ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆ ਗਿਆ ਹੈ–ਭੀਸ਼ਮ ਸਾਹਨੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ

ਗੱਡੀ ਦੇ ਡਿੱਬੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮੁਸਾਫਿਰ ਨਹੀਂ ਸਨ । ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੀ ਸੀਟ ਤੇ ਬੈਠੇ ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਦੇਰ ਤੋਂ ਮੈਨੂੰ ਲਾਮ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਰਹੇ ਸਨ ਉਹ ਲਾਮ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਰਮਾ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਅਤੇ ਗੱਲ – ਗੱਲ ਤੇ ਖੀ – ਖੀ ਕਰਕੇ ਹੱਸਦੇ ਅਤੇ ਗੋਰੇ ਫੌਂਜੀਆਂ ਦੀ ਖਿੱਲੀ ਉੜਾਉਂਦੇ ਰਹੇ ਸਨ । ਡਿੱਬੇ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਪਠਾਨ ਵਪਾਰੀ ਵੀ ਸਨ , ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੀ ਪੋਸ਼ਾਕ ਪਹਿਨੀਂ ਉੱਤੇ ਵਾਲੀ ਬਰਥ ਤੇ ਲਿਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ । ਉਹ ਆਦਮੀ ਬਹੁਤ ਹੱਸਮੁਖ ਸੀ ਅਤੇ ਬੜੀ ਦੇਰ ਤੋਂ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਵਾਲੀ ਸੀਟ ਤੇ ਬੈਠੇ ਇੱਕ ਦੁਬਲੇ – ਜਿਹੇ ਬਾਬੂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਮਜਾਕ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਉਹ ਦੁਬਲਾ ਬਾਬੂ ਪੇਸ਼ਾਵਰ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਲਗਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਸੇ – ਕਿਸੇ ਵਕਤ ਉਹ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਪਸ਼ਤੋ ਵਿੱਚ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗਦੇ ਸਨ । ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸੱਜੇ ਕੋਨੇ ਵਿੱਚ , ਇੱਕ ਬੁੱਢੀ ਮੂੰਹ – ਸਿਰ ਢਕੀ ਬੈਠੀ ਸੀ ਅਤੇ ਦੇਰ ਤੋਂ ਮਾਲਾ ਜਪ ਰਹੀ ਸੀ । ਇਹੀ ਕੁਝ ਲੋਕ ਹੋਣਗੇ ਸੰਭਵ ਹੈ ਦੋ – ਇੱਕ ਹੋਰ ਮੁਸਾਫਿਰ ਵੀ ਰਹੇ ਹੋਣ , ਪਰ ਉਹ ਸਾਫ਼ ਸਾਫ਼ ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਨਹੀਂ ।

ਗੱਡੀ ਹੌਲੀ ਰਫਤਾਰ ਨਾਲ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ , ਅਤੇ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਮੁਸਾਫਿਰ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਕਣਕ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹਲਕੀਆਂ – ਹਲਕੀਆਂ ਲਹਿਰੀਆਂ ਉਠ ਰਹੀਆਂ ਸਨ , ਅਤੇ ਮੈਂ ਮਨ – ਹੀ – ਮਨ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸੁਤੰਤਰਤਾ – ਦਿਵਸ ਸਮਾਰੋਹ ਦੇਖਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ , ਤਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ , ਅਸੀ ਕਿਸੇ ਝੁਟਪੁਟੇ ਵਿੱਚ ਜੀ ਰਹੇ ਹਾਂ । ਸ਼ਾਇਦ ਸਮਾਂ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਣ ਪਰ ਅਤੀਤ ਦਾ ਸਾਰਾ ਵਪਾਰ ਹੀ ਝੁਟਪੁਟੇ ਵਿੱਚ ਗੁਜ਼ਰਿਆ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਜਿਵੇਂ – ਜਿਵੇਂ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਪਟ ਖੁਲਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ , ਇਹ  ਝੁਟਪੁਟਾ ਹੋਰ ਵੀ ਗਹਿਰਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਹੋਰ ਲੋਕ ਤਰ੍ਹਾਂ – ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਉਣ ਲੱਗੇ ਸਨ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਦੀ ਰੂਪ ਰੇਖਾ ਕਿਵੇਂ ਦੀ ਹੋਵੇਗੀ । ਪਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਵੀ ਕਲਪਨਾ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ ਸੀ । ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬੈਠੇ ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਵਾਰ – ਵਾਰ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣ ਜਾਣ ਤੇ ਜਿਨਾਹ ਸਾਹਿਬ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿਣਗੇ ਜਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਜਾਕੇ ਬਸ ਜਾਣਗੇ , ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਹਰ ਵਾਰ ਇਹੀ ਜਵਾਬ ਹੁੰਦਾ ਬੰਬਈ ਕਿਉਂ ਛੱਡਣਗੇ , ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ – ਜਾਂਦੇ ਰਹਿਣਗੇ , ਬੰਬਈ ਛੱਡ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਕੀ ਤੁਕ ਹੈ ! ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਨੁਮਾਨ ਲਗਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਕਿਹੜਾ ਸ਼ਹਿਰ ਕਿਸ ਵੱਲ ਜਾਵੇਗਾ । ਮਿਲ ਬੈਠਣ ਦੇ ਢੰਗ ਵਿੱਚ , ਗਪ – ਸ਼ਪ ਵਿੱਚ , ਹਾਸੇ – ਮਜਾਕ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਸੀ । ਕੁੱਝ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਘਰ ਛੱਡਕੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ , ਜਦੋਂ ਕਿ ਹੋਰ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਜਾਕ ਉੱਡਾ ਰਹੇ ਸਨ । ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ ਕਿਹੜਾ ਕਦਮ ਠੀਕ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਕਿਹੜਾ ਗਲਤ ਇੱਕ ਤਰਫ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਣ ਜਾਣ ਦਾ ਜੋਸ਼ ਸੀ ਤਾਂ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੇ ਆਜਾਦ ਹੋ ਜਾਣ ਦਾ ਜੋਸ਼ । ਜਗ੍ਹਾ – ਜਗ੍ਹਾ ਦੰਗੇ ਵੀ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ , ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿਵਸ਼ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਵੀ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ । ਇਸ ਪਿਠਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਲੱਗਦਾ , ਦੇਸ਼ ਆਜਾਦ ਹੋ ਜਾਣ ਤੇ ਦੰਗੇ ਆਪਣੇ – ਆਪ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਣਗੇ । ਮਾਹੌਲ ਦੇ  ਇਸ ਝੁਟਪੁਟੇ   ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਸੁਨਹਰੀ ਧੂਲ – ਜਿਹੀ ਉੱਡ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾਲ – ਹੀ – ਨਾਲ ਨਿਸ਼ਚਾ ਵੀ ਡੋਲ ਰਿਹਾ ਸੀ , ਅਤੇ ਇਸ ਅਨਿਸ਼ਚੇ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ – ਕਿਸੇ ਵਕਤ ਭਾਵੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਰੂਪ ਰੇਖਾ ਝਲਕ ਦੇ ਜਾਂਦੀ ਸੀ

ਪੂਰੀ ਪੜ੍ਹੋ