਦੇ ਨਾਲ ਰਾਏ ਸਿਨੇਮਾਈ ਕਲਾਕਾਰੀ  ਦੇ ਪਰਿਆਏ ਬਣਦੇ ਗਏ ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫਿਲਮਾਂ ਨੇ ਨਹੀਂ ਸਿਰਫ ਪੇਂਡੂ ਸਗੋਂ ਸ਼ਹਿਰੀ ਇਲਾਕਿਆਂ  ਦੇ ਲੋਕਾਂ  ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਛੂਹਿਆ ।  ਰਾਏ ਦਾ ਵਿਵਸਾਇਕ ਸਿਨੇਮਾ ਅਤੇ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਸਿਨੇਮਾ ਉੱਤੇ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫਿਲਮ ਦੋ ਬੀਘਾ ਜ਼ਮੀਨ ਕਲਾ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ਾਵਰਾਨਾ ਸਿਨੇਮੇ ਦੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ  ਦੇ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਸਰਾਹੀ ਗਈ ।  ਇਸ ਫਿਲਮ ਨੇ ਸਾਲ 1954 ਵਿੱਚ ਕਾਨਸ ਫਿਲਮ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ ਇੰਟਰਨੇਸ਼ਨਲ ਪ੍ਰਾਈਜ ਜਿੱਤਿਆ ।  ਇਸ ਫਿਲਮ ਨੂੰ ਉਸੇ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਫਿਲਮ ਲਈ ਵੀ ਨਾਮਜਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ।