ਇਸ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਿਹ ਨਾਲ ਕੌਣ ਪਿਘਲਿਆ ?-ਹਰਸ਼ ਮੰਦਰ

ਪਿਛਲੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ  ਤੋਂ ਮਨੀਪੁਰ ਘਾਟੀ ਦੀ ਇੱਕ ਜਵਾਨ ਔਰਤ ਦਾ ਵਰਤ ਜਾਰੀ ਹੈ ।  ਪੁਲਿਸ ਅਤੇ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਟਿਊਬ  ਦੇ ਜਰੀਏ ਭੋਜਨ ਦੇਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜਿੰਦਾ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ  ।  ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਸਾਂ  ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਉਸ ਨੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ  ਦੇ ਕਰੜੇ ਪਹਿਰੇ ਹੇਠ ਗੁਜ਼ਾਰਿਆ ਹੈ ।  ਇੱਕ ਦੁਰਲਭ ਇੰਟਰਵਿਊ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਸਵੀਕਾਰਿਆ ਕਿ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਚੀਜ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਕਮੀ ਖਟਕਦੀ  ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਹੈ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਾਥ।  ਬੀਤੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ ।  ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਅਨਪੜ੍ਹ ਮਾਂ  ਦੇ ਨਾਲ ਇਹ ਸੰਧੀ ਕਰ ਲਈ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਆਪਣੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਲਕਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਲੈਂਦੀ  ,  ਤੱਦ ਤੱਕ ਇੱਕ - ਦੂਜੇ ਨਾਲ  ਭੇਂਟ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੀਆਂ ।

ਇਰੋਮ ਸ਼ਰਮੀਲਾ ਦੀ ਜਿਦ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਮਨੀਪੁਰ ਤੋਂ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸਸ  ( ਸਪੇਸ਼ਲ ਪਾਵਰਸ )  ਐਕਟ 1958  ( ਏ ਐਫ਼ ਐਸ ਪੀ ਏ )  ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੀ ,  ਤੱਦ ਤੱਕ ਉਹ ਆਪਣਾ ਵਰਤ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇਗੀ ।  ਪੁਲਿਸ ਵਾਰ - ਵਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਆਤਮਹੱਤਿਆ  ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼  ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਵਿੱਚ ਗਿਰਫਤਾਰ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ ,  ਜਿਸਦੇ ਲਈ ਅਧਿਕਤਮ ਸਜ਼ਾ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੀ ਕੈਦ ਹੈ ।  ਹਰ ਵਾਰ ਰਿਹਾਈ  ਦੇ ਝੱਟਪੱਟ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ਫਿਰ ਗਿਰਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।  ਅਹਿੰਸਕ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਮਿਸਾਲ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਹੈ ।  ਇਰੋਮ ਸ਼ਰਮੀਲਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਕਨੂੰਨ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ,  ਜੋ ਉਸ  ਦੇ  ਅਨੁਸਾਰ ਵਰਦੀਧਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਸਜ਼ਾ  ਦੇ ਡਰ  ਦੇ ਬਲਾਤਕਾਰ ,  ਅਗਵਾਹ ਅਤੇ ਹੱਤਿਆ ਕਰਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਉਪਲੱਬਧ ਕਰਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।  ਸਾਲ 1958 ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਨੂੰਨ ਇਸ ਲਕਸ਼  ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਨਾਗਾਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਸ਼ਸਤਰਬੰਦ ਵਿਦ੍ਰੋਹਾਂ ਦਾ ਪਰਭਾਵੀ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ  ਲਈ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਸਤਰਬੰਦ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਜਿਆਦਾ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਣ ।  1980 ਵਿੱਚ ਇਹ ਕਨੂੰਨ ਮਨੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਾਗੂ ਹੋ ਗਿਆ ।

1 ਨਵੰਬਰ 2000 ਨੂੰ ਅਸਾਮ ਰਾਈਫਲਜ ਅਰਧ ਸੈਨਾ ਬਲ ਨੇ ਮਨੀਪੁਰ ਘਾਟੀ  ਦੇ ਮਾਲੋਮ ਕਸਬੇ ਵਿੱਚ ਬਸ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਦਸ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਨੂੰ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਭੁੰਨ ਸੁੱਟਿਆ ।  ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਿਸ਼ੋਰ ਮੁੰਡਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੁਢੀ  ਔਰਤ ਵੀ ਸੀ ।  ਹਾਦਸੇ ਦੀਆਂ ਦਰਦਨਾਕ ਤਸਵੀਰਾਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਛਪੀਆਂ ।  28 ਸਾਲ ਦੀ ਸੋਸ਼ਲ ਵਰਕਰ,  ਸੰਪਾਦਕ ਅਤੇ ਕਵਿਤਰੀ ਇਰੋਮ ਸ਼ਰਮੀਲਾ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਤਸਵੀਰਾਂ ਵੇਖੀਆਂ ।  ਅਸਾਮ ਰਾਈਫਲਜ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਚਾਉ  ਵਿੱਚ ਦਲੀਲ਼ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਆਤਮਰੱਖਿਆ  ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਰਾਸ ਫਾਇਰ  ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਨਾਗਰਿਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ,  ਲੇਕਿਨ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਭਰੇ ਨਾਗਰਿਕ ਸੁਤੰਤਰ  ਕਾਨੂੰਨੀ ਜਾਂਚ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ।  ਇਸਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ,  ਕਿਉਂਕਿ ਅਸਾਮ ਰਾਈਫਲਜ ਨੂੰ ਏ ਐਫ ਐਸ ਪੀ ਏ  ਦੇ ਤਹਿਤ ਓਪਨ ਫਾਇਰ  ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਨ ।  ਸ਼ਰਮੀਲਾ ਨੇ ਸਹੁੰ ਖਾਧੀ  ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਕਨੂੰਨ  ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰੇਗੀ।  ਉਸ   ਦੇ  ਸਾਹਮਣੇ ਅਨਸ਼ਨ  ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ।  ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦਾ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ  ਲਿਆ ਅਤੇ 4 ਨਵੰਬਰ 2000 ਨੂੰ ਅਨਸ਼ਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ।  ਇੱਕ ਦਹਾਕਾ  ਗੁਜ਼ਰਨ  ਦੇ ਬਾਅਦ ਵੀ ਕਨੂੰਨ ਕਾਇਮ  ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਰਮੀਲਾ ਦਾ ਅਭਿਆਨ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ ।

ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਵਾਰ ਰਿਹਾਈ ਦੀ ਥੋੜ ਚਿਰੀ ਮਿਆਦ ਵਿੱਚ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਪੁੱਜਣ  ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਰਹੀ ।  ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਦਰਸ਼ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਸਮਾਧੀ ਤੇ  ਸਰਧਾਂਜਲੀ ਅਰਪਿਤ ਕੀਤੀ ,  ਲੇਕਿਨ ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਗਿਰਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ।  ਦਿੱਲੀ  ਦੇ ਇੱਕ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਗੁਜ਼ਾਰਨ  ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ਫਿਰ ਇੰਫਾਲ  ਦੇ ਹਾਈ ਸਕਿਉਰਿਟੀ ਹਸਪਤਾਲ ਵਾਰਡ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ,  ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਹੁਣ ਵੀ ਹਨ ।  ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਅਹਿੰਸਕ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਿਹ  ਦੇ ਜਰੀਏ ਅਤਿਆਚਾਰੀਆਂ  ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ ਜਗਾਈਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ,  ਲੇਕਿਨ ਬੀਤੇ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਮਾਣ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਕਿ ਇਸ ਜਵਾਨ ਔਰਤ  ਦੇ ਸੱਤਿਆਗ੍ਰਿਹ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਤੰਤਰ ਦੀਆਂ ਸੰਵੇਦਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਝਕਝੋਰਿਆ ਹੋਵੇ ।  ਸਾਲ 2004 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਜਾਂਚ ਲਈ ਸੁਪ੍ਰੀਮ ਕੋਰਟ  ਦੇ ਪੂਰਵ ਜੱਜ ਜੀਵਨ ਰੈਡੀ  ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਮਾਨਵ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਕੀ ਇਸ ਕਨੂੰਨ ਵਿੱਚ ਸੰਸ਼ੋਧਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।  2005 ਵਿੱਚ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਕਨੂੰਨ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਾਵਧਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ,  ਲੇਕਿਨ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਇਸ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਦੀ ਅਨਦੇਖੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ।

ਸ਼ਰਮੀਲਾ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤ ਅਰੰਭ ਕੀਤੇ ਜਾਣ  ਦੇ ਬਾਅਦ ਘਾਟੀ ਦੀਆਂ ਕਈ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਅਹਿੰਸਕ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧ  ਦੇ ਕਈ ਹੋਰ ਰੂਪ ਈਜਾਦ ਕੀਤੇ ।  ਸਾਲ 2004 ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਕ ਵਰਕਰ  ਥੰਗਿਅਮ ਮਨੋਰਮਾ  ਦੇ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਮੂਹਕ ਬਲਾਤਕਾਰ ਅਤੇ ਫਿਰ ਉਸ  ਦੀ ਬੇਰਹਿਮ ਹੱਤਿਆ ਨੇ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਝਕਝੋਰ ਹਿਲਾ ਦਿੱਤਾ । ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਜਨਟਕ ਰੋਹ  ਚਰਮ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ।  ਮਨੀਪੁਰੀ ਔਰਤਾਂ ਅਸਾਮ ਰਾਈਫਲਜ  ਦੇ ਮੁੱਖਾਲੇ ਕਾਂਗਲਾ ਫੋਰਟ  ਦੀ  ਦਵਾਰ ਤੇ ਇਕੱਤਰ ਹੋਈਆਂ ਅਤੇ ਨਿਰਵਸਤਰ ਹੋਕੇ ਵਿਰੋਧ ਮੁਜਾਹਰਾ ਕੀਤਾ ।  ਮੁਜਾਹਰੇ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਔਰਤ ਤੁਨੁਰੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਵੇਖ ਕੇ ਫੌਜੀ ਸ਼ਰਮਸਾਰ ਹੋਕੇ ਫੋਰਟ ਵਿੱਚ ਪਰਤ ਗਏ ।  ਨਿਰਵਸਤਰ ਔਰਤਾਂ ਅੱਧੇ ਘੰਟੇ ਤੱਕ ਵਿਰੋਧ ਮੁਜਾਹਰਾ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ।  ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਇਸ  ਮੁਜਾਹਰੇ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਨੇ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਧਿਆਨ ਮਨੀਪੁਰ ਦੀਆਂ ਹਲਾਤਾਂ  ਦੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਿਆ ।  ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਸਾਮ ਰਾਈਫਲਜ  ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਕਾਂਗਲਾ ਫੋਰਟ ਖਾਲੀ ਕਰ ਦੇਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ।  ਰਾਈਫਲਸ  ਦੇ ਮੁੱਖਾਲੇ ਨੂੰ ਘਾਟੀ  ਦੇ ਦੁਰੇਡੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਜਾਂਚ  ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ।  ਲੇਕਿਨ ਅਸਾਮ ਰਾਈਫਲਜ  ਨੇ ਮਨੋਰਮਾ  ਦੇ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਬਲਾਤਕਾਰ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਬੇਰਹਿਮ ਹੱਤਿਆ ਨੂੰ ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਚਿਤ ਠਹਿਰਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਬਿਆਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਪੀਪਲਜ  ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਆਰਮੀ ਦੀ ਇੱਕ ਆਤੰਕਵਾਦੀ ਸੀ ।

ਸਾਲ 2008  ਦੇ ਬਾਅਦ ਤੋਂ ਰੋਜ ਲੱਗਭੱਗ ਸੱਤ ਤੋਂ ਦਸ ਔਰਤਾਂ ਇਰੋਮ ਸ਼ਰਮੀਲਾ  ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਦਿਨ ਦਾ ਉਪਵਾਸ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ।  ਇੰਫਾਲ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਭੇਂਟ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹੋਈ ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ  ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਕੇ ਸ਼ਿਵਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਗੁਜ਼ਾਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੀ ਨਾਇਕਾ ਸ਼ਰਮੀਲਾ  ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ।  ਇਰੋਮ ਸ਼ਰਮੀਲਾ  ਦੇ ਵਰਤ  ਅਤੇ ਸਜ਼ਾ  ਦੇ ਦਸ ਸਾਲ ਪੂਰੇ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਤੋਂ ਸੋਸ਼ਲ ਵਰਕਰਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰ ਇੰਫਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕਜੁਟ ਹੋਏ ।  ਇੱਥੇ ਅਸੀਂ ਕਵਿਤਾ ,  ਗੀਤ ,  ਨਾਚ ਅਤੇ ਚਿਤਰਕਲਾ ਦੀਆਂ ਅਨੋਖੀਆਂ ਪ੍ਰਸਤੁਤੀਆਂ ਵੇਖੀਆਂ ,  ਜੋ ਮਨੀਪੁਰ  ਦੇ ਲੋਕਾਂ  ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਨਾਇਕਾ ਇਰੋਮ ਸ਼ਰਮੀਲਾ  ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਆਦਰਾਂਜਲੀ ਸੀ ।

ਇੰਫਾਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਹਸਪਤਾਲ  ਦੇ ਵਾਰਡ ਤੋਂ ਇਰੋਮ ਸ਼ਰਮੀਲਾ ਲਿਖਦੀ  ਹੈ  :

ਮੇਰੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰ ਦੋ ਉਨ੍ਹਾਂ  ਬੰਧਨਾਂ ਤੋਂ

ਜੋ ਕੰਡਿਆਂ ਦੀਆਂ ਬੇੜੀਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ

ਇੱਕ ਤੰਗ ਕੋਠੜੀ  ਦੇ ਅੰਦਰ

ਕੈਦ ਹਨ ਮੇਰੇ ਤਮਾਮ ਦੋਸ਼  ਅਤੇ ਔਗੁਣ

ਅਤੇ ਮੈਂ

ਇੱਕ ਪੰਛੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ .  .

ਲੇਖਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਲਾਹਕਾਰ ਪਰਿਸ਼ਦ  ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹਨ ।