ਮਾਰਕੁਏਜ਼ ਨੇ ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਊਬਾ ਦੀ ਸਾਮਵਾਦੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਲੈਟਿਨ ਅਮਰੀਕੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵੱਲ ਗਈ . ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਸ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਵਧੀ ਅਤੇ ਇੱਕ - ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਲੈਟਿਨ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਛੋਟੇ - ਛੋਟੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਕਈ ਗੁੰਮਨਾਮ ਲੇਖਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਹੋਕੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦੇ ਡੰਡੇ ਚੜ੍ਹਨ ਲੱਗੇ . ਸੰਸਾਰ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ‘ਲੈਟਿਨ ਅਮਰੀਕੀ ਬੂਮ’ ਦੇ ਮੁਹਾਵਰੇ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ . ਪੀਰੂ ਵਰਗੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਲੇਖਕ ਮਾਰੀਓ ਵਰਗਾਸ ਲਯੋਸਾ ਇਸ ਬੂਮ ਨਾਲ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਆਇਆ . ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ ਸੀ ਕਿ ੬੦ ਦੇ ਦਸ਼ਕ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਜਵਾਨ ਲੈਟਿਨ ਅਮਰੀਕੀ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪਹਿਚਾਣ ਬਣੀ ਉਸ ਵਿੱਚ ਮਾਰਕੁਏਜ਼ ਨਹੀਂ ਸਨ ਸਗੋਂ ੧੯੬੭ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਵਲ ‘ਵਨ ਹੰਡਰੇਡ ਈਅਰਸ ਆਫ ਸਾਲਿਟਿਊਡ’ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਲੋਹੜੇ ਦੀ ਹੋਈ ਚਰਚਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਰਕੁਏਜ਼ ਨੂੰ ਤਾਂ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੋਈ ਲੈਟਿਨ ਅਮਰੀਕੀ ਭੂਖੰਡ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਸੀ . ਲੇਕਿਨ ਅੱਜ ਮਾਰੀਓ ਵਰਗਾਸ ਲਯੋਸਾ ਦਾ ਦਿਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਇਨਾਮ ਨੋਬਲ ਇਨਾਮ ਮਿਲਿਆ ਹੈ . ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ ਸੀ ਮਾਰਕੁਏਜ਼ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪਹਿਲਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਪਾਠਕਾਂ ਲਈ ਮਾਰੀਓ ਵਰਗਾਸ ਲਯੋਸਾ ਇੱਕ ਜਾਣਿਆ – ਪਹਿਚਾਣਿਆ ਨਾਮ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਸਨ .
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੈਟਿਨ ਅਮਰੀਕੀ ਲੇਖਣੀ ਦਾ ਇਹ ਬੂਮ ਮੇਕਸਿਕੋ ਦੇ ਲੇਖਕ ਕਾਰਲੋਸ ਫੁਏਂਤੇਸ ਦੇ 1958 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ‘ਵਹੇਅਰ ਦ ਏਅਰ ਇਜ ਕਲੀਅਰ’ ਉਪਨਿਆਸ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਜਲਦੀ ਹੀ ਮਾਰਕੁਏਜ਼ ਤੋਂ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ੯ ਸਾਲ ਛੋਟੇ ਮਾਰੀਓ ਵਰਗਾਸ ਲਯੋਸਾ ਦਾ ਨਾਮ ਜੁੜ ਗਿਆ . ੧੯੬੩ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਵਲ ‘ਦ ਟਾਈਮ ਆਫ ਦ ਹੀਰੋ’ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਦੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਵਲਾਂ ਨੇ ਆਲੋਚਕਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ ਅਤੇ ੧੯੬੫ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਦੂਜੇ ਨਾਵਲ ‘ਦ ਗਰੀਨ ਹਾਉਸ’ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਨਾਮ ਵੀ ਮਿਲਿਆ ਜਿਸਦੇ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਲਯੋਸਾ ਦੇ ਨਾਲ ਮਾਰਕੁਏਜ਼ ਵੀ ਗਏ ਸਨ . ਮਾਰਕੁਏਜ਼ ਦੇ ਜੀਵਨੀਕਾਰ ਨੇ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਮਾਰਕੁਏਜ਼ ਫੁਏਂਤੇਸ ਅਤੇ ਲਯੋਸਾ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਬਣੇ ਤੱਦ ਜਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਦੀ ਪਗਡੰਡੀ ਮਿਲੀ .
ਲਯੋਸਾ ਦੀ ਲੇਖਣੀ ਨੂੰ ਜੋ ਗੱਲ ਬਾਕੀ ਲੈਟਿਨ ਅਮਰੀਕੀ ਲੇਖਕਾਂ ਤੋਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਣਾਉਂਦੀ ਸੀ ਉਹ ਇਹ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮਕਾਲੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਕਥਾਤਮਕਤਾ ਦਿੱਤੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਾਕੀ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੈਟਿਨ ਲੇਖਕ ਜਾਤੀ ਕਥਾ ਦਾ ਤਾਣਾ – ਬਾਣਾ ਬੁਣਨ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸਨ . ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ‘ਲੇਟਰਸ ਟੁ ਏ ਯੰਗ ਨਾਵਲਿਸਟ’ ਵਿੱਚ ਮਾਰੀਓ ਵਰਗਾਸ ਲਯੋਸਾ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਭਨਾਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੇਖਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ - ਇੱਕ ਉਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਮਾਨਕਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਲਿਖਦੇ ਹਨ , ਦੂਜੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੇਖਕ ਉਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਭਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਮਾਨਕਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਕੁੱਝ ਇੱਕ ਦਮ ਨਵਾਂ ਰਚ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ੨੮ ਮਾਰਚ , ੧੯੩੬ ਨੂੰ ਲੈਟਿਨ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਗਰੀਬ ਦੇਸ਼ ਪੀਰੂ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਨਾਵਲਕਾਰ , ਨਿਬੰਧਕਾਰ , ਸੰਪਾਦਕ ਨੇ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਮਾਨਕਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਿਆ ਜਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਨਵਾਂ ਜੋੜਿਆ ਇਹ ਵੱਖ ਬਹਿਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ । ਲੇਕਿਨ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਲਯੋਸਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤਿਨਿੱਧੀ ਲੇਖਕ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪੀਰੂ ਦੇ ਇੱਕ ਸੰਪਾਦਕ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਆਰਫ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ , ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਦੋ ਵੱਡੀਆਂ ਪਛਾਣਾ ਹਨ - ਮਾੱਚੂਪਿੱਚੂ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀ ਚੋਟੀਆਂ ਅਤੇ ਲੇਖਕ ਮਾਰੀਓ ਵਰਗਾਸ ਲਯੋਸਾ । ਇਸ ਇਨਾਮ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਸਚਮੁੱਚ ਪੀਰੂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਪਹਿਚਾਣ ਬਣ ਕੇ ਮਾੱਚੂਪਿੱਚੂ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਸਿਖਰਾਂ ਤੇ ਜਾ ਬਿਰਾਜੇ ਹਨ .
ਮਾਰੀਓ ਵਰਗਾਸ ਆਪਣੀ ਲੇਖਣੀ , ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਏਡਵੇਂਚਰਿਸਟ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ , ਜੀਵਨ - ਲੇਖਣੀ ਦੋਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤੇ । ਬਗ਼ਾਵਤ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤਕ ਲੇਖਣੀ ਦਾ ਆਧਾਰ – ਬਿੰਦੂ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਮਾਰੀਓ ਵਰਗਾਸ ਸ਼ਾਇਦ ਹੇਮਿੰਗਵੇ ਦੀ ਇਸ ਉਕਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਆਦਰਸ਼ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੀਵਨ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸਨੂੰ ਜੀਣਾ ਜ਼ਰੂਰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਹਾਲਾਂਕਿ ਜਿਸ ਲੇਖਕ ਦੇ ਉਹ ਆਪ ਨੂੰ ਜਿਆਦਾ ਕਰਜਦਾਰ ਮੰਨਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਉਹ ਅਮਰੀਕੀ ਲੇਖਕ ਵਿਲਿਅਮ ਫਾਕਨਰ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਜੋਗ ਨਾਲ ਮਾਰਕੁਏਜ਼ ਵੀ ਆਪਣੇ ਲੇਖਣੀ ਦੇ ਬੇਹੱਦ ਕਰੀਬ ਪਾਂਦੇ ਰਹੇ ਹਨ . ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਯਾਦਗਾਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਤੋਂ ਨਿਕਲੀਆਂ ਹਨ । ੧੯ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ੧੩ ਸਾਲ ਵੱਡੀ ਆਪਣੀ ਆਂਟੀ ਜੂਲੀਆ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰ ਲਿਆ , ਕੁੱਝ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਦੋਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤਲਾਕ ਵੀ ਹੋ ਗਿਆ । ਬੇਹੱਦ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਵਲ ‘ਆਂਟ ਜੂਲੀਆ ਐਂਡ ਦ ਸਕਰਿਪਟਰਾਇਟਰ’ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸਦੀ ਕਥਾ ਕਹੀ ਹੈ । ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਨਾਵਲ ਕੇਵਲ ਪ੍ਰੇਮਕਥਾ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਨਾਵਲ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਸਕਰਿਪਟਰਾਇਟਰ ਪੇਦਰੋ ਕੋਮਾਚੋ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਦੇ ਕਾਰਨ , ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਰੇਡੀਓ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸੋਪ –ਆਪੇਰਿਆਂ ਦਾ ਸਟਾਰ ਲੇਖਕ ਸੀ । ਉਸਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਰਹਿਣ ਲਯੋਸਾ ਨੇ ਰੇਡੀਓ ਤੇ ਧਾਰਾਵਾਹਿਕ ਪ੍ਰਸਾਰਿਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨਾਟਕਾਂ ਦੇ ਉਸ ਦੌਰ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਟੈਲੀਵਿਜਨ ਧਾਰਾਵਾਹਿਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਲੁਪਤ ਹੋ ਗਿਆ । ਮੈਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ ਹਿੰਦੀ ਦੇ ਸੋਪ - ਓਪੇਰਾ ਲੇਖਕ ਸੁੰਦਰ ਸ਼ਿਆਮ ਜੋਸ਼ੀ ਨੇ ਸਤਿਯੁਗ ਦੇ ਅੰਤਮ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਇੱਕ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨਾਵਲ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਸੋਪ ਓਪੇਰਾ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਨਾਵਲ - ਚਰਿੱਤਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਸੀ . ਇਹ ਇਸ ਬਹੁਰੂਪੀ ਲੇਖਕ ਨਾਲ ਮੇਰੀ ਪਹਿਲੀ ਜਾਣ ਪਹਿਚਾਣ ਸੀ .
੧੯੭੭ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੱਡ ਬੀਤੀ ਅਤੇ ਜੱਗ ਬੀਤੀ ਕਥਾ ਦੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਸ਼ੈਲੀ ਨਾਲ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਜਾਣ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਵਾਈ , ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਿਸਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਉਤਰ- ਆਧੁਨਿਕ ਕਥਾ - ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਗਈ । ਉਤਰ - ਆਧੁਨਿਕ ਕਥਾ - ਲੇਖਣੀ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਉਹ ਮਾਹਿਰ ਕਹੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ - ਹਾਸ - ਵਿਅੰਗ ਦੀ ਚੁਟੀਲੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੀ ਗੱਲ ਕਹਿ ਜਾਣਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਵਲ ‘ਦ ਟਾਈਮ ਆਫ ਦ ਹੀਰੋ’ ਵਿੱਚ ਫੌਜੀ ਸਕੂਲ ਦੇ ਆਪਣੇ ਅਨੁਭਵਾਂ ਦੀ ਕਥਾ ਕਹੀ ਹੈ । ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਤ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਕਥਾਨਕ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਹੀ ਨਾਵਲ ਨਾਲ ਲੇਖਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਵਾਦਾਸਪਦ ਪਹਿਚਾਣ ਬਣੀ । ਪ੍ਰਸੰਗਵਸ਼ , ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਉਲਟ ਨਿਜੀ ਪ੍ਰਸੰਗਾਂ ਦੀ ਕਥਾ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਲਯੋਸਾ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।
ਆਪਣੇ ਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਪੇਨਿਸ਼ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਲੇਖਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਗੈਬਰੀਅਲ ਗਾਰਸਿਆ ਮਾਰਕੁਏਜ਼ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਤੇ ਸ਼ੋਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਸ ਲੇਖਕ ਦੀ ਤੁਲਣਾ ਅਕਸਰ ਮਾਰਕੁਏਜ਼ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਮਾਰਕੁਏਜ਼ ਦੇ ਬਾਅਦ ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਲਯੋਸਾ ਸਪੈਨਿਸ਼ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਲੇਖਕ ਹਨ ਜੋ ਬੂਮ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵੀ ਮਜਬੂਤੀ ਨਾਲ ਡਟੇ ਰਹੇ . ਜਾਦੂਈ ਯਥਾਰਥਵਾਦ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਬੁਲੰਦੀਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਣ ਵਾਲੇ ਮਾਰਕੁਏਜ਼ ਅਤੇ ਮੁਹਾਵਰੇਦਾਰ ਵਰਣਨਾਤਮਿਕ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਕਿੱਸਾ ਗੋ ਲਯੋਸਾ ਦੀਆਂ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਭਲੇ ਵੱਖ ਹੋਣ , ਮਗਰ ਦੋਨਾਂ ਦੇ ਸਰੋਕਾਰ , ਰਾਜਨੀਤਕ - ਸਾਮਾਜਕ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਕਾਫ਼ੀ ਮਿਲਦੀਆਂ - ਜੁਲਦੀਆਂ ਹਨ । ਸਰਵਸੱਤਾਵਾਦੀ ਵਿਅਵਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦਾ ਭਾਵ ਦੋਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ , ਆਪਣੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨਾਲ ਗਹਿਰਾ ਲਗਾਉ ਦੋਨਾਂ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਹ ਵੱਖ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਦੋਨੋਂ ਰਾਜਨੀਤਕ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਬਣ ਗਏ . ਮਾਰਕੁਏਜ਼ ਦੀ ਖੱਬੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਡਿਗੀ ਲੇਕਿਨ ਪੀਰੂ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਚੋਣ ਲੜਨ ਵਾਲਾ ਇਹ ਲੇਖਕ ਸੱਜੇ ਪੱਖੀ ਉਦਾਰਵਾਦੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਗਿਆ . ਜਿਸ ਤੇ ਮਾਰਕੁਏਜ਼ ਨੇ ਕਟਾਖ ਵੀ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਭਰਿਆ ਕਿਹਾ ਸੀ . ਲੇਕਿਨ ਲਯੋਸਾ ਆਪਣੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਲਈ ਨਹੀਂ ਆਪਣੀ ਲੇਖਣੀ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ - ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵੀ .
ਲਯੋਸਾ ਨੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਕਾਲੀ ਪੀਰੂਵਿਆਈ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਵਿਡੰਬਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਿਖਾਉਣ ਲਈ ਮਾਰਕੁਏਜ਼ ਦੀ ਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਕਥਾਵਾਂ , ਮਿਥ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਚਰਿਤਰਾਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲਿਆ . ਲੇਟਿਨ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਇੱਕ ਅਤਿਅੰਤ ਪਛੜੇ ਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਤਾੱਲੁਕ ਰਖਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਲੇਖਕ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਾਰਕੁਏਜ਼ ਦੇ ਨਾਵਲਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਜੀ – ਸਰਬੱਤ ਦਾ ਦਵੰਦ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ , ਮਾਰਕੁਏਜ਼ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲ ‘ਆਟਮ ਆਫ ਦ ਪੈਟਰਿਆਰਕ’ ਵਿੱਚ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹ ਦੇ ਚਰਿੱਤਰ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾਇਆ ਹੈ , ਲਯੋਸਾ ਦੇ ਨਾਵਲ ‘ਫੀਸਟ ਆਫ ਗੋਟ’ ਵਿੱਚ ਵੀ ਡੋਮਿਨਿਕ ਰਿਪਬਲਿਕ ਦੇ ਇੱਕ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਕਥਾ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ । ਲਯੋਸਾ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨਾਵਲ ‘ਕਨਵਰਸੇਸ਼ਨ ਇਨ ਦ ਕੈਥੇਡਰਲ’ ਵਿੱਚ ਪੀਰੂ ਦੇ ਇੱਕ ਤਾਨਾਸ਼ਾਹ ਤੋਂ ਬਗ਼ਾਵਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨਾਇਕ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਹੈ । ਮਾਰਕੁਏਜ਼ ਨੇ ‘ਲਵ ਇਨ ਦ ਟਾਇਮ ਆਫ ਕਾਲਰਾ’ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੇਮ ਦੇ ਐਪਿਕੀ ਨਾਵਲ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ . ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਲਯੋਸਾ ਦਾ ਨਾਵਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ‘ਬੈਡ ਗਰਲ’ , ਇਹ ਵੀ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀਆਂ ਐਪਿਕੀ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਾਲਾ ਨਾਵਲ ਹੈ । ਉਂਜ ਇਸ ਤੁਲਣਾ ਦਾ ਕੋਈ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਖੁਦ ਲਯੋਸਾ ਨੇ ਮਾਰਕੁਏਜ਼ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਚੱਲੀ ਆ ਰਹੀ ਭਾਸ਼ਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਪਰਸ਼ ਪਾਉਂਦੇ ਹੀ ਜਾਦੂਮਈ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਜਾਦੂਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਰਚਨ ਵਾਲਾ ਦੂਜਾ ਲੇਖਕ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲਯੋਸਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਰੰਭਕ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਾਰਕੁਏਜ਼ ਦੀ ਲੇਖਣੀ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵੇਖੀਆਂ ਸਨ .
ਲੈਟਿਨ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਦੋਨਾਂ ਮਹਾਨ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਾਨਤਾ ਇਹ ਜਰੂਰ ਹੈ ਕਿ ਦੋਨਾਂ ਨੇ ਕੁੱਝ ਵੀ ਘਟੀਆ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ । ਲਯੋਸਾ ਅਜਿਹੇ ਲੇਖਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਕਦੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਨਹੀਂ । ਹੇਮਿੰਗਵੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਵਿਵਿਧਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੰਗ ਦੀ ਖਿੱਚ । ਬਰਾਜੀਲ ਦੇ ਇੱਕ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਪ੍ਰਸੰਗ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾਕੇ ਲਿਖੇ ਗਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਵਲ ‘ਦ ਵਾਰ ਆਫ ਦ ਐਂਡ ਆਫ ਦ ਵਰਲਡ’ ਨੂੰ ਅਨੇਕ ਆਲੋਚਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਨਾਵਲ ਵੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ । ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹ ਬਹੁਰੰਗਾ ਲੇਖਕ ਹੈ । ਹਮੇਸ਼ਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਲਈ ਤਤਪਰ .
ਆਪਣੀ ਇੱਕ ਭੇਂਟਵਾਰਤਾ ਵਿੱਚ ਲਯੋਸਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਹਿਤ - ਲੇਖਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਉਹ ਇਸ ਲਈ ਆਕਰਸ਼ਤ ਹੋਏ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਝੂਠ ਲਿਖਣ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਅਜਿਹਾ ਝੂਠ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਸੱਚਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਨਵੇਂ ਪਹਿਲੂ ਜੋੜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ , ਕੋਈ ਨਵੇਂ ਆਯਾਮ ਜੋੜ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਦੀ ਮਾਤਰ ਪੁਨਰ ਰਚਨਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ , ਉਹ ਉਸ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਨਵਾਂ ਜੋੜ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਰੂਪਾਂਤਰਿਤ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ । ਇਹੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਲਯੋਸਾ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਵੀ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ।
ਮਾਰੀਓ ਵਰਗਾਸ ਲਯੋਸਾ ਨੂੰ ਨੋਬੇਲ ਇਨਾਮ ਮਿਲਣਾ ਲੈਟਿਨ ਅਮਰੀਕੀ ਬੂਮ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੇ ਆਕਲਨ ਦਾ ਇੱਕ ਮੌਕਾ ਵੀ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਕਰੀਬ ਚਾਰ ਆਰੰਭਕ ਵੱਡੇ ਸਮਝੇ ਗਏ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੂਜੇ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਨੋਬੇਲ ਇਨਾਮ ਮਿਲਿਆ ਹੈ . ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਮਨ ਵਿੱਚ ਉਠ ਰਹੇ ਇਸ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਮਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਦਬੇ ਰਹੇ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਖੀਰ ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੋਬੇਲ ਕਿਉਂ ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੁੱਝ ਖਾਸ ਉਲੇਖਣੀ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ ਹੈ .
ਇਹ ਸ਼ਾਇਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲੇਖਣੀ ਦੇ ਵਧ ਰਹੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਕੁੱਝ ਆਲੋਚਕਾਂ ਦਾ ਤਾਂ ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਲੈਟਿਨ ਅਮਰੀਕੀ ਬੂਮ ਦੇ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਕਬੂਲੀਅਤ ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਰਹੀ .
ਸ੍ਰੋਤ:-ਪ੍ਰਭਾਤ ,ਜਾਨਕੀ ਪੁਲ
No comments:
Post a Comment