'ਅਜ਼ਾਦੀ' ਦਾ ਇਹ ਅੰਦੋਲਨ ਥੋਥਾ ਕਿਉਂ ਹੈ ?

ਦੂਜੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਲੜਾਈ  ਦੇ ਨਾਹਰੇ ,  ਰਾਜਨੀਤਕ ਵਰਗ ਨੂੰ ਕਾਲੇ ਅੰਗਰੇਜ਼  ,  ਅੰਨਾ ਹਜਾਰੇ  ਨੂੰ  ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਤੱਕ ​​ਕਿ ਗਾਂਧੀ ਕਹਿਣਾ ,  ਗਾਂਧੀ ਟੋਪੀ ਪਹਿਨਣਾ ,  ਮਰਨ ਵਰਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ ਪੱਧਤੀ  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰਨਾ  , ਇਹ ਸਭ ਭਾਰਤੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼  ਦੇ ਨਾਲ ਯਾਦ ਸੰਪਰਕ ਜੋੜਨ ਵਾਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹਨ .  ਵਧਦੀਆਂ ਭੀੜਾਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਈ ਉਤਸ਼ਾਹੀ ਟੀਵੀ ਸੰਪਾਦਕਾਂ ਨੇ  ਇਸਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦੀ  ਦੇ ਬਾਅਦ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਅੰਦੋਲਨ ਤੱਕ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ . ਕੀ ਇਹ ਸਿਰਫ ਅਤਿਕਥਨੀ ਸੀ ਜਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਦੂਜੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਲੜਾਈ ਦਾ ਆਗਾਜ਼ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਸਨ ?  ਜੇਕਰ ਜਵਾਬ ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ , ਤਾਂ ਇਹ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ  ਮਾਮਲਾ ਹੈ ,  ਅਤੇ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਤੁਲਣਾ ਜਾਇਜ਼ ਹੈ . ਕੀ ਵਿਸ਼ਵ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ,  ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ,  ਸੰਗਠਨ ,  ਵਿਧੀਆਂ ,  ਅਗਵਾਈ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ,  ਜਨਤਕ ਸਮਰਥਨ ਪੱਖੋਂ  ਸਾਂਝਾਂ ਹਨ  ?  ਮੇਰੀ ਸਮਝ ਹੈ  ਕਿ ਉਸ ਮਹਾਂਕਾਵਿਕ  ਸੰਘਰਸ਼ ਅਤੇ ‘ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਭਾਰਤ ’ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਅੰਦੋਲਨ  ਦੇ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵੀ ਸਾਂਝਾ ਨਹੀਂ ਹੈ .

ਪਹਿਲਾ ਅੰਤਰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ਵ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਪੱਖੋਂ ਹੈ .  ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਜਟਿਲ ਵਿਚਾਰਧਾਰਿਕ ਪ੍ਰਵਚਨ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਸਿਰਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ,  ਜਿਸ ਦਾ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਸਾਡੇ  ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀਆਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ,  ਜਿਸਨੂੰ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਨਰਮਪੰਥੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ,  ਜੋ ਉੱਚਕੋਟੀ ਦੇ  ਬੁੱਧੀਜੀਵੀ ਸਨ , ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ .  ਦਾਦਾ ਭਾਈ ਨਾਰੋ ਜੀ ,  ਆਰ ਸੀ ਦੱਤ ,  ਰਾਨਾਡੇ ,  ਗੋਖਲੇ ,  ਜੀ ਸੁਬਰਮਨਿਆ ਅੱਯਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਗੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੋਬਸਨ ਅਤੇ ਲੇਨਿਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਉਪਨਿਵੇਸ਼ਵਾਦ  ਦੀ ਆਰਥਕ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਨੂੰ ਮਜਬੂਤੀ ਨਾਲ  ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ ਵਿਰੋਧ ਦੀ ਨੀਂਹ ਤੇ ਖੜਾ ਕੀਤਾ.  ਰਾਜਨੀਤਕ ਆਰਥਿਕਤਾ   ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਨੂੰ “ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਕ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ” ਦੀਆਂ ਖਤਰਨਾਕ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭਟਕ ਜਾਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ.  “ਸੰਸਕ੍ਰਿਤਕ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ” ਉਹ ਲਬਾਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਪਹਿਨ ਕੇ ਹਿੰਦੂ ਸੰਪ੍ਰਦਾਇਕਤਾ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ  ਦਾ ਢੋਂਗ ਰਚਦੀ ਹੈ  .   ਕਿਉਂਜੋ  ਨਾ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਨਾ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੰਪ੍ਰਦਾਇਕਤਾਵਾਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਪੱਖੋਂ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ ,  ਉਹ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੈਧਤਾ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ .

ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆ ਦੇ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਕਰ ਕੇ ਅੱਗੇ ਇਹ ਸੁਨਿਸਚਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਸਿਖਲਾਈ  ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ  ,  ਨਾ ਕਿ  ਪ੍ਰਣਾਲੀ  ਚਲਾ ਰਹੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ( ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਬੇਹੱਦ ਨਾਪਸੰਦ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ) ਦੇ ਖਿਲਾਫ .  ਜਲਿਆਂ ਵਾਲਾ ਬਾਗ ਹੱਤਿਆਕਾਂਡ ਦਾ ਬਦਲਾ  ਇਹ ਮੰਗ ਕਰ ਕੇ ਨਹੀਂ ਕਿ ਅਪਰਾਧੀ ਜਨਰਲ ਡਾਇਰ ਨੂੰ ਨੇੜਲੇ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਖੰਭੇ ਨਾਲ ਲਟਕਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਸਗੋਂ ਅਸਹਿਯੋਗ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਵਰਾਜ ਲਕਸ਼  ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਰਾਹੀਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ .  ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜਨਤਕ ਰੋਹ ਨੂੰ  ਬਸਤੀਵਾਦੀ  ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ  ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਕੱਪੜਾ ,  ਲੂਣ ਕਾਨੂੰਨ ,  ਜਾਂ ਭੂਮੀ ਮਾਮਲਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ  (  ਜਿਵੇਂ  ਬਾਰਦੋਲੀ ਵਿੱਚ ) ਵਰਗੇ ਦਾਸਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਨਿਰਦੇਸ਼ਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ .  ਮਹਾਨ ਅੰਦੋਲਨ  ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਦੰਡਿਤ ਕਰਨ  ਲਈ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪ੍ਰਣਾਲੀਗਤ ਜਾਂ ਸੰਰਚਨਾਤਮਕ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਲਿਆਉਣ ਲਈ  ਹੁੰਦੇ ਹਨ - ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅੰਦੋਲਨ ਲਈ ਜਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਉਪਰਲੇ ਮੂਲ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਤਾਂ ਆਤਮਸਾਤ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ .  ਵਰਤਮਾਨ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ  ਦੇ ਜੜ ਕਾਰਣਾਂ ਦੀ ਆਰਥਕ ,  ਰਾਜਨੀਤਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਵਿਵਸਥਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ  ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਨਾ  ਅਤੇ ਇਹਦੀ ਜਟਿਲ ਸਾਫ਼ ਸਪਸ਼ਟ ਸਮਝ ਬਣਾਉਣਾ ਲੋੜੀਂਦਾ ਹੈ . ਵਿਚਾਰਧਾਰਿਕ ਖਲਾਅ ਵਿੱਚ ਭਟਕਦੀ  ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ  ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ  ਜੋ ਹੁਣ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ,  ਉਸਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾਵਾਂ ਦੀ ਤਰਜਮਾਨੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਹਥਿਆ ਲੈਣ ਦਾ  ਖਤਰਾ ਹੈ ਜੋ ਹੋਰ ਭਾਵੇਂ ਕੁੱਝ ਵੀ ਹੋਣ ਲੇਕਿਨ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਕਦਾਚਿਤ ਨਹੀਂ ਹਨ .  ਫਾਸਿਸਟ ,  ਸੰਪ੍ਰਦਾਇਕ ,  ਕੱਟੜਪੰਥੀ ,  ਲੋਕਲੁਭਾਵਨਵਾਦੀ ,  ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਭ ਅਗਿਆਤ ਵਸਤਾਂ ,  ਸਾਰੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸੱਤਾ ਦੇ ਮੁਫਤ ਝੂਟੇ ਲੈਣ ਲਈ ਆਦਰਸ਼ਵਾਦੀ ,  ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਮੁਕਤ ਗੱਡੀ ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ  ਸਕਦੇ ਹਨ ,  ਕਿਉਂਕਿ ਹੁਣ ਕੋਈ ਵਿਚਾਰਧਾਰਿਕ ਛਾਨਣਾ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੋ ਫੂਸ ਤੋਂ ਅਨਾਜ ਨੂੰ ਅੱਡ ਕਰ ਸਕੇ .

ਅੰਤਰ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਖੇਤਰ ਹੈ ਕਿ ਜਦ ਕਿ ਮੌਜੂਦਾ ਅੰਦੋਲਨ ਦੀ ਆਪਣੇ ਇੱਕ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਹੈ , 1920 ਵਿੱਚ ਅਗਵਾਈ ਆਪਣੇ ਹਥ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲੈਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਾਂਧੀ ਜੀ  ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕੰਮ ਸੀ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ  ਪਿੰਡ ਅਤੇ ਮਹੱਲਾ ਪਧਰ ਤੋਂ ਕੁੱਲ ਭਾਰਤੀ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ ਤੱਕ ਵਾਰਸ਼ਿਕ ਚੋਣ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਆਪੀ ਸੰਗਠਨ ਬਣਾਉਣਾ . ਇਹ ਸੰਗਠਨ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵਿਚਾਰਧਾਰਿਕ ਸਾਵਾਂਪਣ ਅਤੇ ਲਾਮਬੰਦੀ ਅਤੇ ਸਫਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ . ਇਸਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਮਜਬੂਤ ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਨੈੱਟਵਰਕ  ਵਾਲੀਆਂ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਲਾਭ ਉਠਾ ਜਾਣ ਦੀ,  ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਹੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਿਕ ਏਜੰਡਿਆਂ ਦਾ ਜੂਲਾ ਪਾ ਦੇਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਘਰਸ਼  ਦੇ ਮੋਹਰੀਆਂ ਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਕਦੇ ਕਲਪਨਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਹੁੰਦੀ. ਸਟੇਜ ਦੀ ਪਿਠਭੂਮੀ ਉੱਤੇ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੀ ਆਰ ਐੱਸ ਐੱਸ ਦੀ ਪਸੰਦੀਦਾ ਮੂਰਤੀ ਦੀ ਹਾਜਰੀ ,  ਨਰੇਂਦਰ ਮੋਦੀ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ,  ਆਰ ਐੱਸ ਐੱਸ ਦੇ ਰਾਮ ਮਾਧਵ ਦਾ ਜੰਤਰ ਮੰਤਰ ਫੇਰੀ  ਇਸ ਹਥਿਆਉਣ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਗੰਭੀਰ ਖਤਰਿਆਂ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਹਨ  .  ਸਪੱਸ਼ਟ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ  ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਜਨਤਕ ਅੰਦੋਲਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਖੁਦ ਆਪਣਾ ਕੋਈ  ਸੰਗਠਨਾਤਮਕ ਢਾਂਚਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ  , ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਇਹ ਖਤਰਾ  ਮੰਡਰਾ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ  ,  ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵਾਸਤਵ ਵਿੱਚ ਜੇਪੀ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹੀ ਹੋਇਆ ਸੀ .  ਜੇਕਰ ਜੇ ਪੀ ਵਰਗਾ ਨੇਤਾ ਜੋ ਕਿਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬੌਧਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਕੱਦ  ਵਾਲਾ ਨੇਤਾ ਸੀ ,  ਆਰ ਐੱਸ ਐੱਸ ਦੇ  ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਅਤੇ ਜਥੇਬੰਦਕ ਤੌਰ ਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਲਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ,  ਤਾਂ ਕੀ  ਵਰਤਮਾਨ ਅਗਵਾਈ  ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਚਿੰਤਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਉਚਿਤ ਨਹੀਂ ਹਾਂ ?

ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਅੰਤਰ ਰਾਜਨੀਤੀ ,  ਰਾਜਨੀਤਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਅਤੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਪ੍ਰਤੀ  ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਵਿੱਚ ਹੈ .  ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਦੇ ਪੂਰੇ ਨਾਗਰਿਕ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਚੇਸ਼ਟਾ ਕੀਤੀ.  ਗਾਂਧੀ ਜੀ  ਦਾ ਮਹਾਨ ਯੋਗਦਾਨ ਭਾਰਤ ਦੇ “ਲੱਖਾਂ ਉਦਾਸੀਨ ਗੁੰਗਿਆਂ” ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਹਿਣ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪ੍ਰਾਣੀ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸੀ  .  ਇਸਦੀਆਂ ਕਮਜੋਰੀਆਂ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ  ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕਾਂਗਰਸ ਪੂਰੇ ਨਾਗਰਿਕ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਸਹਿਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਸਦੀ ਰੂਪ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ  ਸੀ .  ਰਾਜਨੀਤਕ ਵਰਗ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤਿਨਿੱਧੀ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ  ਲਈ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ ਤ੍ਰਿਸਕਾਰ ਸਭ ਤੋਂ ਖਤਰਨਾਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨਾਹੱਕ ਠਹਿਰਾਉਂਦਾ ਹੈ  ਅਤੇ  ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਸੱਤਾਵਾਦੀ ,  ਫਾਸੀਵਾਦੀ ਅਤੇ ਫੌਜ਼ਵਾਦੀ ਵਿਕਲਪਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ  ਦਿੰਦਾ ਹੈ .

ਅਗਵਾਈ  ਦੇ ਸਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਅੰਤਰ ਬੜਾ ਉਘੜਵਾਂ ਹੈ .  ਅੰਨਾ ਹਜਾਰੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ ਤੇ  ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ  ਉਸਨੂੰ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨੂੰ ਖਾਰਿਜ ਕਰੇਗਾ. ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਕਿ  ਭ੍ਰਿਸ਼ਟ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੀ ਉਹਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਿਵੇਂ ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ ਹੋਈ ਤਾਂ ਉਹਦਾ  ਮੂੰਹਤੋੜ ਜਵਾਬ ਸੀ  ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸ਼ਿਵਾ ਜੀ ਦੀਆਂ ਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਸੀ .  ਸ਼ਰਾਬ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਗਾਹਕਾਂ ਦਾ ਧਰਨਿਆਂ ਅਤੇ ਬਾਈਕਾਟ ਰਾਹੀਂ ਵਿਰੋਧ ਦੀ ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ ਪੱਧਤੀ ਅੰਨਾ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਉਪਭੋਕਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੋੜਿਆਂ ਦੀ ਜਿਸਮਾਨੀ ਸਜ਼ਾ ਤੋਂ  ਕੋਹਾਂ ਦੂਰ ਹੈ !  ਵਰਤ ਦਾ ਹਥਿਆਰ ,  ਗਾਂਧੀ ਜੀ  ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ,  ਇੱਕ ਸੂਖਮ ਔਜਾਰ ਸੀ  ,  ਜਿਸਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੇਵਲ ਉਦੋਂ ਸਹੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਤਰੀਕਿਆਂ   ਨੂੰ ਅਜਮਾ ਲਿਆ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਅਸਫਲ ਹੋ ਗਏ ਹੋਣ  ,  ਅਤੇ ਇਹਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇੱਕ ਸਰਜਨ ਦੀ ਪਰਿਸ਼ੁੱਧਤਾ  ਦੇ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ  ਦੇ ਨੈਤਿਕ ਵਿਵੇਕ ਨੂੰ ਜਗਾਉਣ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਦੀ ਜ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ  . ਖੁਦ ਗਾਂਧੀ-ਜੀ ਨੇ ਆਜਾਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਇਹਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸ਼ੰਕਾ ਵਿਅਕਤ ਕੀਤੀ ਸੀ .  ਕੌਣ ਮੁੱਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦੀ ਅੰਧਾਧੁੰਦ ਵਰਤੋਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਇਹਦੀ  ਉਸ ਨੈਤਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਤੋਂ ਸੱਖਣਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ  ਜੋ ਇਸਨੇ  ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ  ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਈ ਸੀ ?

ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁੱਸਾ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹਾਲ  ਦੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਘੋਟਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ  ਬੇਨਕਾਬ ਹੋਣ ਦੇ ਹੜ੍ਹ  ਦੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ  ਦੇ  ਆਤਮ  -  ਸਨਮਾਨ ਨੂੰ ਇੱਕ ਝੱਟਕਾ ਲੱਗਿਆ ਹੈ  .  ਇਸ ਕ੍ਰੋਧ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਜਨ ਲੋਕਪਾਲ ਬਿਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਤੱਤਕਾਲ ਸਮਾਧਾਨ ਦਾ ਬਚਨ ਕਰਕੇ ਲੋਕਲੁਭਾਵਨਵਾਦ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣਾਉਣਾ ਆਸਾਨ ਹੈ .  ਲੇਕਿਨ ਅਗਵਾਈ  ਨੇ ਨਰਾਜਗੀ ਜਗਾਉਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਵੇਂ ਹੀ ਸੰਜਮ ਵੀ ਵਰਤਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ.

ਹਾਲਾਂਕਿ ,  ਰਾਜਨੀਤਕ ਵਰਗ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜ ਖੁਦ ਆਪਣੇ ਜੋਖਮ ਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਨੂੰ  ਖਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਇਸ ਸੱਦੇ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਜਨਤਕ ਹੁੰਗਾਰੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੱਖ  ਸੰਕੇਤਾਂ ਦੀ ਇਸ ਚਿਤਾਵਨੀ ਨੂੰ ਅਣਡਿੱਠ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ .  ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ,  ਸਨਮਾਨਣਾ  ਅਤੇ  ਸੰਬੋਧਿਤ ਹੋਣਾ ਬਣਦਾ ਹੈ ,  ਲੇਕਿਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਕਿ ਇਹ ਸਾਡੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਸਥਾਈ ਵਿਰਾਸਤ, ਸਾਡੇ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਲੋਕਤੰਤਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜਬੂਤ ਕਰੇ .

-ਮ੍ਰਦੁਲਾ ਮੁਖਰਜੀ

(ਲੇਖਕ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤੀ ਇਤਹਾਸ ,  ਜੇ ਐਨ ਯੂ  ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ,  ਨਹਿਰੂ ਸਿਮਰਤੀ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ ਅਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਹੈ.)