ਦੋਸਤੋਵਸਕੀ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਠੰਡਾ ਜਵਾਲਾਮੁਖੀ ਦਾ ਇੱਕ ਰੋਚਕ ਅੰਸ਼-ਹੇਨਰੀ ਤਰੋਏਤ

ਤੁਰਗਨੇਵ ਬਨਾਮ ਦੋਸਤੋਵਸਕੀ

‘ਬਰਦਰਸ ਕਾਰਮਾਜੋਵ’ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਦੋਸਤੋਵਸਕੀ ਨੂੰ ਟਾਲਸਟਾਏ ਅਤੇ ਤੁਰਗਨੇਵ ਦੇ ਸਮਾਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ । ਸੱਚ ਵੀ ਹੈ । ਉਹ ਟਾਲਸਟਾਏ ਅਤੇ ਤੁਰਗਨੇਵ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਜਿਆਦਾ ਟੁੰਬਦੇ ਹਨ । ਉਹ ਆਪਣਾ ਉਦਾਸ ਬਚਪਨ , ਨਿਰਦੋਸ਼  ਕੈਦ ਅਤੇ ਜੇਲ੍ਹ , ਰੋਗ ,ਜੂਆ ਅਤੇ ਕਰਜ਼ , ਸਾਰੀਆਂ ਬਿਪਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ  ਗੁਜਰ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਅਤੇ ਹੁਣ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕਗਾਰ ਤੇ ਸਨ – ਥੱਕੇ ਹੋਏ , ਲਹੂ ਲੁਹਾਨ . . . ਲੇਕਿਨ ਜਿਵੇਂ – ਕਿਵੇਂ ਬਚੇ ਹੋਏ । ਹੁਣ ਉਹ ਕਮਜੋਰ ਅਤੇ ਬੁੜੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਬਿਨਾਂ ਕਾਰਨ ਸ਼ਾਂਤ ਮੌਤ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਸੀ । ਪਿਛਲੇ ਸੱਤ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਉਹ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਖਰਾਬੀ ਕਰਕੇ  ਜੂਝ ਰਹੇ ਸਨ । ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰੋਗ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਧਾਰਣ ਲੱਗਦਾ ਸੀ , ਲੇਕਿਨ ਹੁਣ  ਚਿੰਤਤ ਕਰਨ ਲੱਗਾ ਸੀ । ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ – ‘ ਮੇਰੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਹਿੱਸਾ ਅਤੇ ਦਿਲ ਗੜਬੜਾ ਗਿਆ ਹੈ , ਮੈਂ ਹੁਣ ਵੀ ਕੋਈ ਜਾਗੀਰ ਖਰੀਦਣ ਦੀ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ । ਕੀ ਤੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰੇਂਗਾ ਕਿ ਮੈਂ ਪਾਗਲ ਹੋ ਚੁਕਾ ਹਾਂ ? ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਬਾਰੇ   ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਡਰ ਨਾਲ  ਕੰਬ ਉੱਠਦਾ ਹਾਂ . . . ਹਰ ਕਿਸੇ ਦਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਕਾਫ਼ੀ ਰੁਪਿਆ ਹੈ , ਜਦੋਂ ਕਿ ਨਹੀਂ ਹੈ ।’

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਗਈ ਕੁਦਰਤੀ   ਮਿਹਨਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਰਜੇ ਚੁਕਾਣ ਵਿੱਚ ਜਾਇਆ ਹੋ ਗਈ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਰੁਪਈਆਂ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਸੀ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਖੋਲ ਲਈ , ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਲੋੜੀਂਦੀ ਕਮਾਈ ਹੋਣ ਲੱਗੀ । ਦੋਸਤੋਵਸਕੀ ਨੇ ਫਿਰ ਆਪਣੀ ਪਤ੍ਰਿਕਾ ‘ਇੱਕ ਲੇਖਕ ਦੀ ਡਾਇਰੀ’ ਕੱਢਣ ਅਤੇ ਬਰਦਰਸ ਕਾਰਮਾਜੋਵ ਦਾ ਦੂਜਾ ਖੰਡ ਲਿਖਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ । ਇਸਨੂੰ ਉਹ ਨਵੇਂ ਰੂਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਅਲਯੋਸ਼ਾ ਤੇ ਲਿਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਉਹ ਅਲਯੋਸ਼ਾ ਨੂੰ ਪੁਰਾਣੇ ਰੂਸ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਦਿਮਿਤਰੀ ਅਤੇ ਯੂਰਪੀਅਨ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਇਵਾਨ ਦੇ ਵਿਰੁਧ ਖਡ਼ਾ ਕਰਨਾ  ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ । ਇਸ ਨਵੇਂ – ਰੂਸੀ ਨੇ ਸੰਤ ਜੋਸਿਮਾ ਦੀ ਸਲਾਹ ਤੇ ਚਲਦੇ ਹੋਏ ਮੁਕਤੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਣਾ ਸੀ । ਕਾਉਂਟ ਮਲੇਸ਼ਿਆ ਦ ਵੋਗ ਨਾਲ  ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਗਰਮਾਗਰਮ ਬਹਸਾਂ ਵਿੱਚ ਦੋਸਤੋਵਸਕੀ ਨੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ  ਕਿ ਰੂਸੀਆਂ ਵਿੱਚ ਉਹੀ ਆਵੇਸ਼ ਹੈ ਜੋ ਸਭ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ , ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰੂਸੀ ਜੀਨਿਅਸ ਵੀ ਹੈ । ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਰੂਸੀ ਸਾਰਿਆ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹੈ , ਜਦੋਂ ਕਿ ਦੂਜੇ ਲੋਕ ਰੂਸੀਆਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ ।

ਪੂਰਾ ਪੜੋ