ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਕੁਝ ਉਪਾਅ

ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ,  ਦੇਸ਼ ਹੋਵੇ  ਜਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ ,  ਸਭਨੀ ਥਾਂਈਂ ,  ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ,  ਜਾਂ ,  ਆਮ ਬੋਲ-ਚਾਲ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ,  ਮਹਿੰਗਾਈ ਦੀ ਚਰਚਾ ਜੋਰਾਂ ਉੱਤੇ ਹੈ ।

ਇਹ ਵੱਖ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਸਮਾਜ  ਦੇ ਸਭ ਵਰਗ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ  ਦੇ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਉਸ ਤੋਂ ਇੱਕੋ ਜਿੰਨਾ ਤਰਸਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ  ਹਨ ।  ਸਮਾਜ  ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਤਬਕੇ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ ਇਸ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਪੀੜਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।  ਤਾਜ਼ਾ ਅਨੁਮਾਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦਾ ਸੰਤਾਪ ਨਜ਼ਦੀਕ ਭਵਿੱਖ ਹੀ ਨਹੀਂ ,  ਸਗੋਂ ਅੱਗੇ ਵੀ ਬਣਿਆ ਰਹੇਗਾ ।  ਆਓ ,  ਇਸ ਸੰਤਾਪ  ਦੇ ਕੁਝ ਆਯਾਮਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰੀਏ ।

ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਤੋਂ ਸਾਡਾ ਆਸ਼ਾ ਵਸਤਾਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ  ਦੇ ਪੱਧਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਤੋਂ ਹੈ ਅਤੇ ਆਮ ਜਨਤਾ  ਦੀ ਖਰੀਦ ਸ਼ਕਤੀ ਅਤੇ ਖਰੀਦ ਸ਼ਕਤੀ  ਦੇ ਪੱਧਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਦੀ ਦਰ ਸਮਾਨ ਹੋਵੇ  ਤਾਂ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਬਣੇਗੀ ।  ਜੇਕਰ ਕੀਮਤਾਂ ਖਰੀਦ ਸ਼ਕਤੀ  ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਜਿਆਦਾ ਵਧਣ ਤਾਂ ਲੋਕ ਚਿੰਤਤ  ਹੋਣਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਮਾਈ ਨਾਲ ਵਸਤਾਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਜਿੰਨੀ ਮਾਤਰਾ ਪਹਿਲਾਂ ਖਰੀਦਦੇ ਸਨ ਉਸ ਤੋਂ ਘੱਟ ਖਰੀਦ ਪਾਣਗੇ ।  ਜੇਕਰ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕਮਾਈ  ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਤੇਜ ਵਾਧਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ  ਅੱਗੇ ਵੀ ਵਾਧਾ ਜਾਰੀ ਰਹਿਣ ਦਾ ਅੰਦੇਸ਼ਾ ਬਣਿਆ ਰਹੇ ਤਾਂ ਡਰ ਅਤੇ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਸਮਾਜ ਉੱਤੇ ਵਿਆਪਕ ਅਸਰ ਪਵੇਗਾ ।  ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਤਿ ਤੇਜ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ  ( ਹਾਇਪਰ ਇੰਫਲੇਸ਼ਨ )  ਦੀ ਹਾਲਤ ਆ ਜਾਵੇ ।

ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਇਹ ਸੂਚਿਤ  ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੂਰਤੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮੰਗ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾ ਵਾਧਾ ਹੋ ਰਿਹਾ  ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਉਤਪਾਦਕ ਵਸਤਾਂ ਅਤੇ  ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਫਸਲ ਵਧਾਉਣ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਦੇਰ – ਸਵੇਰ ਮੰਗ  ਪੂਰਤੀ  ਦੇ ਵਿੱਚ ਸੰਤੁਲਨ ਕਾਇਮ ਹੋ ਸਕੇ ਅਤੇ ਤੇਜ ਕੀਮਤ ਵਾਧਾ ਰੁਕੇ ।  ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਵਚਿੱਤਰ ਹਾਲਤ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸਟੈਗਫਲੇਸ਼ਨ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ,  ਜਿੱਥੇ ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਵਧਣਾ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਵਸਤਾਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਸਥਿਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।  ਜੇਕਰ ਪੂਰਤੀ  ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮੰਗ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾ ਵਾਧੇ  ਦੇ ਕਾਰਨ ਕੀਮਤਾਂ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਮੰਗ ਜਨਿਤ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।  ਇਸਦੇ ਵਿਪਰੀਤ ਜੇਕਰ ਪੂਰਤੀ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ ਵਾਧੇ ਦਾ ਕਾਰਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਲਾਗਤ - ਆਧਾਰਿਤ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ।  ਇਹ ਹਾਲਤ ਤੱਦ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਤਪਾਦਨ ਲਾਗਤ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਨਾਲ  ਕੀਮਤਾਂ ਵਧਣ ।

ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦੇ ਚੰਗੇ ਮਾੜੇ ,  ਦੋਨੋਂ  ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।  ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਤੋਂ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਨੂੰ ਉਤਪਾਦਨ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੰਗ  ਦੇ ਪੂਰਤੀ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਹੋਣ ਨਾਲ ਮੁਨਾਫੇ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।  ਉਤਪਾਦਕ ਨੂੰ ਉਤਪਾਦਨ ਵਧਾਉਣ ਵਿੱਚ ਕਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਜੁਟਾਣ ਵਿੱਚ ਕਠਿਨਾਈ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ।  ਉਤਪਾਦਨ ਵਧਾਉਣ  ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਰੋਜਗਾਰ  ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਾਰਕ ਦੇਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।  ਤੱਤਕਾਲ ਜੋ ਵੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਹੋਣ ,  ਦੀਰਘਕਾਲ ਵਿੱਚ ਸੁਪਰਿਣਾਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

ਇਸਦੇ ਉਲਟ ਜੇਕਰ ਪੂਰਤੀ ਵਧਾਉਣ  ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਅਸਫਲ ਹੋਣ ਨਾਲ  ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਵਾਧਾ ਤੇਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜਿਆਦਾਤਰ ਜਨਸੰਖਿਆ ਦੀ ਹਾਲਤ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋਵੇਗੀ ,  ਜੀਵਨ ਸਤਰ ਗਿਰੇਗਾ ਅਤੇ ਬਦਹਾਲੀ ਆਵੇਗੀ ।  ਸਾਮਾਜਕ ਅਸੰਤੋਸ਼ ਵਧੇਗਾ ਜੋ ਆਪਰਾਧਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬਿਤ ਹੋਵੇਗਾ ।  ਕਨੂੰਨ ਅਤੇ ਵਿਵਸਥਾ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਗੜੇਗੀ ਅਤੇ ਜਨ - ਜੀਵਨ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਵੇਗਾ ।   ਇਤਹਾਸ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਅਤਿ ਤੇਜ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸੰਕਟਾਂ ਅਤੇ ਸੱਤਾ ਪਰਿਵਰਤਨਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੀ ਹੈ ।  ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਫ਼ਰਾਂਸ ਦੀ ਰਾਜ ਕ੍ਰਾਂਤੀ  ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਕ ਵਰਗ ਦੀ ਸੰਵੇਦਨਹੀਣਤਾ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ ।  ਪਿਛਲੀ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਜਰਮਨੀ ਵਿੱਚ ਹਿਟਲਰ ਦਾ ਉਦਏ ਅਤਿ ਤੇਜ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦਾ ਫਲ ਸੀ ।  ਪਹਿਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁਧ   ਦੇ ਬਾਅਦ ਜੇਤੂ ਮਹਾ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨੇ ਜਰਮਨੀ ਉੱਤੇ ਹਰਜਾਨੇ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਬੋਝ ਲੱਦਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਹੀ ਕਾਲ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ।  ਜਰਮਨ ਮੁਦਰਾ ਦੀ ਖਰੀਦ ਸ਼ਕਤੀ ਲਗਾਤਾਰ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਘਟੀ ।  ਭਵਿੱਖ  ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤਤਾ ਵਧੀ ।  ਲੋਕ ਹਤਾਸ਼ਾ  ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਏ ।  ਬਚਤ ਅਤੇ ਨਿਵੇਸ਼  ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਿਆ ।

ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ  ਦੇ ਕਾਰਨ ਸਭ ਲੋਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਕਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਝੇਲਣਾ ਪੈਂਦਾ ।  ਅਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲ ਕਮਾਈ ਵਾਲੇ ,  ਬੇਰੋਜਗਾਰ ਅਤੇ ਅਰਧ ਬੇਰੋਜਗਾਰ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਤੇ ਜਿਆਦਾ ਕਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।  ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਚਤ ਰਾਸ਼ੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਜਾਂ ਬੈਂਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜਮਾਂ ਕਰ ਰੱਖੀ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਬੈਂਕ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣ ਵਿਆਜ ਦੀ ਦਰ ਨਾਲੋਂ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦੀ ਦਰ ਜਿਆਦਾ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਬਚਤ ਦੀ ਖਰੀਦ ਸ਼ਕਤੀ ਗਿਰੇਗੀ ।  ਮਾਨ ਲਉ ਕਿ ਜੇਕਰ ਪਹਿਲਾਂ ਅਰਹਰ ਦੀ ਦਾਲ 25 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿੱਲੋ ਮਿਲ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹੁਣ 75 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿੱਲੋ ਮਿਲ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬਚਤ ਦੀ ਅਸਲੀ ਰਾਸ਼ੀ ਇੱਕ ਤਿਹਾਈ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ।  ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਸਤਾਂ ਅਤੇ  ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਵੱਧਦੀ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ  ਉਤਪਾਦਕਾਂ  ਅਤੇ ਵਿਕਰੇਤਿਆਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।  ਜਮੀਨ - ਜਾਇਦਾਦ  ਅਤੇ ਸੋਨੇ - ਚਾਂਦੀ ਦੀਆਂ ਕੀਮਤਾਂ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਬਚਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ ।  ਕਹਿਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਮਾਈ ਦਾ ਪੁਨਰਵਿਤਰਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।  ਕੁੱਝ ਲੋਕ ਟਾਕਰੇ ਤੇ ਧਨਵਾਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗਰੀਬ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ।

ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ  ਦੇ ਦੌਰ  ਦੇ ਲੰਮੇ ਖਿੱਚਣ ਦਾ ਸੰਦੇਹ ਕਾਲਾਬਾਜਾਰੀ ਅਤੇ ਜਖੀਰੇਬਾਜੀ ਨੂੰ ਬੜਾਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।  ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਦੇ ਖਦਸ਼ੇ ਕਾਰਨ ਲੋਕ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਾ ਹੋਣ ਤੇ ਵੀ  ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ ਕੋਲ ਵਸਤੂਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਕੇ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।  ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ  ਵਸਤਾਂ ਦੀ  ਉਚਿਤ ਵੰਡ ਲਈ ਕਦਮ  ਚੁੱਕੇ ।  ਸਾਲ 1943 ਵਿੱਚ ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲ ਪਿਆ ।  ਮਗਰ ਤਤਕਾਲੀਨ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜਖੀਰੇਬਾਜੀ ਅਤੇ ਕਾਲਾਬਾਜਾਰੀ ਰੋਕਣ ਲਈ ਕੁੱਝ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਿਸ  ਨਾਲ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕ ਮਰ ਗਏ ।  ਇਸਦੇ ਵਿਪਰੀਤ 1960  ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਈ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਸਖ਼ਤ ਕਦਮ  ਚੁੱਕੇ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਘੋਰ ਅਕਾਲ ਤੋਂ ਬਚਿਆ  ਜਾ ਸਕਿਆ ।

ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ  ਦੇ ਸਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਾਲ ਕ੍ਰਮ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਪਰਿਵਰਤਨ ਹੋਇਆ ਹੈ ।  ਕਾਗਜੀ ਮੁਦਰਾ  ਦੇ ਚਲਨ  ਦੇ ਪੂਰਵ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦੀ ਮਾਮੂਲੀ ਦਰ ਵੀ ਭਾਰੀ ਸੰਕਟ ਲਿਆ ਦਿੰਦੀ ਸੀ ।  ਸਾਲ 1500 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1799 ਤੱਕ 0 . 5 ਫ਼ੀਸਦੀ ਅਤੇ 1800 - 1913  ਦੇ ਦੌਰਾਨ 0 . 71 ਫ਼ੀਸਦੀ ਦੀ ਵਾਰਸ਼ਿਕ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਨਾਲ ਅਨੇਕ ਭਿਆਨਕ ਸੰਕਟ ਆਏ ।  ਇਸਦੇ ਵਿਪਰੀਤ 1914 - 2006  ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦੀ ਵਾਰਸ਼ਿਕ ਦਰ 5 ਫ਼ੀਸਦੀ ਜਾਂ ਜਿਆਦਾ ਹੋਣ ਉੱਤੇ ਹੀ ਹਾਲਤ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਮੰਨੀ ਗਈ ।  ਯਾਦ ਰਹੇ ਕਿ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦੀ ਦਰ ਘੱਟ ਹੋਣ  ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਜੇਕਰ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਬਣੇ ਕਿ ਅੱਗੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕੀਮਤਾਂ ਘਟਣ  ਦੀ ਥਾਂ ਵਧਣਗੀਆਂ ਤਾਂ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਨੂੰ ਬਲ ਮਿਲੇਗਾ ਅਤੇ ਲੋਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਸਤੂਆਂ  ਜਮਾਂ ਕਰਨਗੇ ,  ਨਿਵੇਸ਼ ਨਾ ਕਰ ਬਚਤ ਕਰਨਗੇ ਅਤੇ ਜਾਇਦਾਦ ਅਤੇ ਸੋਨੇ ਵਿੱਚ ਪੈਸੇ ਲਾਉਣਗੇ ।

ਵਰਤਮਾਨ ਯੁੱਗ  ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਤਤਕਾਲੀਨ ਧਾਤੁ ਮੁਦਰਾ  ਦੇ ਮੁੱਲ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਲਿਆਉਣਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ।  ਅਜਿਹਾ ਆਮ ਤੌਰ ਤੋਂ ਕੋਈ ਸ਼ਾਸਕ ਤੱਦ ਕਰਦਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹਦਾ ਕਿਸੇ ਵੈਰੀ  ਦੇ ਨਾਲ ਯੁਧ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਲੜਾਈ ਲਈ ਸੰਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੁਟਾਣ ਦਾ ਇਹ ਆਸਾਨ ਤਰੀਕਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ।  ਧਾਤ  ਦੇ ਸਿੱਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੋਨੇ ਜਾਂ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਅਨਪਾਤ ਘਟਾਕੇ ਸਮਾਨ ਭਾਰ ਦੀ ਕੋਈ ਘਟੀਆ ਧਾਤ ਮਿਲਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ।  ਇਹ ਤਰੀਕਾ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ  ਦੇ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹੇ ਕਰਜ ਨੂੰ ਉਤਾਰਨ ਲਈ ਵਾਰ - ਵਾਰ ਅਪਣਾਇਆ ਜਿਸਦੇ ਵਿਵਰਣਾ ਨਾਲ  ਇਤਹਾਸ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਹੈ ।  ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਚੌਥੀ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮਾਚਾਰ ਕਾਫ਼ੀ ਮਜੇਦਾਰ ਹੈ ।  ਯੂਨਾਨ  ਦੇ ਸਿਰਾਕਸ  ਦੇ ਡਾਔਨਿਸਿਅਸ ਨੇ ਫਰਮਾਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪ੍ਰਜਾ  ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਕੇ ਸਰਕਾਰ  ਦੇ ਕੋਲ ਜਮਾਂ ਕਰਾ ਦੇਵੇ ।  ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਸਿੱਕਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਉਸਨੇ ਹਰ ਸਿੱਕੇ ਉੱਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਅੰਕਿਤ ਮੁੱਲ ਦਾ ਦੁਗੁਣਾ  ਮੁੱਲ ਲਿਖਵਾਕੇ ਆਪਣੇ ਕਰਜੇ ਦਾ ਭੁਗਤਾਨ ਕੀਤਾ ।  ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮਹਾਜਨਾਂ ਨੂੰ ਵਾਕਈ :  50 ਫ਼ੀਸਦੀ ਘੱਟ ਮੁੱਲ ਭੁਗਤਾਨ ਵਿੱਚ ਮਿਲਿਆ ।  ਸ਼ਾਸਕ ਦੀ ਇਸ ਕਰਤੂਤ ਨਾਲ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸੌ ਫ਼ੀਸਦੀ ਵਾਧਾ ਹੋ ਗਿਆ ।  ਵਸਤਾਂ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਤਾਂ ਵਧਿਆ ਨਹੀਂ ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੁਦਰਾ ਰਾਸ਼ੀ ਦੁਗਣੀ  ਹੋ ਗਈ ।  ਇਸ ਤੋਂ ਕਲਾਸਿਕੀ ਮੌਦਰਿਕ ਸਿਧਾਂਤ ਨਿਕਲਿਆ ਜਿਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਉਤਪਾਦਨ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਸਮੇਤ ਹੋਰ ਸਭ ਹਾਲਤਾਂ  ਦੇ ਅਪਰਿਵਰਤੀਤ ਰਹਿਣ ਉੱਤੇ ਜੇਕਰ ਮੁਦਰਾ ਭੰਡਾਰ ਦੁਗਣਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਸੌ ਫ਼ੀਸਦੀ ਹੋਵੇਗੀ ਯਾਨੀ ਕੀਮਤਾਂ ਦਾ ਪੱਧਰ ਦੁਗੁਣਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ।

/ਡਾਯੋਨਿਸੀਯਸ ਦੇ ਜਮਾਨੇ ਤੋਂ ਹੀ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਰਾਜ ਦੇ ਕੋਲ ਐਸਾ ਤਰੀਕਾ ਰਹੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਘਰੇਲੂ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਰਿਣ ਉਤਾਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇੰਗਲੈਂਡ ਦਾ ਰਾਜਾ ਹੈਨਰੀ ਅੱਠਵਾਂ ਇਸ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਾਹਰ ਸੀ ।  ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਜਾਇਦਾਦ ਮਿਲੀ ਸੀ ਫਿਰ ਵੀ ਉਸਨੇ ਗਿਰਜਾ ਘਰ ਦੀਆਂ ਸੰਪਤੀਆਂ ਹੜਪ ਲਈਆਂ ।  ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਪੈਸਿਆਂ  ਦੇ ਲਾਲੇ ਪਏ ਤੱਦ ਉਸਨੇ ਧਾਤੁ ਮੁਦਰਾ  ਦੇ ਮੁੱਲ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਖੋਟ ਮਿਲਾਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ।  ਇਹ ਧੰਦਾ 1542 ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ 1547 ਤੱਕ ਯਾਨੀ ਉਸਦਾ ਸ਼ਾਸਨ ਕਾਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਤੱਕ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ ।

ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦਾ ਇਹ ਤਰੀਕਾ ਸੰਸਾਰ  ਦੇ ਲੱਗਭੱਗ ਸਭ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਅਪਣਾਇਆ ਗਿਆ ।  ਚੌਦਵੀਂ ਸਦੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ  ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਏੱਲੇਮ ਅਤੇ ਡੰਗਰ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਯੂਰਪੀ ਕਮੋਡਿਟੀ ਪ੍ਰਾਇਸੇਜ ,  1260 - 1914  ( ਆਕਸਫੋਰਡ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪ੍ਰੇਸ 2004 )  ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ।  ਕਾਗਜੀ ਮੁਦਰਾ ਦਾ ਚਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੇ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦਾ ਰੂਪ ਤਾਂ ਬਦਲਿਆ ਮਗਰ ਉਸਦੇ ਸਾਰ ਤੱਤ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਬਦੀਲੀ ਨਹੀਂ ਆਈ ।  ਧਾਤ ਮੁਦਰਾ  ਦੇ ਵਿਪਰੀਤ ਕਾਗਜੀ ਮੁਦਰਾ ਦਾ ਆਪਣਾ ਕੋਈ ਅੰਤਰਨਿਹਿਤ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ।  ਉਸਦੀ ਮਾਨਤਾ ਇਸ ਲਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਰਾਜ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।  ਜਦੋਂ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ,  ਰਾਜ ਘਰੇਲੂ ਦਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਕਾਗਜੀ ਮੁਦਰਾ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਵਧਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ।  ਮੰਦੀ ਨਾਲ ਨਿਬਟਣ ਲਈ ਜਦੋਂ ਮੰਗ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਤੱਦ ਉਹ ਰੋਜਗਾਰ  ਦੇ ਮੌਕੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਬੇਰੋਜਗਾਰਾਂ ਨੂੰ ਰੋਜਗਾਰ  ਦੇ ਮੌਕੇ ਮਿਲਣ ਅਤੇ ਕਮਾਈ ਹੋਵੇ  ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਉਹ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਵਸਤਾਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਕਰਨ ।  ਫਲਸਰੂਪ ਉਤਪਾਦਕਾਂ ਨੂੰ ਉਤਪਾਦਨ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਨ ਮਿਲੇ ।  ਉਤਪਾਦਨ ਵਧਣ ਨਾਲ ਕੀਮਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ  ਅਤੇ  ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦਾ ਕੋਈ ਦੁਸ਼ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਪਵੇਗਾ ।  ਕਈ ਵਾਰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਦਰਾ  ਦੇ ਸੰਕਟ ਨਾਲ ਨਿਬਟਣ ਲਈ ਅਵਮੁਲਣ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਘਰੇਲੂ ਮੁਦਰਾ ਦਾ ਤਬਾਦਲਾ  ਮੁੱਲ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੁਦਰਾਵਾਂ  ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਘਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਆਯਾਤ ਮਹਿੰਗਾ ਅਤੇ ਨਿਰਯਾਤ ਸਸਤਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।  ਆਯਾਤ ਘੱਟਦਾ ਅਤੇ ਨਿਰਯਾਤ ਵਧਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਘਰੇਲੂ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ।  ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ  ਰਾਜ ਕੇਂਦਰੀ ਬੈਂਕ  ( ਰਿਜਰਵ ਬੈਂਕ )  ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਬਾਂਡ ਦੇਕੇ ਕਰਜਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਮਾਲੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਮੁਦਰਾ ਦਾ ਭੰਡਾਰ ਵਧਦਾ ਹੈ ।  ਜੇਕਰ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਿਤ ਕਰਨ  ਦੇ ਬਦਲੇ ਕੇਵਲ ਉਪਭੋਗ ਅਤੇ ਨਿਰਰਥਕ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਬੜਾਵਾ ਦੇਣ ਲਈ ਹੋਵੇ  ਤਾਂ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ।  ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ  ਦੇ ਬਾਅਦ ਤੋਂ ਅਨੇਕ ਵਾਰ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਨਾਲ  ਜੂਝਣਾ ਪਿਆ ਹੈ ।  ਅੱਜ ਵੀ ਉਹ ਮੁਦਰਾਸਫੀਤੀ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਹੈ ਮਗਰ ਇਸ ਵਾਰ ਲੜਾਈ ਟਾਕਰੇ ਤੇ ਜਿਆਦਾ ਔਖੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਨਵਉਦਾਰਵਾਦੀ ਭੂਮੰਡਲੀਕਰਣ ਨੇ ਰਾਜ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਕਮਜੋਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਸ਼  ਦੇ ਦਰਵਾਜੇ ਜਿਣਸਾਂ ਅਤੇ ਪੂੰਜੀ  ਦੇ ਆਉਣ - ਜਾਣ ਲਈ ਖੋਲ ਦਿੱਤੇ ਹਨ  ਅਤੇ ਵਾਅਦਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਨੂੰ ਫਲਣ ਫੁੱਲਣ ਦੀ ਛੁੱਟ  ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ।  ਇਸ ਸਭ ਬਾਰੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ  ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗੇ ।

-ਡਾ . ਗਿਰੀਸ਼ ਮਿਸ਼ਰਾ