ਲੋਰਕਾ : ਸਮਲਿੰਗਕਤਾ , ਇਸਤਰੀ ਅਤੇ ਬਗ਼ਾਵਤ

ਕੁੱਝ ਇਬਾਰਤਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਧੁੰਦਲੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਗੋਂ ਹੌਲੀ - ਹੌਲੀ ਹੋਰ ਉਘੜਦੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ , ਸਿਰਫ ਕਾਗਜਾਂ ਤੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਾਡੇ ਦਿਲਾਂ ਤੇ ਵੀ । ਲੋਰਕਾ ਨੂੰ , ਜਾਂ ਕਹੋ ਕਿ ਲੋਰਕਾ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹੋਏ ਅਹਿਸਾਸ ਸਾਨੂੰ ਵਾਰ ਵਾਰ ਇਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮਹਾਨਤਮ ਰਚਨਾਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਲੋਰਕਾ ਅੱਜ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਬਾਗ਼ੀ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਪਿੱਛੇ ਮੁੱਖ ਵਜ੍ਹਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾਵਾਂ , ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁੰਨੀ ਹੋਈ ਅਜਾਦੀ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਦੀ ਉਹ ਤੀਖਣਤਾ ਹੈ ਜੋ ਕਈ ਵਾਰ ਬਗ਼ਾਵਤ ਦੀ ਸੀਮਾ ਤੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ , ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਝੰਡਾਬਰਦਾਰੀ ਦੇ ।

'ਲੋਰਕਾ ਬਾਗ਼ੀ ਸੀ' । , 'ਲੋਰਕਾ ਦੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਖੁਦ ਉਸਦੀ ਆਪਣੀ ਸਮਲਿੰਗਕਤਾ ਤੋਂ ਉਪਜੇ ਹੋਏ ਅੰਤਰਦਵੰਦ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਸੀ' । , ਲੋਰਕਾ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਦੁੱਖ ਨੂੰ ਇਸ ਕਾਰਨ ਗਹਿਰਾਈ ਤਕ ਆਤਮਸਾਤ ਕਰ ਸਕਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਮਲਿੰਗਕ ਸੀ - - ਲੋਰਕਾ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹੋਏ ਅਜਿਹੀਆਂ ਟਿਪਣੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਹੋ ਜਾਣਾ ਆਮ ਗੱਲ ਹੈ । ਲੇਕਿਨ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹੋਰ ਲੇਖਕ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੋਰਕਾ ਨੂੰ ਵੀ ਉਸਦੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਹੀ ਜਾਨਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।
ਲੋਰਕਾ ਦੇ ਨਾਟਕਾਂ 'ਬਲਡ ਵੇਡਿੰਗ' , 'ਯੇਰਮਾ' , ਅਤੇ 'ਹਾਊਸ ਆਫ ਬਰਨਾਰਦਾ ਅਲਬਾ' ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹੋਏ ਅਸੀ ਲੋਰਕਾ ਦੇ ਵਿਅਕਤੀਤਵ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਦੇ ਹਾਂ , ਇੱਕ ਵਾਕ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਡਰਾਮੇ ਇਸਤਰੀ ਦੇ ਅੰਤਰਦਵੰਦ , ਉਸਦੀ ਅਜਾਦੀ ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਦੀ ਤੀਖਣਤਾ ਦੇ ਡਰਾਮੇ ਹਨ ਇਹਨਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਨਾਟਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸਤਰੀ ਦੀ ਯੌਨਿਕਤਾ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਸਮੱਸਿਆ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈਇਹਨਾਂ ਨਾਟਕਾਂ ਨੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਯੇਰਮਾ ਨੇ ਸਪੇਨੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੇ ਹੁਲਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ।
ਬਗ਼ਾਵਤ ਲੋਰਕਾ ਦਾ ਸੁਭਾਵਕ ਗੁਣ ਸੀ । ਲੋਰਕਾ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕਵਿਤਾ ਸੰਗ੍ਰਿਹ 'ਦ ਜਿਪਸੀ ਬਲਾਡ ਬੁੱਕ' ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਜਿਪਸੀ ਕਵੀ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ । ਇਹ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਲੋਰਕਾ ਨੂੰ ਕਦੇ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਆਇਆ । ਕਿਉਂਕੇ ਲੋਰਕਾ ਦੀ ਬਗ਼ਾਵਤ ਜਿਪਸੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਉਹ ਸੋਚ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਧਰਾਤਲ ਤੋਂ ਪਨਪੀ ਸੀ ।
ਦਰਅਸਲ ਜਿਵੇਂ ਕਿ‌ ਅਕਸਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਲੋਰਕਾ ਨੂੰ ਜਨਤਾ ਦੇ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਲੋਕਪ੍ਰਿਅਤਾ ਮਿਲੀ ਲੇਕਿਨ ਪੁਰਾਤਨ ਪੰਥੀ ਸਪੇਨੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਤਲਖ ਵਿਰੋਧਤਾ ਦਾ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ । 1936 ਵਿੱਚ ਤਤਕਾਲੀਨ ਸੱਤਾ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਲੋਰਕਾ ਦੀ ਹਤਿਆ ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਬਾਅਦ ਤੱਕ ਸਪੇਨ ਵਿੱਚ ਲੋਰਕਾ ਦਾ ਨਾਮ ਵਿਚਲਨ ਦਾ ਸਮਅਰਥੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਲੇਕਿਨ ਲੋਰਕਾ ਦੀ ਲੋਕਪ੍ਰਿਅਤਾ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧਦੀ ਰਹੀ । ਦਰਅਸਲ ਸਪੇਨੀ ਸਿਵਿਲ ਵਾਰ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਲੋਰਕਾ ਦੀ ਹਤਿਆ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਆਇਕੋਨ ਦੀ , ਇੱਕ ਸ਼ਹੀਦ ਦੀ ਹੈਸੀਅਤ ਵੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ।ਵੱਡਾ ਲੇਖਕ ਤਾਂ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਸੀ ਹੀ ।
ਲੋਰਕਾ ਰਾਜਨੀਤਕ ਰੁਝਾਨਾਂ ਵਾਲਾ ਲੇਖਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹਾਂ ਮਾਨਵੀ ਸਮਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਦੇਖਣ ਦੀ ਉਸ ਵਿੱਚ ਗਜਬ ਦੀ ਤਾਕਤ ਸੀ । ਇਹ ਵੱਖਰੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਲੋਰਕਾ ਖੱਬੇਪੰਥੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵਾਲੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਤਾਰਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਲੇਕਿਨ ਉਸਦੀ ਪੱਖਪੂਰਤੀ ਰਾਜਨੀਤਕ ਝੰਡਾਬਰਦਾਰੀ ਦੇ ਅਧੀਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ।
ਲੋਰਕਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨਾ ਲੋਰਕਾ ਨੂੰ ਹੀ ਯਾਦ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਸਗੋਂ ਸਿਰਜਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦੀ ਉਸ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨਾ ਹੈ । ਜੋ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਚੀਜ ਦੀ ਅਧੀਨਤਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਮਾਨਵੀ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਨਿਸ਼ਠਾਪੂਰਨ ਸਮਰਪਨ ਦੀ ਅਧੀਨਤਾ ਲੋਰਕਾ ਲਈ ਇਹ ਕੋਈ ਇਸਤਰੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਗੋਰਕੀ ਲਈ ਇੱਕ ਮਜਦੂਰ । ਜਾਂ ਕਬੀਰ ਲਈ ਜਾਤੀ ਧਰਮ ਵਿਵਸਥਾ ਤੋਂ ਪੀੜਿਤਕੋਈ ਸਧਾਰਨ ਮਨੁੱਖ।